Qaysı qurusu və ya ərik qaxı (uyğ. kurägä "qurudulmuş əriklər" və ya özb. quru)[1] ərik meyvələrinin qurudulması yolu ilə əldə olunan meyvə qaxacı. Qida sənayəsində mühüm yer tutan ərzaq növlərindən biridir.[2]

Ərik qaxı, E220 ilə işlənilmiş və istifadə vəziyyətinə gətirilmiş.
Ərik qaxı

Ərik qaxı milli xörəklərin hazırlanmasında (xüsusən plov) əvəzolunmaz çərəzdir.[3]

Hazırlanması

redaktə

Günəşdə qurutma üsulu

redaktə

Çox qədimdən istifadə olunan və geniş yayılmış üsuldur. Əriklər tumlu halında təmiz pambığ və ya kətan parça üzərinə sərilir. Günəş şüaları altnda 3–4 gün saxlanıldıqdan sonra tumu çıxarılır. Yumşaq şəkildə tumu çıxarılarsa forması əzilmiş olur və tumla birgə ətli hissəsi də çıxır və istənilən nəticə əldə edilmir. Tumlar rahat çıxarıldıqdan sonra arzuolunan rəng alınana qədər 5–10 gün müddətində gün işığında saxlanılır.[4][5]

Sobada qurutma üsulu

redaktə

Birinci üsul folqa üzərində ortadan kəsilmiş, iç tərfələri yuxarı olaraq, 60 dərəcədə 1 saat qurutmaq. Sonra sobanın qapısını açaraq əriyin soyumasının gözləmək və sonra daha bir saat eyni qaydada təkrar etmək və beləliklə tam quruyub, suyu artıq çıxmayana qədər 4–5 dəfə təkrarlamaq.

İkinci üsul kəsilmiş və tumdan təmizlənmiş ərikləri 10 dəqiqə ərzində qaynayan suyun üzərində süzgəcdə saxlamaq. Bu rəngi daha yaxşı saxlamaq üçündür. Sonra dəsmal üzərinə qoyaraq qurutmaq. Tavada folqa üzərinə sərərk sobada 70 dərəcədə 7–9 saat ərzində saxlamaq. Sonra qaxlar soyuyandan sonra onları taxta yeşiyə qoyaraq dərhal yeşiyin qapağını örtmək və tam quruyanadək 2–3 həftə ərzində orada saxlamaq.[6]

Sənayə üsulu

redaktə

Bİrinci mərhələdə yuyularaq meyvələr şırımdan ikiyə bölünür. Avtomatlaşdırılmış qurğular vasitəsi ilə tumlar xaric olunur, bölünmüş paylar yenidən yapışdırılır. Sonra 4-5 dəqiqə ərzində bişirilir, qaynadılır və sonra sıxılır və nəticədə meyvənin ətindəki liflər bir birinə yapışır. Sonra qurutma aparatlarında 70 °C istidə 15-24 saat ərzində qurudulur. Daha sonra nəmliyi normallaşdırmaq üçün altlıqlarda saxlanılır. Qurudulmuş meyvələrin xüsusi maddələrlə işlənilməsi məhz qaysı üçün tələb olunmasa da, bir sıra faktorlardan asılı olaraq qaysı qurusu da E220 (Sulphur Dioxide) konservantı ilə də işlənilir.[7]

Faydaları

redaktə
 
Ərik qurusunun müxtəlif növləri. Daşkənd bazarı, Özbəkistan.

Ərik qurusu insan üçün çoxlu faydaları vardır.[8] Ərik qurusu ürək, qanın tərkibinə, bağırsaqların normal fəaliyyətinə, hamilə qadınlar üçün xüsusi faydaları var.[9] Qaysı qurusu qaysı meyvəsindən daha faydalıdır. Qaysı qurusunun faydası tərkibində yüksək miqdarda insana lazım olan mikroelementlərin və vitaminlərin mövcudluğu ilə izah olunur.

Qaysı qurusunun istifadəsinə əks göstərişlər mədə xorası, onikibarmaq bağırsaq xorası, şəkərli diabetqalxanabənzər vəzinin xəstəlikləridir. Ayrıca qidaya qarşı dözümsüzlük, allergiya olduqda qaysı qurusunun istifadəsindən qaçınılması tövsiyə olunur.[10][11]

100 qram məhsulda
Kaloriya 232 kkal
Zülal 5,2 qram
Yağlar 0,3 qram
Karbohidratlar 51 qram
Qida lifləri 18 qram
Su 20 qram
Vitaminlər və minerallar
A vitamini 583 mkq Silisium, Si 26 mq
Beta-Karotin 3,5 mq Magneziyum, Mg 105 mq
B1 vitamini (Tiamin) 0,1 mq Natrium, Na 17 mq
B2 vitamini (Riboflavin) 0,2 mq Kükürd, S 33,9 mq
B4 vitamini (Xolin) 13,9 mq Fosfor, P 146 mq
B5 vitamini (Pantoten turşusu) 0,516 mq Molibden, Mo 12,2 mkq
B6 vitamini (Piridoksin) 0,143 mq Xrom, Cr 59 mkq
B9 vitamini (Folatlar) 10 mkq Xlor, Cl 3 mq
C vitamini (Askorbin turşusu) 4 mq Yod, İ 3,4 mkq
E vitamini (Alfa tokoferol) 5,5 mq Kobalt, Co 8,4 mkq
H vitamini (Biotin) 1 mkq Dəmir, Fe 3,2 mq
K vitamini (Filloxinon) 3,1 mkq Selen, Se 2,2 mkq
PP vitamini (Nikotin turşusu) 3,9 mq Flüor, F 53,2 mkq
Niasin 3 mq Sink, Zn 0,39 mq
Kalium, K 1717 mq Manqan, Mn 0,235 mq
Kalsiyum, Ca 160 mq Mis, Cu 343 mkq[12]

İstinadlar

redaktə
  1. "Arxivlənmiş surət". 2021-04-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-21.
  2. "Arxivlənmiş surət". 2022-06-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-21.
  3. "Arxivlənmiş surət". 2021-04-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-21.
  4. "Arxivlənmiş surət". 2021-04-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-21.
  5. "Arxivlənmiş surət". 2021-04-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-21.
  6. "Arxivlənmiş surət". 2021-04-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-21.
  7. "Arxivlənmiş surət". 2022-03-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-22.
  8. "Arxivlənmiş surət". 2021-04-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-21.
  9. "Arxivlənmiş surət". 2021-04-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-21.
  10. "Arxivlənmiş surət". 2021-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-22.
  11. "Arxivlənmiş surət". 2022-03-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-22.
  12. "Arxivlənmiş surət". 2021-04-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-22.