Hasəki Külliyəsi

Hasəki Külliyəsi — İstanbulda XVI əsrə aid külliyə. Osmanlı sultanı I Süleymanın məşhur hasəkisi olan Xürrəm Sultan tərəfindən inşa etdirilən və yerləşdiyi səmtə də adını verən külliyə məscid, mədrəsə, məktəb, imarət, çeşmə və xəstəxanadan ibarətdir. Memar Sənan tərəfindən inşa olunan külliyənin yerləşdiyi ərazi XIX əsrdən etibarən Hasəki səmti olaraq anılmışdır. 1551-ci ilə aid bir tarixi sənəddə külliyənin ilk binası kimi məscidin tikildiyi, daha sonra isə digər binaların inşa olunduğu qeyd olunur. Həmin mənbənin qeydlərinə görə, külliyənin ən gənc tikilisi 1550-ci ildə inşa olunan darüş-şəfa (xəstəxana) binasıdır.

Hasəki Külliyəsi
Hasəki Külliyəsinin maketi
41°00′38″ şm. e. 28°56′22″ ş. u.
Ölkə	Türkiyə
Şəhər	İstanbul
Yerləşir	İstanbul, Cərrahpaşa məhəlləsi, 34096
Memar	Memar Sinan
Tikilmə tarixi	1539 - 1550
Üslubu	İslam memarlığı
Vəziyyəti	Fəaliyyət göstərir
Külliyənin Alman sənətşünası Cornelius Gurlitt tərəfindən 1912-ci ildə çap olunan planı
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Müxtəlif yanğın və zəlzələlər əsnasında zərər görən külliyə hər dəfə bərpa edilmiş, sonuncu bərpa işləri isə 1963-1974-cü illərdə baş tutmuşdur. 20 yanvar 1976-cı ildə külliyə tamamilə dövlətə təsis olunmuşdur. Hal-hazırda külliyənin mədrəsəsi yataqxana, imarəti yeməkxana, məktəbi iclas salonu, darüş-şəfası isə idarə binası olaraq fəaliyyət göstərir.

Hasəki Sultan məscidi

1539-cu ildə inşası tamamlanan, 11,30 m hündürlüyündəki günbəzi və giriş hissəsindəki 5 kiçik günbəz ilə dövrün klassik arxitekturasına malikdir. Ancaq məscidin çox balaca olması səbəbilə 1612-ci ildə Sultan Əhməd məscidinin də baş memarı olan Sədəfkar Mehmed ağanın rəhbərliyi ilə məscid genişləndirilmiş, əlavə olaraq bir günbəz daha inşa olunmuşdur. Məscidin şimal-qərb küncündə isə sadə tərtibatlı bir minarəsi var.

Məscidin harim (namaz qılmaq üçün ayrılmış hissə) bölümü xəttatların əl işləri ilə bəzədilmiş, günbəzlər isə tünd göy, qırmızı və yaşıl rəngin istifadə olunduğu günəş və ay motivləri ilə bəzədilmişdir.

Hasəki Sultan mədrəsəsi

Məscidin tam qarşısında 1539-1540 tarixlərində inşa olunan mədrəsəyə əsas giriş ana yoldan girilərək mədrəsənin həyətinə açılan qapıdır. Qapının qarşısındakı tərəfdə 6, sağ və sol tərəflərdə isə 5 hücrə olmaqla, mədrəsədə ümumilikdə 16 hücrə yerləşir. Mədrəsənin ana qapısı və giriş qapısının üzərindəki mərmər üzərinə işlənmiş rəngli çinilər isə sonralar sökülərək Çinili Köşkə aparılmışdır.

2 sentyabr 1914 tarixində tərtib olunan və İstanbuldakı mədrəsələr haqqında məlumat verən bir sənəddə mədrəsənin təmirsiz olduğu və fəaliyyət göstərmədiyi qeyd olunur.

Məktəb

Mədrəsənin şərqində yerləşən kvadrat planlı yan-yana iki hissədən ibarət məktəbin birinci hissəsi 4 pilləli girişlə başlayan açıq hissədir. İkinci hissə isə içəridə yerləşir və qapalıdır. Açıq hissə alt-üst olmaqla iki pəncərəsi var. Binanın önündəki hovuzlu hissə isə böyük ehtimalla sonradan tərtib olunmuşdur. Binanın kitabəsi olmadığından dəqiq inşa tarixi məlum deyil. Ancaq işlənmə tərzi və memarlıq xüsusiyyətlərinin bənzərliyi səbəbilə Hasəki Sultan mədrəsəsi ilə eyni ildə tikildiyi zənn olunur. Qapalı hissənin yanında isə çox kiçik boşluq var ki, burada da bir neçə məzar yerləşir. Bu şəxslərin kim olduğu dəqiq bilinməsə də, böyük ehtimalla külliyədə çalışan şəxslərdir.

İmarət

Hasəki küçəsi üzərində yerləşən sonuncu qapı isə imarət qapısıdır. Buradakı kitabəyə görə, imarət 1550-ci ildə I Süleymanın əmrilə inşa edilib. Ancaq memarının kim olduğu məlum deyil. İmarət şimal istiqamətdə 2, sağ və sol tərəflərində 4 olmaq üzrə 10 böyük günbəzdən ibarətdir. Şimal istiqamətdə yerləşən iki böyük günbəzin arxasında isə 4 kiçik həcmli günbəz var ki, bu hissə imarətin mətbəx hissəsidir.

Darüş-şəfa

Külliyənin şah əsəri hesab olunan darüş-şəfa, yəni xəstəxana binası qapısındakı kitabəyə görə 1550-ci ildə inşa olunmuşdur. Ardından 1892, 1911 və 1963-cü illərdə üç dəfə bərpa olunub. Dərman hazırlamaq üçün belə xüsusi bölümləri olan darüş-şəfa günümüzədək fəaliyyət göstərir.

Hasəki çeşməsi

Hasəki küçəsinin şimal istiqamətində külliyəyə girişi təmin edən 3 qapı mövcuddur. Bunlardan şərqdəki mədrəsə, qərbdəki imarətə, ortadakı isə məktəbə açılan qapıdır. İmarət və məktəb qapısı arasındakı hissədə isə XVI əsrə aid daş çeşmə yerləşir. Üzərindəki mərmər kitabəyə görə, çeşmə 1766-cı ildə bərpa olunub. Klassik tərzdə düzbucaqlı formada inşa olunan çeşmənin suyu hal-hazırda axmır.