Maqsud Əlixanov Avarski
Maqsud Əlixanov Avarski (23 noyabr 1846, Xunzax – 3 iyul 1907, Gümrü) — Rusiya İmperator Ordusunun general-leytenantı (22 aprel 1907), Marı qəzasının rəisi[1] və Tiflis quberniyasının qubernatoru. II Qafqaz kazak diviziyasının komandanı. Kaytmaz Əlixanovun böyük qardaşı.
| Maqsud Əlixanov Avarski | |
|---|---|
| Maqsud Əlixanov Avarski | |
 General-leytenant Maqsud Əlixanov Avarski ahıl yaşında | |
 | |
Vəzifədədir | |
| yanvar 1906 - 1907-ci ildən | |
| dekabr 1905 – yanvar 1906 | |
| 1905 – 1905 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | (60 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | hərbi qulluqçu |
| Atası | General Əlixan Hüseynov |
| Anası | Tutun xanım Hüseynov |
| Həyat yoldaşı | Zərrintac bəyim Naxçıvanski |
| Uşaqları | Adil xan və Hafiz xan Əlixanov Avarski |
| Dini | islam |
| Hərbi xidmət | |
| Xidmət illəri | 1864-1907 |
| Mənsubiyyəti |
Rusiya imperiyası |
| Qoşun növü |
 Rusiya İmperator Ordusu |
| Rəhbərlik edib | II Qafqaz Kazak dviziyası |
| Döyüşlər |
Türküstan yürüşü Xivə yürüşü Rusiya-Osmanlı müharibəsi Çin yürüşü |
| Rütbəsi | general |
|
|
|
| Təltifləri |
Müqəddəs Vladimir opdeni III dərəcə, qılınc və lentlərlə (1872).svg){kind=small} "Müqəddəs Stanislav" ordeni II dərəcə, qılıncla (1874)IV dərəcəli Hərbi Müqəddəs Georgi xaçı nişanı (1877)  IV dərəcəli Müqəddəs Georgi ordeni (28 dekabr 1885) "Müqəddəs Anna" ordeni II dərəcə (1888)Müqəddəs Vladimir opdeni III dərəcə (1899) "Müqəddəs Stanislav" ordeni I dərəcə, (1904) "Müqəddəs Anna" ordeni I dərəcə (1906) |
Maqsud Əlixanov Rusiya İmperator Ordusunda 44 il 11 ay xidmət etmişdir. Əsgərdən generala qədər karyera yüksəlişi etmişdir. Əlixanov Rusiya imperiyasının 30 ali mükafatına layiq qörülüb. O, polkovnik rütbəsində olanda 4-cü dərəcəli Müqəddəs Georgi ordeninə layiq görülüb. Adı Kremlin Georgi salonunda qızıl hərflərlə mərmər lövhəyə yazılıb. 1883–1885-ci illərdə o, bu mükafata layiq görülən yeganə qafqazlıdır. Ondan sonra daha heç kəs bu mükafata layiq görülməyib. Sovet hakimiyyəti illərində "mürtəce" general-qubernator adlandırılan Əlixanov hərbçi olmaqla bərabər sox mühüm şəhərlərin başçısı vəzifəsini də icra etmişdir. İrəvan quberniyasının, Tiflis quberniyasının və Kutaisi quberniyasının general-qubernatoru olmuşdur.
Maqsud Əlixanov 1877–78-ci illərdə rus-türk müharibəsində Naxçıvanskilərlə birgə vuruşub. Kəlbəli xan və İsmayıl xan Naxçıvanski ilə dostluq edib.
Əlixanov-Avarski 1907-ci il iyulun 3-də Gümrüdə daşnak terrorçuları tərəfindən edilən sui-qəsd nəticəsində həlak olmuşdur.
Həyatı
redaktə23 noyabr (5 dekabr) 1846-cı ildə Dağıstanın Xunzax kəndində rus ordusunun general-mayoru milliyətcə avar Əlixan Hüseynov və Tutun xanımın ailəsində anadan olmuşdur. Uşaq ikən Şeyx Şamil tərəfindən girov götürülmüş, fidyədən sonra azad edilmişdir. Bundan sonra atası tərəfindən 2-ci Tiflis zadəgan gimnaziyasına təhsil almağa göndərilmişdir.
Hərbi xidmətdə
redaktə
.jpg)
Maqsud Əlixanov 1862-ci ildə 2-ci Konstantinovski hərbi məktəbinə daxil olur. O, 1864-cü ildə Sum Qussar alayında kornet kimi xidmətə qəbul edilir. 1 fevral 1868-ci ildən poruçik, 11 fevral 1869-cu ildən ştabs-rotmistr rütbələrinə yüksəlir.
1871-ci ildən rotmistr rütbəsi ilə Dağıstan vilayətinin hərbi rəisi knyaz L. İ. Melikovun adyutantı vəzifəsində çalışmışdır. 1873-cü ildə Qafqaz Ordusunun Baş Komandanı, Böyük knyaz Mixail Nikolayeviç Romanovun yanında xüsusi təyinatlı xidmətə qəbul olunmuşdur. Elə həmin il Manqışlak dəstəsinin tərkibində Xivə yürüşündə iştirak etmiş və döyüşlərdə yaralanmışdı. Sağaldıqdan sonra Krasnovodska xidmətə göndərilmişdir.
1875-ci ilin yayında Əlixanovla başqa bir zabit arasında dava düşmüş, hər ikisi məhkəməlik olmuşdur. Bir il sonra Əlixanov-Avarski nizamnamə qaydalarını pozma və zabiti öldürməyə cəhd ittihamı ilə bütün mükafatlardan məhrum edilməklə rütbəsi aşağı salındı. 1877-ci ilin sentyabrında İrəvan dəstəsinin tərkibində Rusiya-Osmanlı müharibəsinin Qafqaz cəbhəsində vuruşan 15-ci Pereyaslavl Draqon alayında sıravi əsgər kimi xidmətə təyin olundu. Əlixanov-Avarski Dəvəboynu döyüşündə fərqləndiyinə görə 4-cü dərəcəli Hərbi ordeni ilə təltif edildi.
Bir il sonra o, ilk məqaləsini nəşr etdirdi. Onun "Mühəndislik jurnalı"nda "Dəvəboynu döyüşündə mövqelərə dair qeydlər" məqaləsi dərc edildi.
1879-cu ildə Əlixanov-Avarski Zakaspiysk vilayətinə göndərildi. Burda Axal-Təkə ekspedisiyası zamanı general Lomakinin dəstəsinin tərkibində Gökdepeyə hücumda iştirak etdi. Hücum uğursuz olsa da, praporşik rütbəsinə yüksəldi. 1882-ci ildə Əlixanov-Avarski tacir karvanının pərdəsi altında Marıya səfər etdi və burada türkmən ağsaqqalları ilə gizli danışıqlar apardı.
1883-cü ildə kiçik bir dəstə ilə Xorasana yürüş etdi. Qafqaz canişininin tapşırığı ilə kəşfiyyat zamanı Nasirəddin şah Qacarla görüşüb, onunla sərhəd məsələlərini müzakirə etdi. Bir il sonra Marıya rəsmi səfər baş tutdu, bunun nəticəsi olaraq Mərv vahəsinin Rusiya imperiyasına birləşdirilməsi oldu. Əlixanov-Avarski özü Zakaspiysk vilayətinin Marı qəzasının birinci rəisi təyin edildi. Məhkəmə qərarı ilə alınan mayor rütbəsi və ordenləri də ona qaytarıldı.[2] 6 may 1884-cü ildə podpolkovnik rütbəsini yüksəldi.
1885-ci il martın 18-də Kuşka yaxınlığında general Aleksey Komarovun komandanlığı altında rus qoşunlarının əfqanlarla döyüşü baş verdi. Podpolkovnik Əlixanov-Avarski döyüşdə yüz müvəqqəti Mərv milisi ilə üç yüz Qafqaz kazak alayına komandanlıq etdi. Bu döyüşdə fərqləndiyinə görə 4-cü dərəcəli Müqəddəs Georgi ordeni ilə təltif edildi.[3]
1890-cı il yanvarın 16-da ordunun piyada qoşunlarında qalmaqla Qafqaz Hərbi Dairəsinin qoşunlarında xidmətə göndərildi. Əlixanova 6 oktyabr 1898-ci ildə polkovnik rütbəsi verildi.[4]
1900-cü ildə Çin kampaniyasında iştirak etdi, bundan sonra 14 oktyabr 1901-ci ildə general-mayor rütbəsinə yüksəldi.[5] 1905-ci ilin yayında o, erməni-azərbaycanlı qırğınlarının baş verdiyi İrəvan quberniyasını "sakitləşdirmək" üçün göndərildi. Burda qayda-qanunu bərpa edərkən erməilərin ciddi müqaviməti ilə rastlaşdı.[6][7][8][9]
1905-ci ilin dekabrında Əlixanov-Avarski Tiflisin müvəqqəti qubernatoru, 1906-cı ilin yanvarından Kutaisi quberniyasının müvəqqəti general-qubernatoru təyin edildi. Əlixanov daşnaklarla uğurlu mübarizə aparırdı. Bu səbəbdən onun həyatına 8 dəfə sui-qəsd cəhdi edilmişdir. O, bomba partlaması nəticəsində bir neçə dəfə yaralanıb, lakin istefaya getməmişdir.[10] Sağaldıqdan sonra 1907-ci ilin əvvəlində II Qafqaz kazak diviziyasına komandanlıq edirdi. Aprelin 22-də o, general-leytenant rütbəsi alaraq diviziya rəisi təyin edildi.[11]
Əlixanov-Avarski 1907-ci il iyulun 3-də Aleksandropolda daşnak terrorçuları tərəfindən öldürülüb. O, Kabardin alayının iclasından qayıdarkən Bebutovskaya küçəsində oğlunun, həmçinin general Qlebovun arvadı və qızının da olduğu faytona iki bomba atılmışdı.[12] Partlayışlarda Əlixanov, Qlebova və faytonçu həlak oldu.
Ailəsi
redaktəKəlbəli xan Naxçıvanski (xanzadə)nin qızı Zərrintac xanım ilə evlənmişdir. İki uşaqları olmuşdur. Adil xan, Afiz xan
Yaradıcılığı
redaktəMaqsud Əlixanov həm də gözəl ədəbiyyatçı, tarixçi və jurnalist idi. Rusiyanın ən nüfuzlu qəzet və jurnallarında 58 irihəcmli yazısı çap edilib. Onu da deyək ki, o, "Mərv vadisinə gedən yollar", "Tarixi-Dərbəndnamə", "Şahın qonaqlığında" və "Xivəyə yürüş" kitablarının müəllifidir. Xeyli əlyazması qalıb. O, həm də gözəl poliqlot idi. Rus, ərəb, fars, türk və dağlı dillərini mükəmməl bilirdi. Onun "Tarixi-Dərbəndnamə"si oxunanda əsil şərqşünas, ərəbşünas, Qafqazşünas və coğrafiyaşünas kimi ad qazanır. Generalın yaradıcılığı Qafqaz tarixinin dərindən öyrənilməsində də əvəzsiz mənbədir. Əlixanovun Azərbaycan tarixinə bəxş etdiyi ən dəyərli iş isə general-leytenant İsmayıl xandan aldığı müsahibədir. 1895-ci ildə qələmə aldığı bu müsahibə "Kavkaz" qəzetində dərc olunub. Bu ailənin başına gətirilən faciə haqqında "Kavkaz" qəzeti əvvəldən axıra kimi məlumat verib. Generalın matəm günlərini təsvir etməklə yanaşı onun xanımını çox sədaqətli olduğunu dönə-dönə yazıb.
Rütbələri
redaktə- Kornet — 23 may 1864-cü il
- Poruçik — 1 fevral 1868-ci il
- Ştabs-kapitan — 1 sentyabr 1871-ci il
- Rotmistr — 1 sentyabr 1871-ci il
- Mayor — 8 noyabr 1873-cü il
- Rütbələri əlindən alınmış — 30 iyul 1877-ci il
- Praporşik — 24 avqust 1880-ci il
- Poruçik — 27 iyul 1882-ci il
- Ştabs-kapitan — 13 iyul 1883-cü il
- Mayor rütbəsi bərpa edildi — 23 fevral 1884-cü il
- Podpolkovnik — 6 may 1884-cü il
- Polkovnik — 6 oktyabr 1898-ci il
- General-mayor — 14 oktyabr 1901-ci il
- General-leytenant — 22 aprel 1907-ci il.
Mükafatları
redaktə- Müqəddəs Vladimir opdeni III dərəcə, qılınc və lentlərlə (1872)
- "Müqəddəs Stanislav" ordeni II dərəcə, qılıncla (1874)
- IV dərəcəli Hərbi Müqəddəs Georgi xaçı nişanı (1877)
- IV dərəcəli Müqəddəs Georgi ordeni (28 dekabr 1885)
- "Müqəddəs Anna" ordeni II dərəcə (1888)
- Müqəddəs Vladimir opdeni III dərəcə (1899)
- "Müqəddəs Stanislav" ordeni I dərəcə, (1904)
- "Müqəddəs Anna" ordeni I dərəcə (1906)
xarici mükafatları
- Şiri Xurşid ordeni III dərəcə (Qacar dövləti) (1884)
- Şiri Xurşid ordeni II dərəcə (Qacar dövləti) (1900)
- Şiri Xurşid ordeni I dərəcə (Qacar dövləti) (1902)
- "Buxara ulduzu" ordeni II dərəcə (Buxara əmirliyi) (1895)
Seçilmiş əsərləri
redaktə- Mərv vahəsi və ona gedən yollar. SPb., 1883
- Şahın qonaqlığında. Qacar dövləti haqqında esselər. Tiflis, 1898
- Поход в Хиву (кавказских отрядов). Степь и оазис. СПб., 1899 (rus.)
- Tarixi Dərbənd-namə. Tiflis, 1898.
İstinadlar
redaktə- ↑ * Гизетти А. Л. Сборник сведений о георгиевских кавалерах и боевых знаках отличий Кавказских войск. Тифлис, 1901, с.255 Arxivləşdirilib 2022-09-25 at the Wayback Machine
- ↑ Список подполковникам по старшинству. Исправлено по 1-е июля. — СПб., 1884, с. 971
- ↑ "Георгиевская страница: Кавалеры Военного ордена 4-го класса". 2021-11-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-19.
- ↑ ru:Список полковникам по старшинству. Составлен по 1-е февраля 1899 г. — СПб., 1899, с. 881
- ↑ ru:Список генералам по старшинству. Составлен по 1-е сентября 1902 года. — СПб., 1902. с. 1150
- ↑ "Санкт-Петербургские Ведомости", 27.7.1905
- ↑ "Санкт-Петербургские Ведомости", 27.7.1905)
- ↑ "Сын Отечества", 7.9.1905
- ↑ "Санкт-Петербургские Ведомости", 1.7.1905
- ↑ "Горский генерал Алиханов-Аварский". 2019-10-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-19.
- ↑ Список генералам по старшинству. Часть I, II и III. Составлен по 4-е июля 1907 года. — СПб., 1907, — с. 341
- ↑ Иванов Р. Н. Генерал Максуд Алиханов: триумф и трагедия. Документальное повествование. ИД Эпоха. 2003. 645. ISBN 5-98390-001-3.
Ədəbiyyat
redaktə- Иванов Р. Н. Генерал Максуд Алиханов: триумф и трагедия. — Мх.: Издательский дом "Эпоха", 2003. — С. 645.
- Бой на Кушке и его 25-летний юбилей 18/III 1885–18/III 1910 г. Военное сообщение Ген. штаба полк. Шеманского. С планом боя и др. прил. (Исключительно по архивным материалам). — СПб., 1910.
- ru:Список генералам по старшинству. Составлен по 1 июля 1906 года. — СПб., 1906.
- Бондаренко И. И., Климов Д. В. Жертвы политического террора в России (1901–1912) / Терроризм в России в начале XX в. (Исторический вестник. — Т. 2 [149]. — Декабрь 2012). — С. 190–215.
- Книга русской скорби. Издание Русского народного союза имени Михаила Архангела. Т. I. — СПб., 1908.