Gülhüseyn Hüseynoğlu

Gülhüseyn Hüseynoğlu (tam adı: Gülhüseyn Hüseyn oğlu Abdullayev; 16 oktyabr 1923, Mollaoba – 8 iyul 2013, Bakı) — azərbaycanlı yazıçı, nasir, ədəbiyyatşünas, 1958-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor (1988), Azərbaycanın Xalq yazıçısı (2005). Antisovet "İldırım" təşkilatının qurucularından biri.

Gülhüseyn Hüseynoğlu
Gülhüseyn Hüseyn oğlu Abdullayev
Doğum adı	Gülhüseyn Abdullayev
Doğum tarixi	16 oktyabr 1923(1923-10-16)
Doğum yeri	Mollaoba, Masallı rayonu
Vəfat tarixi	8 iyul 2013(2013-07-08) (89 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan
Dəfn yeri	II Fəxri Xiyaban
Milliyyəti	azərbaycanlı
Fəaliyyəti	yazıçı, şair, ədəbiyyatşünas, dissident
Əsərlərinin dili	Azərbaycan dili
İlk əsəri	"Ana" hekayəsi (1944)
Mükafatları

Həyatı

Gülhüseyn Hüseynoğlu 16 oktyabr 1923-cü ildə Masallı rayonunun Mollaoba kəndində anadan olub. O, kiçik yaşlarında ikən ailəsi ilə birlikdə Bakıya köçüb və burada 1942-ci ildə orta məktəbi bitirdikdən sonra Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) filologiya fakültəsinə qəbul olub. 1947-ci ildə ali təhsilini başa vuran Gülhüseyn Hüseynoğlu elə həmin il universitetin aspiranturasına daxil olub, lakin şəxsiyyətə pərəstiş dövründə həbs olunub, 25 il azadlıqdan məhrum edilib.

1942-ci ildə sovet rejimi ilə mübarizə aparmaq və Azərbaycanın müstəqilliyini əldə etmək üçün yaradılmış antisovet "İldırım" təşkilatının qurucularından biri olub. Təşkilatın məqsədləri Azərbaycanın müstəqilliyini əldə etmək, 1937–1938-ci illərdə həbs olunub xalq düşməni kimi damğalanan və Sibirə göndərilib güllələnən yazıçıların işinə yenidən baxılmasına, onlara bəraət verilməsinə nail olmaq və Azərbaycan türkcəsini dövlət dili səviyyəsinə qaldırmaq idi. Təşkilatın qurucularından olan İsmixan Rəhimov, daha sonra Gülhüseyin Hüseynoğlu və digərlərini həbs edirlər. Ali Məhkəmənin qərarıyla onlardan üçünə güllələnmə cəzası verilir. O illərdə güllələnmə hökmü müvəqqəti götürüldüyündən hökm 25 il həbslə əvəzlənir. Yazıçı həmin üç nəfərdən biri kimi Sibirə sürgün edilir. Apardığı azadlıq hərəkatına görə Tayşet və Bodaybo arasında 7 il ağac kəsməyə məhkum olunur. Nəhayət, Stalin öləndə bir çox məsələlər kimi bu işə də yenidən baxmağa qərar verilir və 1955-ci ilin mayında "İldırım"çılar evlərinə qayıdırlar. O, 1956-cı ildə tam bəraət qazanıb Azərbaycan Dövlət Universitetinin aspiranturasına bərpa edilib. Bundan sonra onun sakit, dinc həyatı başlanır.

Əmək fəaliyyətinə hələ tələbə ikən, 1942-ci ildə "Kommunist" qəzeti redaksiyasında ədəbi işçi olaraq başlayan Gülhüseyn Hüseynoğlu 1945–1947-ci illərdə "Ədəbiyyat qəzeti" redaksiyasında, 1947–1948-ci illərdə isə Gənc Tamaşaçılar Teatrının pedaqoji şöbəsində işləyib. O, 1957-ci ildən etibarən taleyini Azərbaycan Dövlət Universiteti ilə bağlayıb, filologiya fakültəsinin müasir Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasında müəllim, baş müəllim, dosent və professor vəzifələrində çalışaraq, ömrünün yarım əsrdən artıq bir dövrünü ölkəmizdə təhsilin inkişafına həsr edib. Görkəmli söz ustası 1958-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Yazıçılar İttifaqının V qurultayından ömrünün sonunadək birliyin idarə heyətinin üzvü və nəsr bölməsinin rəhbəri olmuşdur. İndiyədək otuza yaxın kitabı kütləvi tirajla buraxılmışdır.

Müasir Azərbaycan nəsrinin tanınmış nümayəndələrindən olan Gülhüseyn Hüseynoğlu 1944-cü ildən etibarən ədəbi yaradıcılığa başlayıb, yetmiş ilə yaxın müddət ərzində ədəbiyyatımızın inkişafı naminə çalışıb. Onun özünəməxsus üslubu ilə seçilən əsərləri müasirlərimizin həyatını, mənəvi aləmini dolğun əks etdirir. Nasir 69 ilin 8 ilini özündən aslı olmayaraq həbsxana və Stalin düşərgəsində əzab, sıxıntı içərisində keçirmişdir. 8 ildə o, yazmaq imkanından məhrum olsa da dərindən müşahidəçilik qabiliyyətinin gördüklərini saf-çürük eləmək, gələcək bədii ümumiləşdirmələrinə lazım olacaq zəngin həyat təcrübəsi qazanmaq ixtiyarını ondan heç kəs ala bilməmişdir.

Gülhüseyn Hüseynoğlu şairliyi, yazıçılığı ilə yanaşı bütün yaradıcılığını həm də Mikayıl Müşfiqin tədqiqatına həsr edib. Müşfiqin yaradıcılıq aləmi, onun özünəməxsus şair fərdiyyəti ilk dəfə Gülhüseyn müəllimin dissertasiyasında öz həllini tapıb. O, Müşfiq vurğunu idi. Müşfiqin şeirlərindən çox ilham almışdı. 8 il Sibirin ən şaxtalı, çətin yerlərində olan, qayıtdıqdan sonra heç vaxt əyilməyən o cür möhkəm kişinin yeganə kövrək yeri Mikayıl Müşfiq olub. Çox heyfslənirdi ki, bu cavan yaşında insan bu qədər yaratdı və cavan yaşında da getdi. Yəni, yaşasaydı, daha çox yazıb-yarada bilərdi. Hətta bir dəfə Müşviqi xatırlayarkən ağlayaraq deyib, Müşviq sən indi mənim oğlum yaşındasan. O, Müşfiqin əsərlərinin nəşrinə də qayğısını əsirgəmədi.

Gülhüseyn Hüseynoğlu ədəbiyyatımızda mənsur şeirin ilk və dəyərli nümunələrini yaradıb. Azərbaycan nəsrində bədii-poetik struktur baxımından yeni olan bir janrda meydana gətirilən həmin əsərlər ədəbi tənqidin diqqətini daim özünə cəlb edib və həmişə təqdirlə qarşılanıb.

Gülhüseyn Hüseynoğlu ilk hekayəsi "Ana"dan (1944), ilk mənsur şeiri "Bənövşə əfsanəsi"dən (1946) başlayaraq, ilhamlı fədakar yaradıcılıq yollarında özünəməxsus addımlarla irəliləməyə başlamışdır. M. Müşfiq barədə elmi monoqrafik əsərin, çoxlu tədqiqat xarakterli məqalələrin müəllifidir. Oçerk, povest və elmi-tədqiqat əsərləri yazsa da, bədii yaradıcılığında mənsur şeir və hekayə başlıca yer tutur. Azərbaycan ədəbiyyatında mənsur şerin yaradıcısı kimi tanınır.

Yazıçının "Nigaranşılığın sonu", "Ay nur çiləyəndə", "Mənsur şeirlər", "İtmiş keçi", "İnsan", "Gözəl", Sübh çağı", "Mücrü", "Seçilmiş əsərləri", "Ömrümüz boyu", "Qatar gedir", "Çətin yol", "Yana-yana", "Məhəbbətdirmi bu?", "Müşfiqin yolu", "Müsfiq", "Etiraf", Bir ömrün çıraqları" adlı bədii kitabları, monoqrafiyası, dərs vəsaiti və yüzlərcə elmi-publistik məqalələri geniş oxucu kütləsi tərəfindən maraqla qarşılanmışdır. Həmin kitablar görkəmli yazıçının çətin və şərəfli bir yaradıcılıq yolu keçdiyinə gözəl sübutdur.

Şair və yazıçılarımızdan Səməd Vurğun, Mehdi Hüseyn, Rəsul Rza, Mir Cəlal, İsmayıl Şıxlı, Sabir Rüstəmxanlı, rus yazıçılarından Konstantin Fedin, Viktor Telpuqov, tənqidçi və ədəbiyyatşunaslar Məhəmmər Arif, Əkrəm Cəfər, Kamal Talıbzadə, Bəkir Nəbiyev, Firidun Hüseynov, Ağamusa Axundov, Pənah Xəlilov, Musa Adilov və onlarca başqaları Gülhüseyn Hüseynoğlunun yaradıçılıq yolu, dəst-xəttinin özünəməxsusluğu, ədəbiyyatımızdakı mövqeyi barədə bəhs acmışdılar. Sitatlar:

Akademik Aslan Aslanov: "Gülhüseyn Hüseynoğlunun əsərlərində irəliyə sürdüyü, təbliğ etdiyi fikirlərlə özünün şəxsiyyəti arasında tam bir uyğunluq vardır. İnsana hörmət, bütövlük, nəciblik və paklıq onun şəxsiyyətinin ən səciyyəvi xüsusiyyətləridir. Onun bir yazıçı kimi təbliğ etdiyi fikirlərinin oxucuların qəlbinə dərhal yol tapmasında, bizcə, bunun da böyük rolu vardır".

Professor Mir Cəlal: "Gülhüseyn heç kimə bənzəməyən, özünün dəsti-xətti, üslubu olan, həmişə axtaran, poetik kəşflər edən, özünə tələbkar, əsərləri üzərində zərgər dəqiqliyi ilə işləyən, oxucusuna və ümumən ədəbiyyata hörmət bəsləyən, az yazmağı, mənalı yazmağı sevən yazıçıdır".

Şair Sabir Rüstəmxanlı: "Gülhüseyn Hüseynoğlu — hekayələrində sakit, təmkinli yazı manerası olan, konkret detallarla danışan, ciddi, realist yazıçıdır. O, artıq təfərrüatdan, yersiz ricətlərdən qaçır, mövzunun baş ideyasını həssaslıqla qabardır. Balaca bir hekayədə iri əsərlərə bəs edə biləcək zəngin həyat materialını sığışdırır. Surətlərin mənəvi-psixoloji aləmini dərindən duyur və göstərir. Bu sözlər onun uşaq və valideynlərə həsr olunan əsərlərinə də aiddir, satirik hekayələrinə də".

Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında xidmətlərinə görə Gülhüseyn Hüseynoğlu bir sıra mükafatlara və təltiflərə, o cümlədən 2005-ci ildə "Xalq Yazıçısı" fəxri adına layiq görülmüşdür. O, 2002-ci ildən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü idi. Tanınmış nasir, istedadlı ədəbiyyatşünas, mahir pedaqoq və səmimi insan Gülhüseyn Hüseynoğlunun işıqlı xatirəsi onu tanıyanların qəlbində hər zaman yaşayacaq.

Gülhüseyn Hüseynoğlu 2013-cü il iyulun 8-də vəfat edib.

Təhsili

3–4 yaşındaikən ailəsi Bakıya köçdüyündən orta təhsilini burda almışdır. 1947-ci ildə ADU-nun filologiya fakültəsini bitirmişdir. aspiranturaya qəbul olunmuş, lakin şəxsiyyətə pərəstiş dövründə həbs edilmiş, 25 il azadlıqdan məhrum olunmuşdur. 1956-cı ildə ona tam bəraət verilmiş, aspiranturaya bərpa edilmişdir.

Fəaliyyəti

Əmək fəaliyyəti

Əmək fəaliyyətinə hələ tələbə ikən, 1942-ci ildə "Kommunist" qəzeti redaksiyasında ədəbi işçi olaraq başlayan Gülhüseyn Hüseynoğlu 1945–1947-ci illərdə "Ədəbiyyat qəzeti" redaksiyasında, 1947–1948-ci illərdə isə Gənc Tamaşaçılar Teatrının pedaqoji şöbəsində işləmişdir.

Mikayil Müşfiq adina 18 N-li məktəbdə dərs demişdir.

Elmi fəaliyyəti

1957-ci ildə Universitetdə müəllim saxlanmışdır. Universitetin Filologiya fakültəsində Müasir Azərbaycan Sovet ədəbiyyatı kafedrasında müəllim, baş müəllim, dosent və professor vəzifələrində çalışmışdır.

M. Müşfiq barədə elmi monoqrafik əsərin, çoxlu tədqiqat xarakterli məqalələrin müəllifidir. O, şəxsiyyətə pərəstişin ilk qurbanlarından olan Mikayıl Müşfiq haqqında ilk monoqrafiyanın, ilk dissertasiyanın və ali məktəblər üçün ilk dərs vəsaitinin müəllifidir.

Ədəbi fəaliyyəti

"Ana" adlı ilk hekayəsi 1944-cü ildə, "Bənövşə əfsanəsi" adlı ilk mənsur şeiri isə 1946-cı ildə işıq üzü görmüşdür. Gülhüseyn Hüseynoğlu ədəbiyyatımızda mənsur şerin ilk nümunələrini yaratmışdır.

M. Müşfiq barədə elmi monoqrafik əsərin, çoxlu tədqiqat xarakterli məqalələrin müəllifidir. Oçerk, povest və elmi-tədqiqat əsərləri yazsa da, bədii yaradıcılığında mənsur şeir və hekayə başlıca yer tutur. Azərbaycan ədəbiyyatında mənsur şerin yaradıcısı kimi tanınır.

Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının V qurultayından idarə heyətinin üzvü olmuşdur. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin X qurultayında birliyin nəsr bölməsinin rəhbəri seçilmişdir. Əsərləri keçmiş SSRİ xalqlarının dillərinə tərcümə olunmuşdur. İndiyədək otuza yaxın kitabı kütləvi tirajla buraxılmışdır.

"İldırım" təşkilatı

Antisovet İldırım təşkilatı – 1942-ci ildə sovet rejimi ilə mübarizə aparmaq və Azərbaycanın müstəqilliyini əldə etmək üçün qurulmuşdu. Məqsədləri Azərbaycanı Sovetlər Birliyindən ayırmaq, Azərbaycanın müstəqilliyini əldə etmək, 1937–1938-ci illərdə həbs olunub xalq düşməni kimi damğalanan və Sibirə göndərilib güllələnən yazıçıların işinə yenidən baxılmasına, onlara bəraət verilməsinə nail olmaq, Azərbaycan türkcəsini dövlət dili səviyyəsinə qaldırmaq idi. Təşkilatda daxilində yeganə yazıçı olan Gülhüseyn Hüseynoğlu xalq içində təbliğat işi aparmalı idi. Sonralar təşkilat üzvləri qərara gəlirlər ki, o zamanın öndə gedən sovet şairi Səməd Vurğuna azərbaycanlı olduğunu əsas götürərək məktub yazıb dəstək istəsinlər. G. Hüseynoğlunun diktəsilə İsmixan Rəhimov çap hərflərinə bənzər bir xətdə məktub yazır. Ümid edir ki, "Dönməzlər" imzasıyla yazılmış bu məktub əl hərflərilə yazılmadığından, ələ keçsə, xəttini tanımayacaqlar. Sən demə, yanılırmış. Səməd Vurğuna qohumları vasitəsilə məktub göndəriləndən bir sürə sonra şair onları ələ verir. 1945-ci ildə universitetlərdə bütün tələbələrin xətlərini yoxlama yazı işi bəhanəsilə əldə edirlər. Xəttatlıq elmi Sovetlər Birliyində elə inkişaf edibmiş ki, İsmixanın xəttini minlərlə tələbə arasından tanıyırlar. 9 ay izləyəndən sonra onu, daha sonra G. Hüseynoğlunu və digərlərini həbs edirlər. Ali Məhkəmənin qərarıyla onlardan üçünə (İsmixan Rəhimov, Gülhüseyn Hüseynoğlu, Hacı Zeynalov) güllələnmə cəzası verilir. O illərdə güllələnmə hökmü müvəqqəti götürüldüyündən hökm 25 il həbslə əvəzlənir. Digərləri isə 10 il həbs cəzasına məhkum edilirlər. Tanınmış romançı həmin üç nəfərdən biri kimi Sibirə sürgün edilir. Apardığı azadlıq hərəkatına görə, Tayşet və Bodaybo arasında 7 il ağac kəsməyə məhkum olunur. Nəhayət, Stalin öləndən sonra bir çox məsələlər kimi bu işə də yenidən baxmağa qərar verilir və 1955-ci ilin mayında "İldırım"çılar evlərinə qayıdırlar."

Beləliklə də, Gülhüseyn Hüseynoğlu Azərbaycanın ilk dissidentlərindən hesab olunur.

Nəşr

1. İki damla göz yaşı
2. İnsanlar və dalğalar
3. Ömrümüz boyu

Əsərləri

1. Mənsur şeirlər ustası
2. Müşfiq
3. Nizami Cəfərovun yazıçı Gülhüseyn Hüseynoğlu haqqında kitabı
4. Полет Орлов — Стихотворения в прозе и рассказы
5. Gülhüsüyn Hüseynoğlunun seçilmiş əsərləri…
6. Məhəbbətdirmu bu?!

Poeziya

1. Yuxun şirin olsun, balası! ("Balaca dostlarım üçün" silsiləsindən)

2. Полет Орлов — Стихотворения в прозе и рассказы

3. Zirvələr sırasında — Mənsur şeir

4. Tatar qızları — Mənsur şeir

5. Səninlə neyləyim?!. — Mənsur şeir

6. Özün kimi — Mənsur şeir

7. Ömür gün — Mənsur şeir

8. Ömrümüz boyu — Mənsur şeir

9. O sayaq — Mənsur şeir

10. Müjdəçi — Mənsur şeir

11. Mənsur şeirlərim mənim — Mənsur şeir

12. Məhəbbət — Mənsur şeir

13. Küsülülər — Mənsur şeir

14. İşıq və zülmət — Mənsur şeir

15. İlk qədəm — Mənsur şeir

16. Humaniz — Mənsur şeir

17. Həsrətəm — Mənsur şeir

18. Hanı — Mənsur şeir

19. Gürcü gözəli — Mənsur şeir

20. Gül ömrü — Mənsur şeir

21. Gücünə bax, gücünə!..- Mənsur şeir

22. Gözəl — Mənsur şeir

23. Görüşürlər — Mənsur şeir

24. Gənc ananın etirafı — Mənsur şeir

25. Dünyanın qəribə işləri var — Mənsur şeir

26. Dünyada bir qadın yaşayır — Mənsur şeir

27. Bir söz — Mənsur şeir

28. Bir mahnı var — Mənsur şeir

29. Bənzəyiş — Mənsur şeir

30. Bal arısı — Mənsur şeir

31. Qatar gedir… — Mənsur şeir

32. Payız — Mənsur şeir

33. Payım mənim — Mənsur şeir

34. Ay nur çiləyəndə… — Mənsur şeir

35. Axar su — Mənsur şeir

36. Anın hökmü — Mənsur şeir

37. Ana və torpaq — Mənsur şeir

38. Ağaclarım -Mənsur şeir

39. Ağ şanı — Mənsur şeir

40. Abdulla Şaiqin xatirəsinə — Mənsur şeir

41. "Balaca dostlarım üçün" silsiləsindən

42. Simic ("Balaca dostlarım üçün" silsiləsindən)

43. "Biri varmış, biri yoxmuş…" ("Balaca dostlarım üçün" silsiləsindən)

44. Kişi kimi ("Balaca dostlarım üçün" silsiləsindən)

45. Nizaminin dostu — Hekayə

46. Adını siz deyin ("Günlərin bir günündə" silsiləsindən)

47. Bir ömrün çıraqları — Hekayə

48. Yağış yağır ("Balaca dostlarım üçün" silsiləsindən)

49. Özgəyə əriştə kəsən oğlan ("Balaca dostlarım üçün" silsiləsindən)

50. İtmiş keçi ("Balaca dostlarım üçün" silsiləsindən)

51. Çoxbilmiş ("Balaca dostlarım üçün" silsiləsindən)

52. Elçinin ağacı ("Balaca dostlarım üçün" silsiləsindən)

53. Ana qoynu ("Balaca dostlarım üçün" silsiləsindən)

54. Ağ kəlağayı — Hekayə

55. Ana — Hekayə

56. Bənövşə əfsanəsi — Mənsur şeir

57. "Sağ ol, ana…" — Hekayə

58. Azərbaycan dili — Mənsur şeir

59. Həsrətəm — Mənsur şeir

60. Yol çəkən gözlər — Mənsur şeir

61. "Mücrü" — Mənsur şeir

62. Yana-yana

Publisistika

1. Balaca dostlarım silsiləsindən (Sənədli hekayələr və öçerklər)

2. Dəzgahlar arasında (Sənədli hekayələr və öçerklər)

3. Gülhüsüyn Hüseynoğlunun seçilmiş əsərləri…

4. Bir ömrün çıraqları — Hekayə

5. Ağ kəlağayı — Hekayə

6. Nizaminin dostu — Hekayə

7. Qayğı (Sənədli hekayələr və öçerklər)

8. Poylunun gənc çobanı (Sənədli hekayələr və öçerklər)

9. Ömrün uzun olsun həkim… (Sənədli hekayələr və öçerklər)

10. Nə xoşdur bir hiss kimi qəlblərə girmək… (Sənədli hekayələr və öçerklər)

11. Minarə (Sənədli hekayələr və öçerklər)

12. Əməyin bəhrəsi (Sənədli hekayələr və öçerklər)

13. Əmək və şərəf (Sənədli hekayələr və öçerklər)

14. Ana-alim (Sənədli hekayələr və öçerklər)

15. Çətin yol — Mənsur şeir

16. Yaşıl təpə döşündə — Povest

17. Külək güclənirdi ("Ata düşüncələri" silsiləsindən)

18. Qurucu ("Ata düşüncələri" silsiləsindən)

19. Əməyin bəhrəsi — Oçerk (sənədli hekayə)

Multumedia

1. Fotolar
2. Videolar

Müşfiq

1. Müşfiq
2. Həmişə oxucuların yanında — Mənsur şeir
3. G. Hüseynoğlu ədəbiyyatşünas-Müşfiqşünasdır…
4. "Biri varmış, biri yoxmuş…" ("Balaca dostlarım üçün" silsiləsindən)

Xarici keçidlər

• Xalq şairi G. Hüseynoğlunun dünyaya gəlməsindən 95 il ötür