Fonasiya
Fonasiya — insanlarda və bəzi heyvanlarda səsin yaranma prosesidir. Bu proses qırtlaqda baş verir və səs tellərinin titrəməsi ilə həyata keçirilir. Səsin çıxarılması tənəffüs sistemindən gələn havanın səs telləri vasitəsilə modulyasiyası ilə təmin olunur. Fonasiya həm danışıq səslərinin, həm də vokal və qeyri-vokal səslərin yaranmasının əsas mexanizmidir.[1]
.png)
Fonasiya prosesinin əsasları
redaktəTənəffüs sistemi
redaktəEkspirasiya zamanı hava qırtlağa doğru hərəkət edir. Səs yaratmaq üçün ağciyərlərdən çıxan hava əsas mənbədir. Səs telləri qırtlaqda yerləşən elastik quruluşlardır. Hava axını onların titrəməsinə səbəb olur. Titrəmə tezliyi səsin hündürlüyünü (tonunu) müəyyən edir. Rezonator sistemdə ağız, burun və udlaqdan ibarət boşluqlar səsə rezonans əlavə edərək onu gücləndirir və fərqli keyfiyyətlərlə zənginləşdirir.[2]
Rezonator sistemi
redaktəAğız, burun və udlaqdan ibarət boşluqlar səsə rezonans əlavə edərək onu gücləndirir və fərqli keyfiyyətlərlə zənginləşdirir.
Fonasiya növləri
redaktəNormal Fonasiya: Adi danışıq və ünsiyyət zamanı istifadə olunur. Pıçıltı: Səs telləri qismən açıq qalır və minimal vibrasiya edir. Qışqırıq: Havanın güclü axını ilə səs tellərinin intensiv vibrasiyası baş verir. Mahnı Fonasiyası: Səs tellərinin sabit və geniş diapazonda titrəməsi ilə musiqili səs yaranır.
Fonasiya və səsin xüsusiyyətləri
redaktəFonasiya nəticəsində yaranan səs aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir: Tezlik: Səs tellərinin titrəmə sürəti. Daha sürətli titrəmə incə ton, daha yavaş titrəmə isə qalın ton yaradır. İntensivlik: Hava axınının gücü ilə əlaqədardır. Güclü hava axını yüksək səs yaradır. Rezonans: Səsin fərqli ton və keyfiyyətlərə sahib olmasını təmin edir. Fonasiya təkcə danışıq üçün deyil, həm də emosional ifadələr (qışqırıq, gülüş) və vokal ifalar üçün mühüm rol oynayır. Səs tellərinin fəaliyyəti tənəffüs və sinir sistemləri tərəfindən idarə olunur. Bu proses həm də insanların fərqli səslərə və tonlara malik olmasını təmin edir.