Pyeta (Mikelancelo)
Pyeta (it. Pietà) — İntibah dövrünün məşhur sənətkarı Mikelancelo Buonarotti tərəfindən 1498-1499-cu illərdə hazırlanmış və Vatikandakı Müqəddəs Pyotr bazilikasında saxlanılan məşhur heykəldir. Bu heykəl sənətkarın eyni mövzuya həsr edilmiş əsərlərindən birincisidir. Heykəl Romada təmsilçi olan Fransız kardinal Jan Bilyer de Laqraulasın himayəsi ilə hazırlanmışdır. Karrar mərmərindən yonulmuş heykəl kardinalın məzarı üçün nəzərdə tutulsa da, XVIII əsrdə indiki yerinə — bazilikanın əsas girişindən sağa gətirilmişdir. Bu heykəl Mikelancelonun imzalanmış yeganə əsəridir.
| Pyeta | |
|---|---|
| Pietà vaticana | |
 | |
 | |
| Ölkə |
.svg){kind=small} Vatikan |
| Yerləşir | Vatikan |
| Heykəltaraş | Mikelancelo |
| Sifarişçi | Kardinal Jan Bilyer de Laqraulas |
| Tikilib | təq. 1499 |
| Hündürlüyü | 174 sm |
| Material | ağ mərmər |
| Saxlanıldığı yer | Müqəddəs Pyotr bazilikası, Vatikan |
| Sayt |
vaticannews.va/de/vatika… vatican.va/various/basil… vaticanstate.va/it/servi… |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Məşhur sənət əsərində Çarmıxa çəkilmədən sonra İsanın bədəni anası Məryəmin dizləri üstündə təsvir edilmişdir. Mövzu şimal mənşəli olsa da, həmin dövrdə Fransada məşhur idi, İtaliyada isə geniş yayılmamışdı. Mikelancelonun “Pyeta” heykəli italyan heykəltaraşlığı üçün görünməmiş bir addım idi. İntibah idealları və naturalizmlə klassik gözəlliyi əks etdirməsi baxımından bu əsər dünya incəsənətinin ən mühüm nümunələrindən biridir.
Təsvir
redaktəHeykəl piramidal struktura malikdir və piramidanın zirvəsini Məryəmin başı təşkil edir. Heykəl Məryəmin geyimi formasında aşağıya doğru genişləndirilir və Qolqof təpələri ilə tamamlanır. Heykəl nisbi ölçülərə malikdir, yetkin insanın qadının dizləri üzərində sığışdırmağın çətinliyi nisbi ölçülərə üstünlük verilməsinə səbəb olmuşdur. Məryəmin bədəninin böyük bir hissəsi onun paltarının altında qalır və və fiqurların əlaqəsi çox natural görünür.[1]
Mikelancelonun “Pyeta”sı özündən əvvəl bu mövzuda yaradılmış bütün əsərlərdən fərqlidir, çünki, o, əlli yaşlı qadın yerinə cavan və gözəl Məryəmi təsvir etmişdir. Çarmıxa çəkilməyə çox az işarə edilməklə İsanın əlində kiçik mismar və yanında kiçik yara göstərilmişdir.
İsanın simasında Əziyyət izləri görünmür. Mikelancelo işlədiyi “Pyeta” heykəlinin ölümü yox, “təkliyə dini baxışı və Tanrı oğlunun sakit simasını”[2] təmsil etməsini istəmişdir, beləliklə, Məsih İsanın və Tanrı arasında vasitəçi kimi göstərilmişdir.
Gənc Məryəm
redaktəMəryəm 33 yaşlı İsanın anası kimi xeyli gənc təsvir edilmişdir ki, bu da İsanın əziyyətləri mövzulu əsərlər üçün xarakterik hal deyil. Əsərin bu xüsusiyyəti müxtəlif cür izah edilişdir. Həmin şərhlərdən birinə görə Məryəmin gəncliyi onun alınmaz təmizliyini simvolizə edir, Mikelancelo özü də Askanio Kondiviyə demişdi:
|
“Siz bilirsinizmi ki, ismətli qadınlar, ismətli olmayan qadınlarla müqayisədə daha çox gənc qalırlar. Heç vaxt ən kiçik şəhvət hissini belə yaşamayan Bakirənin bədəni nə qədər dəyişə bilərdi ki?”[3] | 
|
Digər bir şərhə görə isə, Mikelancelonun “Pyeta” mövzusuna yanaşması onun Dantenin “İlahi Komediya”əsərinə olan bağlılığından təsirlənmişdir: o, əsərlə o qədər yaxından tanış olmuşdur ki, Boloniyaya gedərkən, əsərdən oxuyaraq qonaqpərvərlik üçün minnıtdarlıq etmişdir. “Cənnət”də (nəğmə 33) Müqəddəs Klervosklu Bernard Bakirə Məryəmə dua edərkən "Vergine madre, figlia del tuo figlio" (Bakirə ana, oğlunun qızı) ifadəsini işlədir. İsa Müqəddəs üçlüyün üç fiqurundan biri olduğundan Məryəm onun övladı kimi də qəbul edilə bilər, lakin, Məryəm həm də onu dünyaya gətirən anadır.
Bənzər əsərlər
redaktəFlorensiya incəsənətində Bakirə Məryəmin ölmüş İsanın cəsədi ilə təsvir edilməsi ənənəsi olsa da, Mikelancelonun “Pyeta”sı italyan heykəltaraşlığında bu mövzuda yaradılmış ilk əsərdir. Şimal incəsənətində, xüsusilə Almaniya və Polşada, həmçinin kardinalın vətəni Fransada “Pyeta” heykəllərinin işlənməsi ənənəsi var idi. Həmçinin Bolonyadakı San Domeniko kilsəsində də alman heykəltaraşlığına məxsus “Pyeta” heykəli vardı. Belə bir fikir var ki, sifarişçi Mikelanceloya əsəri sifariş edərkən məhz bu əsərləri göz önünə gətirmişdir.
Tamamlanmadan sonrakı tarixi
redaktəHeykəlin işlənməsi iki ildən də az vaxt almışdır. Tamamlanmadan sonra heykəlin yerləşdirildiyi ilk məkan kardinalın özü üçün dəfn yeri kimi seçdiyi Müqəddəs Pyotr bazilikasının cənub transeptində yerləşən Santa Petronilla kapellası olmuşdur. Sonradan bazilikanın Bramante tərəfindən yenidən inşa edilməsi zamanı kapella sökülmüşdür. Corco Vazarinin sözlərinə görə, heykəlin ucaldılmasından sonra, Mikelancelo bir neçə ziyarətçidən əsərin Kristoforo Solariyə aid olması haqqında fikirlər eşitmiş və bundan sonra əsərə öz imzasını atmışdır.[4] O, Məryəmin sinəsindən keçən kəmərdə “MICHAELA[N]GELUS BONAROTUS FLORENTIN[US] FACIEBA[T] ” (Mikelancelo Buonarotti, Florensiya, bunu hazırladı) ifadəsini yazmışdır. Bu imza Qədim Yunan sənətkarları Apelles və Polikletin imzaları ilə səsləşir. “Pyeta” Mikelancelonun imzalanmış yeganə əsəridir. Vazari məlumat verir ki, Mikelancelo sonradan əsəri imzalamağına peşman olaraq bu hərəkəti qürur göstəricisi kimi qəbul etmiş və bir daha heç bir əsərini imzalamayacağına and içmişdir.[5][6]
1964-cü ildə “1964-1965 Nyu-York Dünya Yarmarkası”nda Vatikan pavilionunun bəzədilməsi üçün heykəl Vatikandan Nyu-Yorka aparılmışdır. İnsanlar iki il ərzində heykələ baxmaq üçün saatlarla növbədə durmuşdular. Yarmarkadan sonra əsər Vatikana qaytarılmışdır.[7]
Zədələnməsi
redaktəHeykəlin daşınması zamanı ona ciddi zədə dəymişdir. Belə ki, Məryəmin sol əlinin dörd barmağı sınmışdır. Sonradan əsər 1736-cı ildə Cüzeppe Lirioni tərəfindən bərpa edilmişdir və bərpaçının Məryəmin jestini daha ritorik göstərmək üçün azad hərəkət etməsi fikrində mütəxəssislərin müxtəlif fikirləri var. Lakin əsərin ən ciddi zədələnməsi hadisəsi 21 may 1972-ci ildə (Pentekost bazarı) baş vermişdir. Belə ki, psixi problemləri olan Avstriya geoloqu Laslo Tot heykələ geoloq baltası ilə zərbələr endirərək, “Mən İsa Məsihəm, mən öldükdən sonra diriləcəm!”[8] deyə qışqırmışdır. On beş zərbədən sonra o Məryəmin sol əlini dirsəkdən qoparmış, burnunun ucunu sındırmış və göz qapaqlarından birini zədələmişdir. Hadisənin şahidi olanlar parçalanmış mərmər parçalarının bir hissəsini toplamışdılar. Onların bir hissəsi sonradan qaytarılsa da, Məryəmin burnu daxil olmaqla,, əksər parçalar qaytarılmamışdır. Məryəmin burnu heykəlin arxasından kəsilmiş kiçik daş blokla bərpa olunmuşdur.
Hücumdan sonra əsər çətinliklə bərpa olunmuş və Müqəddəs Pyotr bazilikasındakı yerinə qaytarılmışdır. Müqəddəs qapı və Müqəddəs Sebastiyan altarının arasında yerləşdirilən sənət əsəri hazırda gülləkeçirməz şüşə vasitəsiylə qorunur.
İstinadlar
redaktə- ↑ "Chapel of the Pieta". 2010-07-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 dekabr 2014.
- ↑ "Pietà by Michelangelo St. Peter in Vatican Rome". Romaviva.com. 2014-05-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 dekabr 2014.
- ↑ Pope-Hennessy, John. An Introduction to Italian Sculpture: Italian High Renaissance and Baroque sculpture (3). Phaidon. 1970. səh. 304.
- ↑ William E. Wallace, 1995 Life and Early Works (Michelangelo: Selected Scholarship in English) ISBN 0-8153-1823-5 page 233
- ↑ "The Divine Michelangelo – overview of Michelangelo's major artworks". BBC Press Office. 2022-02-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 dekabr 2014.
- ↑ Aileen June Wang. "Michelangelo's Signature". 2004. İstifadə tarixi: 23 dekabr 2014.
- ↑ "1964 New York World's Fair 1965 – Attractions – Vatican – Page Four". Nywf64.com. 2022-06-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 dekabr 2014.
- ↑ "Time Essay: Can Italy be Saved from Itself?". Time Magazine U.S. Time Inc. June 5, 1972. August 13, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 dekabr 2014.
Ədəbiyyat
redaktə- Pope-Hennessy, John (1996). Italian High Renaissance and Baroque Sculpture. London: Phaidon
- Hibbard, Howard. 1974. Michelangelo. New York: Harper & Row.
- Matthew 13:55–56 Passage Lookup – New International Version BibleGateway.com
- Wallace, William E. (2009). Michelangelo; the Artist, the Man, and his Times. Cambridge: Cambridge University Press.
Həmçinin bax
redaktəXarici keçidlər
redaktə