Rutul mətbəxi
Rutul mətbəxi (rut. Myhabishdy mutabikh) — rutul xalqının milli mətbəxi; Şimali Qafqazın ən qədim mətbəxlərindən biri.
Mətbəxin əsas komponentləri İslam dininin qaydaları və təbii şəraitlə müəyyən edilir: dağ iqlimində quzu, mal əti, quş əti, çay (Samur) balıqları, turş süd məhsulları (pendir, kəsmik), həmçinin rutul mətbəxində meyvə və tərəvəzlər. Ədviyyatlar, eləcə də müxtəlif göyərtilərdən geniş istifadə olunur: cəfəri, vəzəri, yaşıl və qara reyhan, şüyüd, keşniş, isti və ətirli bibər, cilantro, nanə, kərəviz, tərxun, kəvər, yaşıl soğan, sarımsaq, kəklikotu və s. d.
Ənənəvi yeməklər
redaktə- Acika, pomidor, sürtgəcdən keçirilmiş qırmızı bibər, keşniş, göy güldəfnə və digər ədviyyatlı otlar (təzə və ya qurudulmuş), sarımsaq, az miqdarda süfrə duzu əlavə edilməklə, xəmir kütləsi şəklində dadlı bir ədviyyatdır.
- Qırts - ət ( yak-atsyd gyrts ), ot ( uk-atsyd gyrts ) və ya kəsmik ilə tort.
- Qırtsbır - ət, tərəvəz, bitki mənşəli və ya kəsmik ilə doldurulmuş köftələr.
- Dolma yarpaq (kələm və ya üzüm) və ya tərəvəz (bibər) doldurulmuş yeməkdir.
- Duguied yamaq - plov.
- Yiq - darı sıyığı.
- Kinki - qurudulmuş ət və ya quzu ilə evdə hazırlanmış makaron
- Suit kaşir - yulaf sıyığı.
- Xinkar - ət bulyonunda (əslində "xinkalinlər") qaynadılmış xəmir parçaları, bulyon, qaynadılmış ət və sous ilə verilir.
- Qıkad xinkar - buğda xingalı.
Ritual yeməkləri
redaktəBayram günlərində və qonaqlara yemək kimi xüsusi darı sıyığı (tabag) hazırlanırdı. Bahar bərabərliyinin (Er) qeyd edilməsi ritual çörəyin (xyv), səməni və piyli piroqun (piriri), qaynadılmış yumurta və kəsmik ilə peçenyenin (qazimai) hazırlanması ilə əlaqələndirilir.
Ənənəvi ədviyyatlar
redaktəİçkilər
redaktəƏdəbiyyat
redaktə- Gamidova Saniyat Ustarovna 20-ci əsrdə Dağıstan xalqları arasında ritual yeməklər haqqında // IAEK. 2008. № 13. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/o-ritualnyh-blyudah-u-narodov-dagestana-v-xx-v (giriş tarixi: 19/08/2019).
- Мусаев Г. М. (кандидат исторических наук). Рутулы (XIX - начало XX вв.). Историко-этнографическое исследование. Махачкала: Издательство "Юпитер”. 1997. 288.
- Ramazanova Z. B. Dağlıq Dağıstan xalqlarının ənənəvi yeməkləri (XIX - XX əsrin əvvəlləri). Mahaçqala, 2011.
- Seferbekov R. I. Rutuliyalıların mifologiyasından: panteon və pandemonium təsvirlərinin yenidən qurulması // Tarix, fəlsəfi, siyasi və hüquqi elmlər, mədəniyyətşünaslıq və sənət tarixi. Nəzəriyyə və təcrübə sualları. - 2014. - yox. 12-2. - S. 172-181.