Vikipediya

Mandat sistemi

Mandat sistemi — Versal müqaviləsinin (1919) 22-ci maddəsinə əsasən keçmiş keçmiş alman müstəmləkələrinin və Osmanlı mülklərinin qəyyumluğa götürülmə formasında bölüşdürülməsi. 1945-ci il 24 oktyabrda təsdiq olunan BMT Nizamnaməsi qüvvəyə mindikdən sonra Yalta konfransında əldə edilən razılaşmaya uyğun olaraq mandat əraziləri BMT-nin himayəndəsində olan ərazilər adlandırıldı.

Yaxın Şərqdə və Afrikada mandat sisteminə daxil edilən ərazilər: 1. Suriya, 2. Livan, 3. Fələstin, 4. Transiordaniya, 5. Mesopotamiya, 6. Toqo, 7. Fransa Toqosu, 8. Britaniya Kamerunu, 9. Fransa Kameronu, 10. Ruanda-Urundi, 11. Tanqanika и 12. Cənub-Qərbi Afrika
Sakit okeanda mandatlar. 1. Cənubi Sakit okean mandatı, 2. Yeni Qvineya. 3. Nauru 4. Qərbi Samoa

Tarixi redaktə

Birinci Dünya Müharibəsinin nəticələrinə əsasən məğlub dövlətlərin (əsasən Almaniya və Osmanlı imperiyasının) müstəmləkə əraziləri Millətlər Cəmiyyətinin tətbiq etdiyi mandat sistemi əsasında qalib dövlətlər arasında bölüşdürüldü. Protektoriat hüququ almış ərazilərdən fərqli olaraq keşmiş müstəmləkələr üzərində mandat hüququ almış dövlətlər bu ərazilərdə yaşayan sakinlərə münasibətdə Millətlər Cəmiyyəti tərəfindən müəyyən edilən öhdəliklərə riayət etməli idilər, həmçinin həmin ərazilərdə qul alveri, silah və alkoqol ticarəti qadağan olunurdu. Mandat altında olan ərazilərdə hərbi baza və istehkamların tikilməsi, yerli əhalidən ibarət ordu yaradılması da qadağan olunurdu.

Mandat sisteminin yaradılması iki mərhələdə həyata keçirilirdi.

  • Bu əraziləri əvvəllər idarə edən dövlətin formal suverenliyinin ləğv edilməsi.
  • Mandat hüququ ilə müəyyən edilən səlahiyyətlərin qalib dövlətlərə verilməsi.

Mandat sisteminə daxil edilən ərazilər aşağıdakı sazişlər və müqavilələrlə müəyyən olunmuşdu.

Böyük Britaniya və onun dominionlarına, Fransa, Yaponiya və Belçikaya verilməsi müəyyənləşdirilmişdi. Üç mandat kateqoriyası (A, B, C) təsis edilmişdi.

"A" kateqoriyası redaktə

 
Fələstin və İordaniya üzərində üzərində Böyük Britaniya mandatı.
 
Suriya və Livan üzərində Fransa mandatı.
 
Mesopotamiya və Fələstin ərazilərinə dair mandat layihələri
 
İngiltərə-İraq müqaviləsi (1922)

Birinci kateqoriya keçmiş Osmanlı imperiyasının ərəb ərazilərinə tətbiq olunurdu. Ərəb xalqlarının tezliklə müstəqillik qazanmağa imkan verən inkişaf səviyyəsində olduqları qənaətinə gəlinmişdi. Bu məsələnin həlli mandat sahiblərinə həvalə edilirdi.

"B" kateqoriyası redaktə

İkinci kateqoriyaya keçmiş Almaniya imperiyasının Mərkəzi Afrikadakı müstəmləkələri daxil idi. Onlara tezliklə müstəqillik verilməsi nəzərdə tutulmurdu.

Bu ərazilər 22 iyul 1922-ci il tarixdən mandat sisteminə daxil edilmişdir.

Əvvəllər keçmiş Almaniya müstəmləkələri olan, Birinci Dünya Müharibəsinin gedişində Böyük Britaniya və Fransa tərəfindən işğal edilərək bölüşdürülən aşağıdakı ərazilər də mandat sisteminə daxil edilmişdir.

"C" kateqoriyası redaktə

Üçüncü kateqoriyaya keçmiş Almaniya imperiyasının Sakit okean, Cənub-Qərbi və Cənub-Şərqi Afrikadakı torpaqları daxil idi. Həmin ərazilər faktiki olaraq mandatı olan dövlətlərin - Yaponiya və Böyük Britaniyanın dominionlarının - Avstraliya, Yeni Zelandiya və Cənubi Afrika İttifaqının nəzarətinə keçirdi.

Almaniya Cənub-Qərbi Afrikası - mandat hüququ 17 dekabr 1920-ci ildən Cənubi Afrika İttifaqına verilmişdir, 1 oktyabr 1922-ci ildən Uolfiş-Bey şəhəri (1878-ci ildən Kap müstəmləkəsinin tərkibində olmuşdur) də bu mandat ərazisinə daxil edilmişdir. 1946-cı ildə BMT Almaniya Cənub-Qərbi Afrikası ərazisinin Cənubi Afrika İttifaqının (1961-ci ildən Cənubi Afrika Respublikası) himayəsində olmasını tanımaqdan imtina etdi. 1968-ci ildə BMT bu ərazinin Namibiya adlandırılmasını təsdiq etdi, 21 mart 1990-cı ildən oz müstəqilliyini (Uolfiş şəhəri daxil olmadan) elan etdi, 28 fevral 1994-cü il tarixdən Uolfiş şəhəri və Pinqvinlər adası Namibiyaya verilmişdir.

Mənbə redaktə

  • Д. Киган. Первая мировая война. — М., 2004
  • Версальский мирный договор, пер. с франц., М., 1925.
  • История дипломатии, 2-е изд., т. 3, М., 1965.
  • Ллойд Джордж Д. Правда о мирных договорах. Т. 1—2. М., 1957
  • Никольсон Г. Как делался мир в 1919 г. М., 1945
  • Энциклопедический словарь. Т. 3. — М.: Гос. науч. изд-во «Большая советская энциклопедия», 1955.
  • Уткин А. И. Первая Мировая война. — М.: Алгоритм, 2001
  • Хвостов В. М. Глава 13. Дипломатия в годы Первой мировой войны. «Мирные» маневры германского империализма в 1917 г. (недоступная ссылка с 23-05-2013 (680 дней) — история, копия) // «История дипломатии» XV в. до н. э. — 1940 г. н. э / Под ред. В. П. Потемкина.
  • Зайончковский А. М. Мировая война 1914-1918 гг.. — М.: Воениздат, 1938-1939. — Т. в 4-х томах.
  • Зайончковский А. М. Первая мировая война. — СПб.: Полигон, 2000. — 878 с.
  • История Первой мировой войны 1914—1918 гг. / под редакцией И. И. Ростунова. — в 2-х томах. — М.: Наука, 1975.

Xarici keçid redaktə

 
Vikianbarda Mandat sistemi ilə əlaqəli mediafayllar var.

Video redaktə

Видео

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Mandat_sistemi&oldid=6997225"