III Bela
Kral III Bela (mac. 'III. Béla; 1148[1][2][…], Macarıstan krallığı – 23 aprel 1196, Macarıstan krallığı) - Macarıstan və Xorvatiyanın kralı. Bizans imperatoru I Manuelin sarayında Manuelin oğlu doğulana qədər Bizans imperiyasının gələcəkdəki imperatoru olacağı düşüncəsi ilə böyüdülmüş və təhsil görmüşdür.[3]
| III Bela | |
|---|---|
| mac. III. Béla | |
 | |
.svg){kind=small} | |
| 1172 – 1196 | |
| Əvvəlki | Macarıstanlı III Stefan |
| Sonrakı | Kral Emerik |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | (47 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
Sekeşfexervar bazilikası sonradan Mateyus kilsəsi |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | Macarıstanlı II Qeza mac. II. Géza |
| Anası | Kiyevli Yefrosin |
| Həyat yoldaşları |
Antioxiyalı Aqnes Fransalı Marqaret (İngiltərə və Macarıstanın kraliçası) |
| Uşaqları |
oğlanları Macarıstanlı Emerik Macarıstanlı Andrey qızları Bizans kraliçası Marqaret Macarıstanlı Konstans |
| Ailəsi | Arpad sülaləsi |
| Dini | Katolik |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bela Macarıstanın ən güclü və dövrünün ən zəngin hökmdarlarından biridir. Belanın ildə 23 ton saf gümüş gəliri var idi. Bu Fransa kralı üçün o dövrdə 17 ton, ingilis kralı üçün isə təxminən 10 ton idi.[4]
İlk illəri redaktə
Macarıstan kralı II Qeza ilə Kiyevli Yefrosinin ikinci oğlu olmuşdur. 1161-ci ildə atası tərəfindən Xorvatiyanın və Dalmasiyanın hersoqu təyin edilmişdir. 31 may 1162-ci ildə atasının ölümündən sonra kral olan qardaşı III Stefanın dövründə də bu vəzifəsində qalmışdır.
Despot Aleksios redaktə
1164-cü ildə Bizans imperatoru I Manuel III Stefanla razılığa gəldi. Bu razılığa görə Bela İstanbuldakı imperiya sarayına təhsil almaq üçün göndərildi. Qanuni olaraq oğlu olmayan imperator Belanı qızı Mariya Komnini ilə evləndirib gələcəyin imperatoru etmək istəyirdi. Belaya yunanca Aleksios adını və imperatordan sonra ən yüksək titul olan Despot adını verildi.
1164 və 1165-ci illərdə Bela I Manuelin onun ata torpağı olan Macarıstana qarşı çıxdığı yürüşə qatıldı. III Stefan Xorvatiya, Dalmasiya və Srem bölgələrinin idarəçiliyini I Manuelə verdi. 1165-ci ildə Manuel Bela və qızını özünün varisləri olduğunu elan etdi. 1166-cı ilin əvvəlində Manuel və Bela Konstantinapoldakı Bizan kilsə məclisi olan Sinod iclasına birlikdə rəhbərlik etdilər.
Manuelin ikinci arvadı Antioxiyalı Mariya 1166-cı ildə oğlan uşağı dünyaya gətirdi. Belanın Mariyailə olan nişanı ləğv edildi. Bela eyni zamanda Despot fəxri adını itirdi və daha aşağı titul olan Caesar titulunu aldı. Manuelin baldızı Aqnes ilə evlənərək, imperator ilə bacanaq oldu.
Bu evlilikdən sonra Bela və arvadı Qüdsə ziyarətə getdilər və orada Hospitalier Cəngavərlərinə pul bağışladılar.
Macarıstana dönüşü redaktə
Böyük qardaşı III Stefan övladsız olaraq 4 mart 1172-ci ildə öldü. Bela Macarıstan taxtı üçün ən uyğun namizəd idi. Lakin anası və bəzi baronlar kiçik qardaşı Şahzadə Qezanın taxta keçməsini istəyirdilər. Bela İmperator I Manuelin və oğlu Aleksiosun hakimiyyəti dövründə Bizansa hücum etməyəcəyinə dair söz verməsindən sonra xeyli miqdarda borc pul aldı.
Bela Macarıstana çatdığı zaman Eszterqom yepiskopu Lukas Belanın başına tac qoyması üçün ona verilən hədiyələrin rüşvət olduğunu bildirərək rədd etdi və bunun dinə zidd olduğunu bildirdi. Bundan sonra Bela Papa III Aleksandrdan kömək istədi və Papanın əmri ilə yepiskop Kaloşca 13 yanvar 1173-cü ildə Belanın başına Macarıstan kralının tacını qoydu.[5]
Tacqoyma mərasimindən sonra Bela qardaşını həbs etdirmək istəyirdi, lakin qardaşı qaçaraq Avstriyaya sığındı. Belanın tələblərinə baxmayaraq, Avstriya Qezanı təhvil vermirdi, buna görə Bela Bohemiya hersoqu II Sobeslav ilə ittifaqa girərək Avstriyaya hücum etdi. Şahzadə Qeza çexlər tərəfindən həbs edilərək Belaya təhvil verildi.
Bundan başqa Bela Avstriyanın 1178-ci ildəki hücumuna qarşı Bohemiya hersoqluğundan yardım almışdı.
Genişlənmə redaktə
24 iyul 1180-ci ildə Bizans imperatoru I Manuelin ölümündən sonra Bela Xorvatiya, Dalmasiya vəə Srem bölgələrini geri aldı. Eyni il Zadar şəhəri Venesiyanın hakimiyyəti altından çıxaraq Belanın hakimiyyəti altına girdi.
Bela Bizans imperiyasının əlində olan Belqrad, Branicevo bölgələri və Morava çayı vadisini əldə etdi. 1185-ci ildə yeni imperator Belanın qızı Marqaret ilə Bizans imperatoru II İsakios evləndi. Bela Morava çayının vadisini qızının cehizi olaraq Bizansa geri verdi.
Həyat yoldaşının ölümündən sonra keçmiş Bizans imperatoru I Manuelin qardaşı qızı Teodora Komnini ilə evlənmək istəsə də, Bizans kilsəsi bu evliliyə icazə vermədi. Bundan sonra 1186-cı ildə Fransa kralı II Flippin bacısı Fransalı Marqaret ilə evləndi. Marqaret İngiltərə kralı II Henrinin ən böyük oğlunun dul arvadı idi.
1188-ci ildə Şahzadə II Vladimir Yaroslaviç öz köməkçiləri tərəfindən hakimiyyətdən qovulduqdan sonra Belanın yanına sığındı. Haliçə hücum edən Bela, gözlənilənlərin əksinə olaraq, II Vladimiri həbs etdirdi və hakimiyyətə ikinci oğlu II Andreyi qoydu.[6]
31 may 1189-cu il tarixində "Müqəddəs torpaqlara" III Səlib yürüşü təşkil edən Müqəddəs Roma imperatoru Fridrix Barbarossanı qarşıladı və imperatorun istəyi ilə qardaşı Şahzadə Qezanı həbsdən çıxardı. Qeza sərbəst buraxıldıqdan sonra Bizans imperiyasına getdi.
Belanın II İsakios ilə münasibətləri pozulduğu zaman Şahzadə Qezanın vasitəçiliyi ilə münasibətlər normallaşdırılmışdı.
Bu dövrdə II Vladimir həbsdən qaça bildi və öz çarlığında hakimiyyəti yenidən ələ ala bildi.
Ömrünün sonlarına yaxın kürəkən II İsakiosa serblərə qarşı müharibədə kömək etmişdir.
Ailəsi redaktə
- Antioxiyalı Aqnes (1154-1184) - təxminən 1170-ci ildə evlənmişdirlər. Aqnes Antioxiya şahzadəsi Katillonlu Raynald ilə Antioxiyalı Konstansın qızıdır.
Uşaqları:
- Kral Emerik (1174-1204)
- Marqaret (1175-1223), II İsakiosun, ondan sonra Kral I Bonifasenin və ən sonda Sain-Omerli Nikolasın həyat yoldaşı.
- Kral II Andrey (təxminən 1177- 1235)
- Konstans (təxminən 1180- 1240), Bohemiya kralı I Ottokarın həyat yoldaşı.
1184-cü ildə birinci həyat yoldaşı Antioxiyalı Aqnes öldükdən sonra Fransalı Marqaret ilə evlənmişdir:
- Fransalı Marqaret (1158- 1197), Fransa kralı II Flippin bacısı, VII Lüdoviqin qızı.
Həmçinin bax redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ Lundy D. R. Béla III Arpád, King of Hungary // The Peerage (ing.).
- ↑ Béla (Béla III.) // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- ↑ "Béla III" (İngiliscə). www.britannica.com. 2013-10-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-18.
- ↑ Miklós Molnár. "A Concise History of Hungary" (İngiliscə). books.google.co.uk. 2021-11-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-18.
- ↑ Gyula, Kristó. Az Árpád-ház uralkodói. 1996.
- ↑ Ostrogorski, Georgjie. . History of the Byzantine State. 1986.