Geniş açılmış gözlərlə (film)

"Geniş açılmış gözlərlə" (ivr. ‏עיניים פקוחות‏‎, translit. Einayim Pkuhot) — İsrail rejissoru Haim Tabakmanın 2009-cu ildə, dram janrında çəkilmiş filmi. Filmin ssenarisi israilli ssenari müəlifi Merav Doster tərəfindən yazılmışdır. Filmdə səslənən musiqi isə, fransalı bəstəkar Nataniel Mexali tərəfindən bəstələnmişdir. Film Yerusəlimin ətrafındakı qədim Mea Şearim rayonunda yaşayan iki haredim — ultraortodoksal yəhudi kişilər arasında baş vermiş sevgi hisləri haqqındadır. Film 14 may 2009-cu ildə Böyük Britaniyada Peccadillo Pictures şirkəti tərəfindən tamaşaçılara nümayiş olunmuşdur. Film İsrail, Fransa və Almaniyanın birgə istehsalı hesab olunur.

Geniş açılmış gözlərlə Eyes Wide Open
ivr. ‏עיניים פקוחות‏‎
Janr	dram filmi
Əsas mövzu	homoseksuallıq, Haridi
Rejissor	Haim Tabakman
Baş rollarda	Ran Danker Zohar Ştrauss
Operator	Aksel Şneppat
Bəstəkar	Nataniell Mexali
Rəssamlar	Evi Fahima, Yan Brusilovski, Nira Yar
Distribütor	Netflix
İlk baxış tarixi	2009, 20 may 2010
Filmin növü	Bədii film
Müddət	91 dəq.
Ölkələr	İsrail Almaniya Fransa
Dil	ivrit dili
Rəng	rəngli
IMDb	ID1424327

Film iki dekorasiyalı poetik ibrətli hekayə xarakterinə malikdir. Rejissor Tabakmanın əsas məqsədi, minimalistik metodlar ilə bədii fikirin tam şəkildə ötürülməsi idi. Rejissor bir neçə sadə ştrix vasitəsilə baş qəhrəmanların gizlin emosiya tufanını, gərginliyini və xarakterlərini müvəffəqiyyətlə nümayiş etdirə bilmişdir.

Filmdəki süjet səhnələrinin çəkilişləri Yerusəlimdə və Tel-Əviv-Yaffo şəhərlərində reallaşdırılmışdır. Misal üçün, Aaronun qəssab dükanı qismində, Tel-Əvivin centrifikasiya edilmiş Yerusəlim bulvarında yerləşən Zalman ət dükanının interyerlərindən istifadə olunmuşdur. Gecə səhnələrinin əksəriyyətinin çəkilişləri Yerusəlimdəki Heleni ha-Malka küçəsində aparılmışdır. Aaronun ailəsi ilə yaşadığı ev, eləcə də Ezrinin keçmiş sevgilisi ilə görüşdüyü və sonda döyüldüyü qaranlıq keçid səhnəsi isə köhnə Yerusəlimin Yo'el Moşe Salomon küçəsində çəkilmişdir.

Süjet

Aaron və Ezrinin koşer dükanının terrasında ilk öpüş səhnəsi.

Aaron, Yerusəlimdə yaşayan ortodoksal evli yəhudi və dörd uşaq atasıdır. O, çox vicdanlı və yəhudi icmasının hörmətli bir üzvüdür, amma yaşının çiçəkləndiyi bir dövrdə, mənəvi olaraq sıxıntılı, boz və cansız bir həyatdan əziyyət çəkir. Atasının vəfatından sonra, o, qəssab dükanının bütün işlərini öz üzərinə götürür, lakin təkbaşına bacarmayacağını anlayan Aaron yeni işçi götürməyi qərara alır və bu haqda elanı dükanın pəncərəsinə yapışdırır. İyirmi iki yaşındakı evsiz və tənha Ezri isə Yeşiva tələbəsidir. Bir gün o, keçmiş sevgilisi ilə danışmaq üçün Aaronun mağazasına daxil olur və oradakı telefondan istifadə etməyi xahiş edir. Elanı oxuyan Ezri, mağazada köməkçi qismində işləmək istədiyini Aarona bildirir, lakin dükan sahibi bu təklifi rədd edir. Növbəti gün sinaqoqa daxil olan Aaron, Ezrini küncdəki skamyada yuxuladığını görür. Aaronun ona yazığı gəlir və mağazaya dəvət edərək, işləməyinə razı olduğunu söyləyir. Aaron Ezrini tələbə olaraq yanına götürür və onun dini tədqiqat və eskiz incəsənətinə olan istedadını qiymətləndirərək, onu daim həvəsləndirir.

İki kişi arasında intim əlaqələr, Ezrinin şəhərin ətrafında yerləşən göldə ritual yuyunma dəvətindən sonra baş verir. Aaronun sədaqətli həyat yoldaşı Rivka, əvvəlcə ərinin yeni şagirdi olan Ezrinin ailə dairəsinə daxil olmasını alqışlayır. Bir axşam Aaron Ezridən portretinin çəkməyini xahiş edir. Bu vaxt Ezri öz hislərinə hakim ola bilməyərək Aaronu öpmək istəyir, ancaq o, dostunun bütün israrlı hərəkətlərinin qarşısını alır. Lakin çox keçmədən Aaron şagirdinə eyni hisləri duyduğunu anlayır və qəssab dükanında onu görən kimi öpərək, onunla cinsi əlaqə ilə məşğul olur. Ərinin son vaxtlar evə gec gəldiyini görən Rivka ondan şübhələnməyə başlayır. Ailənin yaxın tanışı hesab edilən yerli ortodoksal yəhudi icmasının hörmətedilən dini xadimi ravvin Vaisben, Aarona, işə qəbul etdiyi yeni şagirdi Ezrinin yerli Yeşivanın birindən xaric olunması haqda məlumat bildirərək, onunla çox sıx ünsiyyət bağlamamağı tövsiyə edir. Aaron buna baxmayaraq şagirdini həmişə müdafiə edəcəyini deyir. Ərinin Ezri ilə birlikdə gecə saatlarında mağazanı tərk etdiyini görən Rivka getdikcə daha da narahat olur. Haredim icmasında yaşadığına görə dindar insan olan Aaron, bir tərəfdən ailə və tanrısına olan sədaqət, digər tərəfdən isə Ezriyə duyduğu sıx məhəbbət hisləri arasında parçalanır.

Sinaqoqda keçirilən moizələr zamanı, həmçinin vaxtaşırı olaraq mağazaya edilən reydlər zamanı, icma üzvləri Aarona, Ezrinin hər kəs üçün pis nümunə və hətta lənət olduğunu bildirirdilər; yerli insanlar Ezrinin onlardan uzaq durmasını xəbərdarlıq etməyə başlayırlar. Ezri haqda müxtəlif elan və xəbərdarlıqlar məhəllədə yaşayan insanlara broşür şəklində paylanılır və onlar qəssab dükanını baykot edirlər və dükanda satılan ət məhsullarının Kaşrut normalarına zidd olduğunu özündə ehtiva edən yalan məlumatlar çap edirlər. Artan sosial, ticarət və ailə təzyiqləri altında, Aaron sevgilisi Ezri ilə əlaqələri kəsməyə çalışır, lakin bunu bacarmır. Ravvin Vaisben ilə qarşı-qarşıya çıxan Aaron dözməyərək, yalnız indi özünü canlı hiss etdiyini deyir. Ezri sabahısı gün qonşu küçələrin birində keçmiş sevgilisini görür və onunla danışmağa çalışır, lakin onun yanındakı dostlar Ezriyə hücum edərək onu vəhşicəsinə döyürlər. Aaron hücumun şahidi olsa da, ora müdaxilə etməməyi qərara alır. Aaron döyülüb yerdə yıxılan Ezriyə təsəlli verməyə çalışır və bu vaxt onların hər ikisi Ezrinin icmanı tərk etməyin vaxtının gəldiyini dərk edirlər. Buna baxmayaraq, vidalaşma günü, Aaron sevdiyi insanı bir daha görməyəcəyindən çox təsirlənir və həyat yoldaşından yaranmış vəziyyəti başa düşməsini və onu müdafiə etməsini xahiş edir. Rivka onu bağışlayır və bağrına basır.

Sübh tezdən Aaron bir vaxtlar Ezri ilə yuyunduğu müqəddəs gölə qayıdır. O bir az göldə üzdükdən sonra uzun müddətə suyun altına dalır və bu vaxt filmin kamerası qaralır və tamaşaçılar üçün baş qəhrəmanın boğulması və ya sağ qalması naməlum qalır.

Fəlsəfi interpretasiya

Filmdə göstərilən səhnələrin əksəriyyəti, Yerusəlimin Mea Şearim məhəlləsində cərəyan edir. Burada həyat arxaik yəhudi qanunlarının ciddi riayət edilməsi, duaların və yəhudi dini mətnlərinin öyrənilməsi ətrafında fırlanır.

• Pessimistik rakurslar:

Homoseksuallıq hazırkı fundamental yəhudiliyin üzləşdiyi ən dərin və həllinə yönəlmiş sualların ən az cavab tapdığı problemlərdən biri sayılır. Homoseksualizm meyli və ya statusu ilə bağlı müxtəlif fikirlərin mövcud olmasına baxmayaraq, mühafizəkar ravvinlərin cari razılığı müəyyən edir ki, homoseksual münasibətlər (əlaqələr) Halaxaya, yəni yəhudi qanununa uyğun edilə və yəhudi qanunu ilə bəyənilə bilməz. Ravvinlər tərəfindən qəbul edilmiş qadağalar içərisinə, kişinin başqa bir kişi ilə anal seks ilə məşğul olmasıdır və bu, yehareg veal yaavor yəni "günah iş görməkdənsə ölmək yaxşıdır" kateqoriyasına daxil olur. Əhdi Ətiqin bu kiçik kateqoriyasına həmçinin cinayət, bütə sitayişetmə, zina və yaxın qohumu ilə evlənən münasibət də daxildir. Talmuda görə, homoseksualizm yəhudi olmayanlar üçün də yasaqdır və bu qayda Nuhun Universal Qanunlarında cinsi məhdudlaşdırmalarla bağlı hissədə yer alır. Konsensusa və ümumi razılığa gəlməyin mümkün olmadığı ictimai konservativlik, homoseksual və heteroseksual rakursları ilə filmdə müxtəlif və olduqca zəngin şəkildə nümayiş olunmuşdur. Belə ki, Aaronun ailəsi ilə qonşuluqda yaşayan Sara adlı cavan bir qızın, atasının onu başqasına vəd etməsinə baxmayaraq, gizli şəkildə və qorxu içərisində İsrael Fişer adlı sevdiyi kasıb gənc oğlan ilə görüşməyə davam etməsi səhnəsi, əslində həddindən ziyadə dindar yəhudi icma camaatının pozğunluğu hansı ənənəvi üsullar ilə yatırtdıqlarını bariz şəkildə tamaşaçıya təqdim edir. Filmdəki səhnələrin birində, icmanın ravvini, Aaronu və daha bir neçə tanışlarını özü ilə götürərək, Saraya aşiq olan İsrael Fişerin yaşadığı evə dəvətsiz daxil olurlar. Gənc oğlanı və onun yaşlı anasını təhdid edərək, qızla münasibətlərə birdəfəlik son qoymağı ondan tələb edirlər. Gərgin söhbətə qoşulan Aaron, öz növbəsində, Saranın atası tərəfindən pis qarşılan bu münasibətlərin olduğu kimi davam edəcəyi təqdirdə, evlərinə əxlaq polisinin qəfildən hücum edəcəyini və yaşadıqları evin yararsız vəziyyətə salınacağını xəbərdar edir. Filmdəki bu cür xoşagəlməz anları yağış və zülmət qaranlıqlı gecə səhnələri izləyir. Onlar metaforik və məcazi mənada mühafizəkar birliyin təzyiqlərini və bu cür həyat tərzində yaşamağa məcbur olan insanların pessimistikliyini simvolizə edir.

• Optimistik rakurslar

Tamaşaçılar filmdə neqativ anlarla yanaşı, həm də yəhudi həyatının təqdirəlayiq məqamlarını da görə bilərlər; burada bütün ailə üzvlərinin bir masa arxasında bayram naharlarının sadə sevinclərini, etiqadlarından asılı olmayaraq, Talmud siniflərində bütün sadə vətəndaşların Ravvin ilə birgə əl-ələ şən nəğmələr oxumalarını görmək mümkündür.

Filmdə Aaronun Ezri ilə olduqca ehtiraslı və dolğun cinsi əlaqəsi, onun öz həyat yoldaşı Rivki ilə yaşadığı daha monoton, solğun və yeknəsəqli fiziki münasibətləri ilə tez-tez müqayisə edilir.

Aaronun işlədiyi ət dükanı, ictimai və özəl həyatın bağlayıcı həlqəsı rolunda çıxış edir. Kaşrut prinsiplərinə ciddi şəkildə riayət etməklə, o, yaşadığı cəmiyyət üçün müstəsna və önəmli rol oynayır və insanları son dərəcə təmiz yeyinti məhsulları ilə təmin edir. Aaronun ailə ocağı isə, dükan və qəssabın baş çəkdiyi digər şəhər lokasiyaları ilə maraqlı kontrast təşkil edir. Gözə çarpacaq dərəcədə hiss edilən bu kontrastın başlıca səbəbi, adi həyatda qadınlara dindar yəhudi cəmiyyətində ayrılmış əhəmiyyətsiz rol ilə Aaronun evinin daxilindəki bütün məkanın həyat yoldaşı Rivkaya geniş şəkildə təqdim edilmiş imtiyazlardadır. Mea Şearimdəki bütün tikililərdə olduğu kimi, Aaronun mənzili də olduqca kiçik və dardır, lakin həyat yoldaşının malik olduğu zirəklik, qənaətcillik və ixtiraçılıq xüsusiyyətləri səbəbindən, interyerlər olduqca səliqəli və rahat görünür. Ortodoksal inanclara görə, ev qadına məxsus bir məkandır və filmdə bu olduqca aydın hiss olunur; Rivka yorulmadan təsərrüfat üzrə işlərlə məşğul olur, uşaqlarına qayğı göstərir və ailəsini xoş təamlar ilə bol yedirtmək üçün səy göstərir. Rivka, buna baxmayaraq, ailəsi üzərində təhlükənin olduğunu hiss etdiyi zaman, mənzildə sahib olduğu imtiyazlardan və məhdudlaşdırılmış formada əri üzərində olan hakimiyyətdən (misal üçün gündəlik yeməyin hazırlanması və ya sekslə məşğul olma privilegiyası), incə metodlar ilə mütləq şəkildə istifadə edir. Filmdə Rivkanın "incə pressinqi" bir neçə dəfə nümayiş olunmuşdur (Talmuda görə, aybaşını bitirəndən sonra ərli qadınlara kompromissiz şəkildə verilən cinsi əlaqə ilə məşğul olma tələbini, Rivka ərinə olduqca soyuq və qaba üsulda deyir). Ezrinin nə cür insan olmasını dəqiqləşdirmək məqsədilə evinə dəvət edən Rivka, özünü ən başdan qətiyyətli tərzdə Aaronun sevimli arvadı və uşaqların anası olaraq təqdim edir və Ezri tərəfindən gələcəkdə ediləbiləcək xəyanət manipulyasiyalarından sanki xəbərdar olduğuna görə, böyük şabbat masası arxasında oturarkən, şən abu havanı Ezriyə demonstrasiya edir və bununla da ailəsinin stabilliyi və dağılmazlığını şübhəsiz fakt kimi altından xətt çəkir.

• Neytral rakurslar

Filmdə biz həmçinin Tövratın qanunları ilə tam qapalı həyat sürən Yerusəlimin yəhudi icmasının güzəranını sanki daxildən seyr edirik. Burada insanlar evlənir, onların çoxsaylı uşaqları dünyaya gəlir, qadınlar bütün həyatı boyu öz həyat yoldaşlarına məişətdə xidmət göstərirlər, hər dəfə, lazım olanda, hamılıqla sinaqoqa baş çəkirlər, şənbə gününü bayram edir, düzgün geyinir, mütləq şəkildə səlis ivrit dilində danışır, mənzilə, mağazaya daxil olarkən və ya oranı tərk edərkən qapının mezuzasını öpürlər. Bu olduqca köhnəpərəst düşüncə tərzi, əsrlər boyu qorunub saxlanılmış ətalətə, qanunlara, öncədən sanki formatlaşdırılmış həyat standartlarına zidd ola biləcək heç bir yeniliyi qəbul etmir. Əgər bir insan bütün ömrünü bir peşəyə sərf edərək, bütün ailə üzvlərinin namusunu cəmiyyətin haqlı qiymətləndirilməsindən asılı vəziyyətə salırsa və həmin cəmiyyətin müsbət baxışlarını əldə edə bilirsə, onu icmanın məsum və qəbahətsiz şəxsi kimi hörmət edirlər.

Filmdə Lut peyğəmbərinin Tanrı atəşinin Sodom və Qomorraya gətirməsi və bunun ardınca baş vermiş hadisələrə istinad edən ziddiyyətlər mövcuddur. Sodom və Qomorrada yerli xalq qonaqpərvərliyin qanununa hörmət göstərmirdi; filmdə də bu təkrarlanır. Yerli yəhudi icması da Ezriyə qarşı Tövratda yazılmış "qonaqpərvərlik qanununa" hörmət etməyərək, ona əzab verirlər və bunu görən Tanrı həm sahibə, həm də qonağa, səmadan öz atəşini endirir və yerli Sodom bununla da alt-üst olur.

Xarakterlər

• Aaron Fleyşman — olduqca qapalı və hətta bir qədər fanatik bir insandır. O dinin tələb etdiyi bütün qaydaları qəbul edir. Aaronun soyadında kalamburluq mövcuddur. İdiş dilindən tərcümədə, Fleyşman (idiş פליישמאן‎) qəssab deməkdir. Burada -man sonluğu — insanı, fleyş kökü isə cismi, qanla dolu əti bildirir. Metaforik cəhətdən isə, qanlı ət şəhvəti və ehtirası simvolizə edir. Aaron Rivka ilə evlidir və bu xoşbəxt ailənin dörd övladı var. Həyat yoldaşına duyduğu saf məhəbbətə və sonsuz qayğıya baxmayaraq, o, tez-tez düşünür ki, onun həyatında nəyisə çatışmır. Ezrinin onun dükanına baş çəkməsini, Aaron Tanrı tərəfindən göndərilmiş tale kimi qiymətləndirir. Aaronun və Ezrinin möhkəm dostluq bağları, zamanla daha da dərinləşir və bu icma tərəfindən nəzərə çarpır.

Aaron dindar insan olduğu üçün uzun saqqal saxlayır və hətta evdə belə dini yəhudi geyimlərini əynindən çıxartmır. Yalnız Ezrinin Yerusəlimi bir günlük tərk edərək, göldə üzmək təklifini qəbul etdikdən sonra, Aaronun dinə olan sədaqəti sanki zəifləməyə başlayır və bu, filmdə simvolik olaraq nümayiş edilir; dostunun cazibədar çılpaq bədənini arxadan seyr edən Aaronun səbri tükənir və o, əvvəlcə başındakı kneyç papağını, daha sonra kipanı və sonda tsitsiti torpağın üzərinə qoyaraq dostu ilə çılpaq üzmək və bəlkə də ömründə ilk dəfə olaraq şən vaxt keçirmək qərarına gəlir.

Ezriyə artan məhəbbət daha öncə Aaronun özünün dini inamlarının öhdəsindən gəlməlidir; ilk öpüş səhnəsində, Aaron dostuna bunları deyir:

Bu dünyada bizim payımıza düşən sınaqların öhdəsindən gəlmək üçün şans yaranıb. Biz çətinliklərin hüdudlarını aşmasaq, öhdəsindən gələ bilmərik. Nəyə görə Tanrı şəhvət hissini bizdə yaradıb? Ruhumuzun təmizlənməsi üçün. Bizim qarşımızda missiya var. Tanrı səhv məxluqlar yaratmır. Sən Tanrının yaratdığı mükəmməl və gözəl insansan. Biz hər ikimiz bunun öhdəsindən gələcəyik, bu bizim missiyamızdır.

Baş qəhrəmanı canlandıran aktyor Zohar Ştrauss yüksək həssaslıqla Aaronun yavaş oyanışını böyük istedadla təqdim edir; başlanğıcda onun üz cizgiləri və ifadələri dükanında satdığı ət kimi cansız və turş idi, lakin qəssabın illər boyu gizlətdiyi və daxilində toplandığı ehtiras birdən azadlığa çıxır. Dostunun köynəyinin düymələrini şiddətlə qopardaraq öpən Aaronun toplanmış azadlıq miqyası hətta Ezrini belə heyrətə salır.

• Ezri — sevgilisi ilə görüşmək niyyəti ilə leysan yağış altında dayanmadan Yerusəlimin ultraortodoksal döngələri boyunca gəzişir və təsadüfən qəssab Aaronun mağazasını görərək içəri daxil olur. Mağazadakı telefonla, o, sevgilisinə zəng edərək, Yerusəlimə gəldiyini bildirir, lakin sevgilisi deyəsən bu zəngə heç də şad deyil və filmi seyr edənlər məhz bu zaman Ezrinin homoseksual olduğunu anlayırlar, ancaq mağaza sahibi bu haqda ən kiçik təsəvvürə belə malik deyil. Ezri yerli deyil və Aaronun köməyi ilə o, mağazanın arxa otağında gecələməyə yer tapır. Tezliklə o burada işləyərək, Aarona yardımçı olur. Ezri boş vaxtlarında eskiz və rəsm çəkir və bu, Aaronun diqqətini o qədər cəlb edir ki, öz portretini ondan çəkməyə xahiş edir.

Maksimalizm gənc Ezriyə xas xasiyyətlərdən birisidir. Partnyoru tərəfindən həmişəlik atıldığını anlayaraq, o, depressiyaya qapılır yə baxışlarını Aarona yönəldir. Məqsədyönlü şəkildə, o, Aaronun əxlaqını pozur və onun sadəlövh ürəyində atəş yandırır, hansını ki, o, bir daha söndürə bilməyəcək. Ümumiyyətlə filmdə antaqonistlərin kəskin azlığı, pozitiv personajların daha çox olmalarına da dəlalət etdirmir və Ezrinin bu filmdə müsbət obraz kimi qəbul etmək də düzgün olmazdı.

Filmdə daha sonra baş verən ağır hadisələr əvvəlcədən söyləniləbiləndir. Çünki Aaron yaranmış bu intriqanı gizlətməyə çalışmır, bunun nəticəsi isə qaçılmaz olur. Ezri icmanın pressinqini hiss edir, Aaron isə açıq şəkildə onu qoruyacağını söyləyir və reaksiya göstərmədən bütün təhqirləri qəbul edir. Zaman keçdikcə Ezrinin homoseksuallığı hətta Aaronun həyat yoldaşına qədər çatır. Ezri bunu aşikarə şəkildə Rivkaya demonatrasiya edir. Əzabları istənilən etirazdan daha bəlağətli olması ilə bərabər, Rivka buna baxmayaraq heç vaxt həyat yoldaşını qınamır və Ezrini daim evə qonaq çağırır.

Rollarda

Rejissor Haim Tabakman (soldan ikinci), aktyorlar Zohar Ştrauss (mərkəzdə) və Ran Danker (mərkəzdə) 62-ci Beynəlxalq Kann kinofestivalında Geniş açılmış gözlərlə filminin təqdimatı zamanı

Aktyor	Rol
Zohar Ştrauss	qəssab Aaron Fleyşman
Ran Danker	şagird Ezri
Tinkerbell	qəssabın həyat yoldaşı Rivka Fleyşman
Tzahi Qrad	ravvin Vaysben
Mati Atlas	Ezrinin keçmiş sevgilisi
Eva Zrihen-Attali	Sara
Avi Grainik	İsrael Fişer

İstehsal

Filmin ekranlaşdırılmasından bir neçə il sonra, İsrailin seks simvolu və Ezri rolunun ifaçısı Ran Danker, İsrailin Yediot Ahronot jurnalına verdiyi müsahibədə son üç ildir ki, aktiv eynicinsli münasibətdə olduğunu və biseksuallığa meyl göstərdiyini etiraf etmişdir. Jurnalistin onun etdiyi etirafın bir çox pərəstişkar üçün gözlənilməz olacağını bildirir və Danker, buna cavab olaraq, lakonik tərzdə "Mən sadəcə sevdim onu" deyir və şəxsən onun üçün gözlənilməzlik, eyni cinsdən olan insanla münasibətləri yaşamaqda deyil, bu əlaqələrin 3 ilə qədər stabil formada uzana biləcəyindədir — gülümsəyərək dedi.

Ran Danker biseksuallıqdə heç bir ziddiyyət görmür: o əmindir ki, "seksuallıq — daha bir özünüifadə etmək üçün yaradılmış perspektivli imkan növlərindəndir". Başqa bir müsahibədə, aktyor həm qadınların, həm də kişilərin onu cəlb etdiyini deyərək, əlavə edir ki, üzərinə yarlıkları və damğaları asmağı arzulamır, və onun üçün ən önəmlisi — həyatı boyunca yalnız doğru seçimində olmağa can atmaq və sevimli insan qarşı münasibətlərin möhkəmləndirilməsindən ibarətdir.

Dini və dünyəvi comərdlik

Ezrinin Aaronun evinə qonaq gəlməsi səhnəsi

Film Aaronun da üzv olduğu haridim icmasının təbliğ etdiyi comərdliyinin dini ideallığı ətrafında cərəyan edir. Bütün bunları XVIII–XIX əsrlərdə yəhudi diasporu daxilində inkişaf etmiş ortodoksal kişilik ideyasının müasir qloballaşma dövründə qorunub saxlanılması və möhkəmləndirilməsi ilə xarakterizə etmək olar.

Haridim icması qloballaşmanı ilk növbədə comərdliyin, kişiliyin itirilməsinə, Talmudda yazılmış ideal ailə münasibətlərinin məhvinə yönəlmiş təhlükə kimi qiymətləndirir və bununla daim mübarizə aparır. İdeal ortodoksal insan Tora kitabının alimi və ailənin başçısı olmalıdır və yazıçı Daniil Boyarinin "Heteroseksuallığın yüksəlişi və enişi" kitabında da qeyd etdiyi kimi, əsl yəhudi, ailə üzvlərinə qarşı öz intelligentliyi, duyğusallığı və yumşaqlığı ilə fərqlənməlidir. Bu cür ailə münasibətlərinə o "Edelkayt" adını vermişdir.

Edelkayt, Daniil Boyarinin sözlərinə görə, ənənəvi Şərqi Avropa yəhudilərinin, digər yəhudilərdən fərqlənən kişilik təzahürü idi. Kişilərə zərif, utancaq və çalışqan olmaq, qadınlara isə, əksinə, özünü inkişaflandırmaq, fəallıq nümayiş etdirmək və hətta xarici dünyayla münasibətlərdə təcavüzkarlıq göstərmək həvəsləndirilirdi. Filmin baş qəhrəmanı Aaron Fleyşman da, tipik Edelkayt nümayəndəsi kimi, ətrafında olan hər kəsə zərif münasibət, intelligentlik göstərməyə çalışır.

Yeşivalarda tətbiq edilən ətraf mühitdən izolyasiya və asketik həyat tərzi, homoseksual mühiti bir qədər də artırır və haredim icmalarına xüsusi problem yaradır. Bunun başlıca səbəbi, gənc subay kişilərin Yeşiva yataqxanalarında birlikdə yaşamaları, evli kişilərin isə öz ailələrindən uzaqda başqa kişilərin cəmiyyətində vaxtın əhəmiyyətli miqdarını keçirmək məcburiyyətində qalmalarıdır. Filmdə həmçinin icmadaxili münasibətlərdə ciddi gender seqreqasiyasının mövcudluğudur. Patriarxal hakimiyyətdə hegemon gender nöqteyi-nəzərdən sırf kişi cinsi önə çıxarılır; Tövratın və Talmudun öyrənilməsi, həmçinin icma dualarının yerinə yetirilməsi yalnız kişilər tərəfindən tətbiq edilirlər, qadınlara isə ev işləri ilə məşğul olma, qızlarının və oğullarının təlimi və bəzi hallarda kiçik biznesin idarə edilməsi həvalə olunur.

Heteroseksual nikahların və uşaqların mütləq dünyaya gətirilməsi praktikası ortodoksal yəhudilərdə o qədər ciddi dini vəzifə hesab olunur ki, eynicinsli arzuların, fantaziyaların və hətta fikirlərin belə cəmiyyətdə mövcudluğu reallıq kimi qətiyyən etiraf edilmir. Məhz bu səbəbdən də, bütün film boyu nə Ezrinin Yeşiva məktəbindən qovulma səbəbi, nə də Aaronla Ezri arasında baş verən münasibətlər açıq şəkildə səslənilmirdi.

Bununla bərabər bir sıra paradoksal anlar mövcuddur ki, onlar film boyunca bir neçə dəfə tamaşaçılara nümayiş olunur; belə ki, kişi cinsindən olan baş qəhrəmanlar ilə bərabər, alternativ personajların hamısının haredim icması üçün əziz sayıldığı maskulinlik ideyasının qoyulmuş olduğu öhdəliklərdən və tələblərdən (dua, təhsil, yumşaqlıq, aqressivsizlik, heteroseksual nikahlar, ciddi gender əmək bölgüsü və s.) mümkün qədər yayınmağa və boyun qaçırmağa üstünlük vermələrindədir. Aarona gəldikdə, bu, ilk növbədə onun həyat yoldaşı ilə cinsi əlaqənin sırf vicdanın təmizləməsi üçün tətbiqində, eləcə də adi həyatda gizlətməyə çalışdığı cismani duyğulara olan coşqunluğunda — məsələn, müqəddəs gölə Ezri ilə birgə səfəri zamanı əlini pəncərədən bayıra çıxardaraq, küləyin axınını hiss edərək müsbət əhval-ruhiyyədə olması, daha sonra göldə üzərkən, səhər günəşinin şüaları altında hələ isinməmiş soyuq dalğaların onun bədəninə zərbələrindən hiss etdiyi yüngül affekt həyəcanında və sonda Ezri ilə sekslə məşğul olarkən, dostunun bədənin onun bədəni ilə qarşılıqlı təmasından həzz almasında özünü büruzə verir.

Mükafatlar

Mükafat
Mükafat	Kateqoriya	Resipient	Nəticə
Beynəlxalq Kann kinofestivalı	Un Certain Regard" (Xüsusi baxış) mükafatı	Haim Tabakman Pimpa Film Productions	Namizəd — Qızıl Palma Budağı
Beynəlxalq Yerusəlim kinofestivalı	Ən yaxşı aktyor	Zohar Ştrauss Pimpa Film Productions	Qazandı
Beynəlxalq Gent kinofestivalı	Ən yaxşı film	Haim Tabakman Pimpa Film Productions	Qazandı
Beynəlxalq Çikaqo kinofestivalı	Yeni rejissor müsabiqəsi	Haim Tabakman Pimpa Film Productions	Namizəd
Palm Sprinqs Beynəlxalq kinofestivalı	Ən yaxşı rol və debüt film	Haim Tabakman Pimpa Film Productions	Qazandı — Con Şlezinger Mükafatı
Shalom Europa kinofestivalı	Ən yaxşı film	Zohar Ştrauss Haim Tabakman Pimpa Film Productions	Qazandı
Karlovı Varı Beynəlxalq kinofestivalı	Ən yaxşı dəstəkləyici aktyor	Ran Danker Pimpa Film Productions	Namizəd

Tənqidçilərin mövqeyi

Rotten Tomatoes saytı tərəfindən film 84% təsdiq edilmiş freş səslər qazanmış və 32 peşəkar kinotənqidçinin müsbət rəyi əsasında ona 10 baldan 6.9 səviyyəsində dəyərləndirilmişdir. Tənqidçilər tərəfindən məsələ ilə bağlı ümumi konsensus əldə olunmuşdur: Filmin tənqidçilər tərəfindən yüksək qiymətləndirilməsi, onun məhz din və homoseksuallıq mövzularına toxunması səbəb ola bilərdi, lakin onun əsl kino olmasının başlıca səbəbi — Ran Danker kimi peşəkar aktyorların burada çəkilməsi idi.

ABŞ-nin The New York Times qəzetində çalışan jurnalist A.O. Skott film haqda deyir:

"Filmdə bəhz edilən gərgin və gizli sevgi hisləri baş qəhrəmanların ruhi imtahanları vasitəsilə yavaş-yavaş və səbirlə irəliyə hərəkət edir."

ABŞ-da həftəlik olaraq yayımlanan "The Village Voice qəzetinin redaktoru Vadim Rizov isə film haqqında bunları yazmışdır:

Ortodoksal yəhudi homoseksual mövzusu yeni deyil, lakin bundan öncə ekranlara yayımlananlar "sənədli film" janrında idilər. Bu səbəbdən də Haim Tabakmanın debütü nəinki siyasi, eləcə də bədii nöqteyi-nəzərlərdən diqqətə layiqdir: filmdə təmkinli və dözümlü kimi sifətlərin hədsiz dərəcədə çox istifadə edilməsinə tamamilə haqq qazandırılmışdır. Burada məncə iki başlıca səhv vardır; onlardan biri, seyirci diqqətinin lüzumsuz şəkildə daim qəssab tərəfindən ət məhsullarının parçalanması səhnəsi üzərində cəmlənməsi və Ezrinin icmadan qovulması səhnəsinin, qurbansız, yəni sanki yeniyetmənin valideynləri ilə mübahisəsindən sonra evi tərk etməsinə bənzəməyidir. Bununla belə, baş qəhrəmanların obrazları yüksək keyfiyyətlə canlandırdıqlarını da unutmaq olmaz

Böyük Britaniyanın məşhur The Guardian qəzetinin redaktoru Filipp Frenç, nəşr etdiyi məqalədə bunları demişdir:

Geniş açılmış gözlərlə — fundamental dini yaşam tərzinə malik Yerusəlimin məhəllələrində baş verən ehtiraslı gey-məhəbbət romanının ayıq və təmkinli baxışdır. Filmdəki faciəyəvi hadisələrə yerli əhalinin rəhmsiz və duyğusuz reaksiyalarını gördükdə, qeyri-ixtiyari olaraq baş qəhrəmanlara qarşı mərhəmət hissi duyursan. Filmi Qozbel dağ ilə Stenford Hillin sintezi kimi xarakterizə etmək olar.

Fransanın qalmaqallı Libération qəzetinin müxbiri Kristof Ayad isə, mövzusun daha dətinliyinə baş vuraraq, bunları öz məqaləsində yazmışdır:

Ultraortodoksal Mea Şearimə Sodom təşrif buyurub. Cəsarətlə bunu demək olar ki, İsrail müəmmalı bir ölkədir, orada yaşayan insanlar isə olduqca qəribədir. Geniş açılmış gözlərlə — rejissor Haim Tabakmanın ilk işidir və zahirən daha çox otuz yaşında sörferə və ya rəssam-tələbəyə bənzəyən bu gəncdən, Yerusəlim haredimləri arasında homoseksual sevgi tarixçəsini ekranlaşdırmağa müvəffəq olması həqiqətən də şokedicidir. Filmdə, həyatlarının bütün aspektlərinin ilahi qanunla tənzimləndiyi qarageyimli, uzun plaşlı, teflimli, başlarında isə geniş ölçülü şlyapalar olan sakinləri görmək olar. Filmin məhtumediciliyinin başlıca səbəbi, saysız-hesabsız qaydalarla idarə olunan dünyanın və ehtiraslı eynicinsli sevginin arasındakı qəti imperativin kəsişməsindədir.

Almaniyanın Süddeutsche Zeitung qəzeti isə, öz növbəsində film haqqında bunları qeyd etmişdir:

Ayıq dəqiqlik və sükutvari gözəllik. Tabakman artıq bayağılaşmış melodramdan imtina edərək, qəhrəmanların göstərdiyi hər bir jestikulyasiyanı, baxışları və emosiyaları incə dəqiqliklə tədqiq edir. Əllərin yuyulmasından başlayaraq, yorğanın altında yuxuya getməyə qədər — Aaronun həyatındakı bütün hərəkətlər dini məntiqə uyğun olaraq həyata keçirilir. İlahiyyatın buyurduğu ismətsiz bədənin pak ruhdan ayırd edilməsi təşəbbüsünə əks olaraq, filmdə ehtirasın partlayıcı gücü ona əsaslandırılmışdır ki, o, bədəni və ruhu ümümi bir diləkdə birləşdirməyə müvəffəq olsun. Aaron etdiyi hərəkətə görə abır hissi duyur, böhtanlara qarşı inamsızcasına müdafiələrdən pərişan olur və nəhayət dözməyərək, cəsarətli etirafda özünü tanıtdırır. Sevgi: ölümdən dirçəlmə möcüzəsidir.

Resenziyalar

İcmallar
Tənqidçilərin qiyməti
Mənbə	Reytinq
Rotten Tomatoes
IMDB
Metacritic
Letterboxd

Müsahibələrin birində, rejissor Haim Tabakman deyir ki, adi şəraitdə məntiqlə hərəkət edən ağıllı insanlar haqqında filmlərin çəkilməsi müasir dövrdə heç kəsə maraqlı görsənmir. Buna görə də onu ilk növbədə şüur problemi və dini kontekstdə mənliyin axtarış yolları maraqlandırırdı. Rejissorun sözlərinə görə, baş qəhrəman Aaron, həyasızcasına deyil, əksinə, daxili ləyaqəti və bütövlülüyü qorumaqla başqalarından fərqlənmək cəsarətinə sahib bir şəxsiyyətdir. Özünün homoseksual və dini mənliklərini barışdırmağa çalışan Aaron, Ezriyə öz ehtirasında günahın öhdəsindən gəlmək və bununla da Uca Yaradana yaxınlaşmaq imkanını görür. Lakin ehtirasın etiqada qalib gəlməsi, Aarona məhz günah vasitəsilə individuallığın formalaşmasında yardımçı olur. Tabakman qəzetlərin birində bunları söyləmişdir:

İudaizmin bir sıra cərəyanlarında homoseksuallığa yaşamaq hüququ verilmir. İudaizm hətta onu günahdan kənar qoyur, sanki belə bir məfhum ümumiyyətlə cəmiyyətdə mövcud deyil. Buna görə də heç olmazsa filmdə bu mövzu haqqında danışmağa imkan vermək – artıq irəliyə addım etmək deməkdir.

Ehtirasın və təmkinliliyin qarşılıqlı əlaqəsi – bütün filmin leytmotividir. Rejissor, hetero- və homoseksual sevgini nümayiş etdirərkən, onların hər hansı birisinə üstünlük qazandırmır: həyatda hər şey ziddiyyətlərdən ibarətdir və onlar bəzən kəsişirlər və bir-birini tarazlaşdırırlar.

Filmin özünəməxsusluğu — ilk növbədə məsumluq hislərinin ehtirasdan, şəhvətin isə mənəviyyatdan məhrum edilməməsindədir. Yeşivada dini təhsili heç bir zaman almamış qəssab Aaron haqda bu insanın mənəvi sferadan nə qədər uzaq olması fikri ilk növbədə ağla gəlir, daha yaxından tanıdıqca isə, onun necə böyük qəlbə və ruha sahib olduğunu aydınlaşır. Bunun əksinə, bütün həyatını dini təhsilə yönəldən Ezri isə öz şüurunu ancaq fiziki şövqə və cinsi əlaqə bağlılığına yönəldir. Film boyunca bütün bu mənəvi uyğunsuzluqlar keçinə bilir və bir-birini qarşılıqlı şəkildə tamamlayırlar.

Almaniyanın tanınmış Der Tagesspiegel qəzetinin redaktoru Lea Hampel ilə dialoq formatında verdiyi müsahibədə, rejissor Haim Tabakman, filmin çəkilişi zamanı yerli əhali ilə baş vermiş toqquşmalar və fanatizmdən əziyyət çəkən yəhudilərin ikili həyatı barəsində olduqca şokedici məlumatlar səsləndirmişdir:

1. Der Tagesspiegel: "Qara şlyapalar, buruq peyslər, divar qəzetləri, kiçik döngələr — sizin filminizdə həyat bir növ müasir İsrail cəmiyyətinə paralel dünya kimi müqayisə olunur. Bu yolu tapmaq Sizin üçün çətin deyildi?"
   Haim Tabakman: "O qədər də yox. Hətta əgər kənardan filmi izləyən seyirciyə Mea Şearimdə baş verən hadisələr qəribə bir dünya kimi görünsə də, mən də qarışıq bir çox yəhudi üçün bu adi həyat reallığıdır — doğru yolu tapmaq üçün sən daim səhvlər edirsən və vuruşursan."
2. Der Tagesspiegel: "Ultraortodoksal cəmiyyət filmə necə reaksiya verdi?"
   Haim Tabakman: "İlkin mərhələdə, biz çəkilişləri Mea Şearim məhəlləsində aparırdıq, biz dublları və kadrları mümkün qədər sürətlə və məhdudlaşdırılmış vaxt çərçivəsində, yəni cəmi yarım günə tamamlayırdıq. Öpüş səhnələrinə şahid olan yerli sakinlər bizim üstümüzə qışqırır, qəzəblə baxır, bizi hədələyir, üstümüzə su səpir və bizə küçədən daş atırdılar. Bundan xüsusilə baş rol aktyorları zərər çəkdi — onlar ənənəvi geyimi üzərində gəzdirirdilər və onları kifayət qədər kiçik ölçülü kamera müşayiət edirdi."
3. Der Tagesspiegel: "Bununla belə onlar mövcuddurlar — filmin çəkilişlərinə start verdiyiniz zaman, siz real həyatda Yerusəlimdə yaşayan ultraortodoksal homoseksuallar və gey-ravvinlərlə tanış olurdunuz."
   Haim Tabakman: "Bəli, bu icmadakı bir çox insan ikili həyat yaşayır, çünki, bir tərəfdən, onlar öz inamını təcrübədən keçirmək və dininə riayət etmək istəyirlər, digər tərəfdən, onlarda güclü eynicinsli ehtiras var. Və bu iki yaşam tərzini birləşdirmək üsulu mövcud deyil. Bu səbəbdən də bu insanlar istirahət günləri əyinlərinə başqa kostyumlar geyinərək, birbaşa liberal Təl-Əvivə üz tuturlar. Bu həmçinin eynicinsli kişilər arasında olan seksə qoyulan ənənəvi qadağanın müxtəlif üsullarla ötməyə gətirib çıxarır. Qadağadan yan keçmə metodları, birbaşa anus zonasına edilən stimulyasiyalardan vaz keçərək alternativ sevişmə ilə məşğul olma və seksi natamam saxlayaraq, orqazmın qarşısının alınmasına qədər dəyişilir. Bu metodlar sayəsində teoretik nöqteyi-nəzərindən, cinsi əlaqə natamam hesab edilərək, Talmud qanunlarının pozulmasına səbəb olmur."

Xarici keçidlər

• Sugar and Spice and Everything Nice. Eyes Wide Open
• Israel diskutiert über ultraorthodoxe Sonderrechte Arxivləşdirilib 2012-01-26 at the Wayback Machine
• Israel: Ultra-Orthodoxe immer aggressiver
• Eyes Wide Open — Internet Movie Database saytında

• Bluefat review (ing.)
• Shame (2011) Trailers, Reviews, Synopsis and Cast
• Eyes Wide Open Rotten Tomatoes
• Eyes Wide Open Reviews Metacritic
• Eyes Wide Open (2009) Box Office Mojo

LGBT portalı   Film portalı   İsrail portalı