Gəmiqaya petroqlifləriAzərbaycan mədəniyyətinin ən qədim nümunələrindən biri[1]. Bu təsvirlər Ordubad rayonu ərazisində, Nəsirvaz kəndindən şərqdə, dəniz səviyyəsindən 3500-3700 m yüksəklikdə, Kiçik Qafqaz dağlarının ətəklərində, Qapıcıq dağının cənub və şərq yamaclarındakı Nəbi yurdu, Qaranquş, Qız-gəlin çuxuru, Göllər və digər yurd yerlərinin ətrafında yerləşən qayalar üzərinə çəkilmişdir [2].

Gəmiqaya petroqlifləri
Xəritə
39°09′31″ şm. e. 45°55′28″ ş. u.HGYO
Ölkə  Azərbaycan
Şəhər Ordubad
Yerləşir Nəsirvaz kəndi
Aidiyyatı tunc dövrü - dəmir dövrü
Üslubu arxeoloji abidə
Vəziyyəti Açıq səma altında muzey
Rəsmi sayt gemiqaya.nakhchivan.az
İstinad nöm.38
KateqoriyaQayaüstü təsvir
ƏhəmiyyətiDünya əhəmiyyətli
Gəmiqaya petroqlifləri (Azərbaycan)
Gəmiqaya petroqlifləri
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Gəmiqaya təsvirlərinin tarixi yalnız müqayisəli araşdırmalar və təsvirlərin çəkilmə texnikası əsasında müəyyənləşdirilmişdir. Gəmiqaya təsvirləri köçmə məldarlığın inkişafı ilə bağlı ortaya çıxmışdır. Araşdırmalar Naxçıvanda köçmə maldarlığın e. ə. VII minilliyin ikinci yarısında, təqribən 10 min il bundan əvvəl meydana gəldiyini deməyə imkan verir. Gəmiqaya təsvirlərinin keramika məmulatı üzərindəki təsvirlərlə müqayisəli təhlili ilk rəsmlərin NeolitEneolit dövründə ortaya çıxdığını deməyə imkan verir. Ancaq Gəmiqayada Tunc dövrünün müxtəlif mərhələlərinə, Dəmir dövrünə və Orta əsrlərə aid təsvirlər də vardır.

Tədqiqi

redaktə

Gəmiqaya rəsmləri 1968-ci ildən tədqiq edilməkdədir. Təsvirlər burada tədqiqat aparan geoloqların diqqətini cəlb etmiş və ondan sonra tarixçilər tərəfindən tədqiq edilməyə başlamışdır. Gəmiqaya təsvirləri ilk dəfə professor Vəli Əliyev tərəfindən araşdırılaraq nəşr edilmişdir [2]. 1990-cı ildə Azərbaycan öz müstəqilliyini elan etdikdən sonra bədxah qonşularımızın ərazi iddiaları, tarixi abidələrimizin, o cümlədən Gəmiqaya təsvirlərinin tarixini və mədəni kimliyini saxtalaşdırmağa cəhd etməsi, onların tədqiqini yenidən aktuallaşdırmışdır. Azərbaycan xalqının ümummili lideri Heydər Əliyev 2002-ci il iyunun 15-də Naxçıvan Olimpiya İdman Kompleksinin açılışında Gəmiqaya təsvirlərinin tədqiqinin vacibliyini vurğulamışdır. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi 26 aprel 2001-ci ildə "Ordubad rayonundakı Gəmiqaya abidəsinin tədqiq olunması barədə" sərəncam imzalamışdır. Həmin sərəncamdan sonra 2001–2005-ci illərdə Gəmiqayada arxeoloji ekspedisiyalar fəaliyyət göstərmiş, hərtərəfli tədqiqatlar aparılmağa başlanılmış, müxtəlif təsvirlər aşkar edilmişdir. Tədqiqat nəticəsində Gəmiqaya təsvirləri ilə bağlı onlarla monoqrafiya, yüzlərlə məqalə nəşr edilmişdir. Gəmiqaya ilə bağlı Vəli Əliyev, Vəli Baxşəliyev, Nəcəf Müseyibli, Vilayət Kərimov, Abbas Seyidov və digər tədqiqatçıların monoqrafiyası nəşr olunmuşdur. 2016-cı ildə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi tərəfindən “Gəmiqaya ekspedisiyası” yaradılmış və ekspedisiya üzvləri əraziyə ezam edilmişdir. Ekspedisiyanın üzvləri Gəmiqaya Dövlət Tarix-Bədii Qoruq Muzeyinin əməkdaşları ilə birgə Qapıcıq zirvəsinin şimal-qərbindəki Neftli, Aşağı və Yuxarı Bacalar deyilən yerlərdən başlayaraq zirvənin qərbindəki Göllər, Qaranquş yaylağı, cənub-qərbindəki Nuh-Nəbi yurdu və Nazağa, Qapıcıq zirvəsinin cənubundakı Parağaçay dərəsində yerləşən Qız-gəlin çuxuru adlanan yaylaqlardakı qayaüstü rəsmləri qeydiyyata almışlar. 2040 daş üzərində qayaüstü təsvirin olduğu müəyyən olunmuşdur. Araşdırmaların nəticələri “Gəmiqaya qayüstü rəsmləri” kitabında nəşr olunmuşdur.

Təsvirlərin təhlili

redaktə

Gəmiqaya rəsmləri kompozisiyalarının sadə və mürəkkəbliyinə, eləcə də, süjetlərinə görə bir-birindən seçilir. Gəmiqaya təsvirləri arasında astral rəsmlər, heyvan təsvirləri, insan rəsmləri vardır. Bəzi rəsmlər müxtəlif rəsmlərin kompozisiyasından ibarət olub ov səhnələrini, insanların səma cimlərinə, heyvanlara sitayişini, ovsun və ovla bağlı ritual hərəkətləri əks etdirir. Bu təsvirlər arasında heyvanların mübarizəsi səhnəsi xüsusilə diqqətəlayiqdir. Öküz rəsmləri realist üslubda, buynuzları uzun və qövsvarı əyilmiş şəkildədir. Öküz qoşulmuş araba təsvirləri də vardır. Astral rəsmlər Günəş, Ay, Venera və digər Göy cisimlərini simvolizə edir [3] [4][5]. Bu təsvirlər Naxçıvanda məskunlaşan əkinçimaldar tayfaların inancları ilə bağlıdır. Tədqiqatlar Veneranı simvolizə edən rəsmlərin ekizlik kultu ilə bağlı olduğunu göstərir [3].

Ümumiyyətlə, Gəmiqaya rəsmlərinin araşdırılması onların dərin mifoloji məzmuna sahib olduğunu, bu mifologiyanın türk xalqlarının, o cümlədən Azərbaycan türklərinin ideoloji görüşləri ilə sıx bağlı olduğunu göstərir. Gəmiqаyа təsvirlərində mifоlоji оbrаzlаrın аydın ifаdəsi ilə rаstlаşırıq [3] [4]. Dərin mifоlоji məzmun dаşıyаn mürəkkəb kоmpоzisiyаlаr insаnlаrın min illər bоyu fоrmаlаşаn idеоlоji təsəvvürləri ilə bağlıdır. Gəmiqаyа təsvirlərində аnimizm, mаqiyа və tоtеmizmlə bаğlı inаnclаr dа qоrunub sаxlаnılmışdır. İbtidаi idеоlоgiyаnın əsаsındа durаn bu inаnclаr tədricən bitкin düşüncə tərzinə çеvrilmişdir. Qədim sənət əsərlərinin tədqiqi Nаxçıvаndа fоrmаlаşаn mədəniyyətlərin Ön Аsiyа mədəniyyətləri ilə qаrşılıqlı əlаqədə inкişаf еtdiyini göstərir. Ön Аsiyа mədəniyyətinin Qаfqаz üzərindən şimаlа dоğru yаyıldığı çоxsаylı аrxеоlоji tаpıntılаrlа sübut оlunur. Ön Аsiyа mədəniyyətinin təsirini qоruyub sаxlаyаn Gəmiqаyа təsvirləri bir dаhа sübut еdir ki, Аzərbаycаn ərаzisi qədim mədəniyyətlərin şimаlа yаyılmаsındа bir körpü rоlunu оynаmışdır.

 
 
 


İstinadlar

redaktə
  1. "Azərbaycan Respublikası Xarici İşlər nazirliyinin Naxçıvan Muxtar Respublikasındakı idarəsi". 2012-01-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-06-17.
  2. 1 2 Vəli Əliyev. Gəmiqaya abidələri (az.). Bakı: Azərnəşr. 1993. səh. 80.
  3. 1 2 3 Vəli Baxşəliyev. Gəmiqaya təsvirləri (az.). Bakı: Elm. 2003. səh. 168.
  4. 1 2 Vəli Baxşəliyev. Nахçıvаnın qədim tаyfаlаrının mənəvi mədəniyyəti (az.). Bakı: Elm. 2004. səh. 320.
  5. N.Müseyibli. Gəmiqaya. Bakı: Çaşıoğlu. 2004. səh. 320.

Ədəbiyyat

redaktə
  1. Vəli Əliyev. Gəmiqaya abidələri. Bakı. 1993.
  2. Vəli Baxşəliyev. Gəmiqaya təsvirləri. Bakı. 2003.
  3. Vəli Baxşəliyev. Naxçıvanın qədim tayfalarının mənəvi mədəniyyəti. Bakı. 2004.
  4. N.Müseyibov. Qobustan və Gəmiqaya işarələrindəki bir qrup işarələr haqqında ("Azərbaycanın
  5. qədim və orta əsrlər tarixinin problemləri" kitabında) Bakı. 1992. s. 26-27.
  6. N.Müseyibli. Gəmiqaya. Bakı. 2004.
  7. N.Alıyev. Gəmiqaya qayaüstü rəsmləri. Naxçıvan. 2020.

Həmçinin bax

redaktə