Kuma çayı

Kuma çayı
Kuma çayı
Ölkə	Rusiya
Region	Qaraçay-Çərkəz/Stravropol diyarı/Kalmıkiya/Dağıstan ;
Mənbəyi	Skalisti silsiləsinin şimal yamacı
Mənsəbi	Xəzər dənizi
Uzunluğu	802 km
Su sərfi	12 m³/san
Hövzəsinin sahəsi	33500 km²
	<div style="font-size:80%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:İfadə xətası: "{" punktuasiyasının tanınmayan simvolu.%;top:İfadə xətası: "{" punktuasiyasının tanınmayan simvolu.%"> mənbəyi <div style="font-size:80%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:İfadə xətası: "{" punktuasiyasının tanınmayan simvolu.%;top:İfadə xətası: "{" punktuasiyasının tanınmayan simvolu.%"> mənsəbi Kuma Qafqazın fiziki xəritəsində:; 43°27′ şm. e. 42°22′ ş. u.HGYO; 44°06′ şm. e. 46°26′ ş. u.HGYO
DSR[rus.]	07010000312108200001471
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kuma çayı (kab.-çərk. Гум,qaraç.-balk. Къум^[1], çeç. ГӀум-хи^[2], qum. Кум) — Şimali Qafqazda çay. Uzunluğu 802 km, hövzəsi 33,5 min km²-dir. Kuma çayının əsas qolları: sağ qoları — Podkumok, Zolka, Darya; sol qolları — Surkul, Suxoy və Sulu Karamık, Tomuzlovka, Buyvola çaylarıdır.

Etimologiyası

Çayın adı əsasən türkcə "kum" sözündən("qum") əmələ gəlmişdir. Kuma çayı şağı axarlarında, həqiqətən də qumların arasından axır. XI–XIII əsrlərdə Kumanların ərazisi boyunca axırdı, buna görə də bəziləri çayın adını Kumanların öz adı ilə-"Kumanlar" ilə eyniləşdirirlər. Başqa etimologiyaya görə ortaq türkcə Küm (qum. Güm, Gümü, noq. Küm, Kümi, kalm. Küm) adlanan bu çayın adı yenisey türkcəsindən Kəm ("çay") sözündən gəlir.^[3]

Xarakteristikası

Kuma, Qaraçay-Çərkəz Respublikasının Resp şərqində, Skalisti silsiləsinin şimal yamacından qaynaqlanır. Mineralnıye Vodıya qədər Kuma çayı bol sulu dağ çayıdır. Çay düzənliyə çıxmaqla bir çox yeriklə ilə sakit xarakter qazanır. Xəzər ovalığına girərkən Kuma çayı Neftekumsk şəhərində bir qayda olaraq, Xəzər dənizinə tökülənə qədər bir neçə qola bölünür.^[4]

Çay əsasən atmosfer yağıntıları ilə qidalanır. Suvorovskaya kəndi yaxınlığında çayın orta illik su sərfi 10–12 m³/s-dir. Kuma çayının suyu hədsiz çox bulanıqdır. Çayın suyundan Terek-Kum və Kum-Manıç kanalları vasitəsilə suvarmada çox geniş istifadə olunur. Orta və aşağı axınlardakı axın Otkaznenskoye su anbarı (Otkaznoe kəndi yaxınlığında) tərəfindən tənzimlənir. Çayın suyu yay aylarında azalır.

Çayın suyu noyabrın sonu — dekabrın əvvəlində donur, martın əvvəlinə qədər davam edir. Keçmişdə yüksək bahar daşqınları Kuma çayı üçün xarakterik idi. Nəticədə ətraf ərazilərə ciddi ziyan dəyirdi.

Ətrafındakı qəsəbələri

Qeyd olunan yaşayış məntəqələri: Suvorovskaya kəndi, Mineralnıye Vodı şəhəri, Aleksandriyskaya kəndi, Krasnokumskoye kəndi, Soldato-Aleksandrovskoye kəndi, Zelenokumsk şəhəri, kənd, Arxanqelskoye, Praskoveya kəndi, Budyonnovsk şəhəri, Levokumskoye kəndi, Neftekumsk şəhəri 10 mindən çox əhalisi olan Kumada yerləşir. Burada 350 mindən çox əhalisi olan bir neçə onlarla kiçik yaşayış məntəqəsi də vardır. Bu yaşayış məntəqələrini üzərindən ümumilikdə 50-yə yaxın körpü salınmışdır.

İstinadlar

↑ Хапаев С. А. Географические названия Карачая и Балкарии. 2013. 220. ISBN 978-5-91075-015-3.
↑ Сулейманов, Ахмад Сулейманович. Топонимия Чечни (5000 nüs.). Грозный: ГУП "Книжное издательство". Ред. Т. И. Бураева. 2006. 362. ISBN 5-98896-002-2.
↑ Orazayev, Həsən. Исторические сочинения Дагестана на тюркских языках (rus). Mahaçqala. 2003. 183.
↑ "ArcticRIMS — La Kouma à Boudennovsk". 2015-02-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-19.

[1] Хапаев С. А. Географические названия Карачая и Балкарии. 2013. 220. ISBN 978-5-91075-015-3.

[2] Сулейманов, Ахмад Сулейманович. Топонимия Чечни (5000 nüs.). Грозный: ГУП "Книжное издательство". Ред. Т. И. Бураева. 2006. 362. ISBN 5-98896-002-2.

[3] Orazayev, Həsən. Исторические сочинения Дагестана на тюркских языках (rus). Mahaçqala. 2003. 183.

[4] "ArcticRIMS — La Kouma à Boudennovsk". 2015-02-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-19.

[1]

[2]

[3]

[4]