Səməd bəy Rəfibəyli

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin polkovnik-leytenantı, Türk Silahlı Qüvvələrinin generalı

Səməd bəy Rəfibəyli (1892, Yelizavetpol19 yanvar 1980, İstanbul) — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin polkovnik-leytenantı, Türk Silahlı Qüvvələrinin generalı (1948). Rəfibəylilər ailəsinə mənsub olan Səməd bəy türk ordusunda general rütbəsinə yüksəlmiş ilk azərbaycanlıdır. Türkiyədə soyad qanunu qəbul edildikdən sonra Sayqın soyadı ilə tanınmışdır.[1]

Səməd bəy Rəfibəyli
Səməd bəy Məşədi bəy oğlu Rəfibəyli
türk. Samet Paşa Abdülsamet bey Saygın
Səməd bəy Rəfibəyli
Səməd bəy Rəfibəyli
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Balabağman, Yelizavetpol, Yelizavetpol qəzası, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi
Vəfat yeri İstanbul, Türkiyə
Dəfn yeri İstanbul, Türkiyə
Təhsili Tiflis kadet korpusu
Fəaliyyəti hərbi lider[d], hərbi qulluqçu
Atası Məşədi bəy Rəfibəyov
Həyat yoldaşı  
Dini Şiə İslam
Hərbi xidmət
Xidmət illəri 1916-1952
Mənsubiyyəti Rusiya İmperiyası Rusiya imperiyası
Azərbaycan AXC
Türkiyə Türkiyə
Qoşun növü Piyada
Rəhbərlik edib
  • Lənkəran ehtiyat batalyonu
    Azərbaycan AXC
  • 7-ci Şirvan piyada alayı
    Azərbaycan AXC
  • 1-ci Cavanşir piyada alayı
    Azərbaycan AXC
Döyüşlər
Rütbəsi

Podpolkovnik
(Azərbaycan AXC)


Təltifləri "İstiqlaliyyət" medalı (Türkiyə Respublikası)

Həyatı redaktə

Səməd bəy Məşədi bəy oğlu 1892-ci ildə Gəncə şəhərinin Balabağman qəsəbəsində anadan olub[2]. Tiflis kadet korpusunu 1916-cı ildə bitirən Səməd bəy hərbi xidmətə 7-ci Qafqaz sərhəd alayında başlayıb. 1917-ci ilin delabrında Əlahiddə Müsəlman Korpusu (1918-ci ilin iyunundan Əlahiddə Azərbaycan Korpusu[3]) yaradıldı. O, 1918-ci ilin yanvarında yeni yaranan Müsəlman korpusunun 1-ci Bakı atıcı alayında bölük komandiri kimi bolşevik-daşnak dəstələrinə qarşı vuruşub.

Azərbaycan üçün xidməti redaktə

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Milli Ordumuzun tərkibində özünü çox istedadlı və peşəkar hərbçi kimi göstərib. Poruçik Səməd bəy hələ 1918-ci il iyulun 2-də əla xidmətinə görə ştabs-kapitan rütbəsinə layiq görülüb. Avqust ayında Nuru paşanın təqdimatı ilə Azəbaycan dəmiryollarına müvəqqəti olaraq komissar olaraq təyin edilib.[4][5]

Mudros atəşkəs müqaviləsindən sonra Osmanlı qoşunu Azərbaycanı tərk etməyə başladı. 1 noyabr tarixli AXC Nazirlər Şurası qərarı ilə Hərb nazirliyi yaradıldı və ordunun yenidən təşkilinə başlanıldı.[6] Səməd bəy 1919-cu ilin 3 fevral tarixində Ağdam qərərgahı olan I piyada diviziyasının qərərgahına təyin edildi. Bundan qısa müddət sonra Cavanşir qəzasında yerləşən I piyada diviziyasının III taboruna komandan təyin edildi. Səməd bəyin I piyada alayının komandanı polkovnik-leytenant İsrafilova olan raportundan:

…Mənim xidmətim barədə qısa qeyddən sonra, sizi məlumatlandırıram ki, mən kapitan rütbəsinə uyğun vəzifədə xidmət edirəm…və beləliklə, sizdən xahiş edirəm ki, məni kapitan rütəbisən yüksəldəsiniz.[7]

1919-cu ilin iyun ayında xidmətlərinə görə kapitan rütbəsinə yüksəldilmiş və 26 avqust tarixində yeni yaradılmış Lənkəran Ehtiyat Taborunun komandanı təyin edilmişdir.[8] Hərbi nazirliyin 373 nömrəli əmrindən:

I Cavanşir piyada alayının kapitanı Rəfibəyli yeni yaradılmış Lənkəran Ehtiyat Taborunun komandanı təyin edilir. Adı keçən zabit dərhal təşkil edilmə prosesini başlatmalı və bu barədə məlumat verməlidir. Bu tabor bütün sahələrdə II piyada diviziyasına tabe edilmişdir. - Hərb naziri, artilleriya generalı Mehmandarov, Bakı, 26 avqust 1919.[9]

1 dekabr 1919-cu ildə Rəfibəyli VII Şirvan piyada alayının müvəqqəti komandanı əyin edildi. 25 yanvar 1920-ci ildə polkovnik-leytenant rütbəsinə yüksəldildi və I Cavanşir piyada alayının komandanı təyin edildi. Hərb nazirinin vəzifəsini icra edən general Əliağa Şıxlınskinin əmrindən:

Bunu elan edərkən şərəfli və dürüst xidmətinə görə polkovnik-leytenant Rəfibəyova ən səmimi minnətdarlığımı bildirirəm. Əminəm ki, Əminəm ki, o, yeni yerdə indi layiqincə gördüyü etimada kifayət qədər layiq olduğunu sübut edəcək və tez bir zamanda Cavanşir alayını lazımi zirvəyə çatdıracaqdır.[10]

1920-ci ilin martında Qarabağdakı ermənilər üsyan qaldırdılar. Polkovnik-leytenanr Rəfibəylinin bölməsi üsyanın yatırılmasında Azərbaycan ordusunun tərkibində uğurlu formada iştirak etdilər. Azərbaycan ordusunun əməliyyat komandanı olan general Həbib bəy Səlimovun general Əliağa Şxlınskiyə ünvanlanmış raportuna görə, Səməf bəyin 4 günlük Keşişkənd əməliyyatında özünü yaxşı cəhətdən göstərə bilmişdir. 1920-ci ilin aprelində Azərbaycanın bolşevik ordusu tərəfindən işğal edilməsindən sonra Səməd bəy bolşeviklərə qarşı olan Gəncə üsyanında iştirak etmişdir.[11] Üsyan yatırıldıqdan sonra bir qrupla birlikdə Türkiyəyə getmişdir.

Türkiyə üçün xidməti redaktə

 
Baba bəy Behbud, Səməd bəy Rəfibəyli və Məmməd Ağpolad Türkiyə Ordusunda xidmət ikən

Türkiyəyə getdikdən sonra onun ordusunda xidmətə etməyə başlamışdır. Bu zaman Anadoludakı türk zabitləri işğalçı qüvvələrə qarşı istiqlaliyyət müharibəsi aparmaqda idilər. 1 iyul 1920-ci ildə İstiqlaliyyət müharibəsinin şərq cəbhəsinin Azərbaycan alayının komandanı təyin edilən Səməd bəy ermənilərlə aparılmış QarsSarıqamış əməliyyatlarında iştirak etmişdir. O, həmçinin İraq cəbhəsində də döyüşmüşdür. 1921-ci ilin martından 1922-ci ilin noyabrına qədər şərq cəbhəsinin tərcümə şöbəsinin komandanı olmuşdur. 1922-ci ilin noyabrından 1924-cü ilə qədər VI süvari diviziyasının XV süvari alayının komandan müavini, 1924-cü ildən 1928-ci ilə qədər VI süvari dibiziyasında nümayəndə-zabit kimi xidmət etmişdir. 1928–1930-cu illərdə hərbi məktəbdə təhsil aldıqdan sonra XIII süvari alayının bir bölməsinin komandamı təyin edilmişdir. 1932-ci ildə V süvari alayına təyin edilmiş, 1935-ci ildə alayın komandanı olmuşdur. 1938-ci ildə 41-ci süvari alayının komandan müavini və 1940-cı ildə III ordunun kəşfiyyat bölməsinin komandanı təyin edilmişdir. 1942-ci ilin avqustun 15-də 45-ci süvari alayının komandanı olmuş və qısa müddət sonra polkovnik rütbəsinə yüksəlmişdir. 28 avqust 1948-ci ildə general-mayor rütbəsnə yüksələrək II süvari briqadasının komandanı təyin edilmişdir. 2 avqust 1952-ci ildə Türk Silahlı Qüvvələrinin Quru Qoşunlarının İnspeksiya Qrupuna üzv təyin edilmişdir.[12]

Səməd bəy Rəfibəyli Türkiyənin birinci dərəcəli "İstiqlaliyyət" medalı ilə təltif olunub[13]. Səməd bəy Türkiyədə general hərbi rütbəsinə layiq görülən ilk azərbaycanlıdır. Hərbi xidmətinin sonlarında Ədirnə və Qarsdakı Türkiyə qoşunlarının komandanı vəzifəsinə yüksələn Səməd bəy Rəfibəyli 1980-ci il yanvarın 19-da ömrünün 88-ci ilində İstanbulda vəfat edib və orada da dəfn olunub.

Həmçinin bax redaktə

İstinadlar redaktə

  1. Şahbazov, Atamalı. Azərbaycanın və qardaş Türkiyənin istiqlaliyyəti üçün savaşmış azərbaycanlı zabit. Baku: Hərbi and. 2020. səh. 15.
  2. Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl. Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakı: Çapar nəşriyyatı. 2022. səh. 129. ISBN 978-9952-5513-4-1.
  3. Collection of legalizations and orders of the government of the Republic of Azerbaijan. — Baku, 1919 — issue 1, p. 23
  4. Süleymanov, Mehman. Qafqaz İslam Ordusu və Azərbaycan. Baku. 1999. səh. 129.
  5. State Archives of the Republic of Azerbaijan. f. 2894, op. 1, d. 1, l. 1
  6. Azerbaijan Democratic Republic (1918-1920). Legislative acts. (Collection of documents). Baku. 1998. səh. 249.
  7. Salahli, Chingiz. Our generals - He defended Shusha. Baku. 1995.
  8. Collection of orders for the military department of the Azerbaijan Democratic Republic. II. Baku: Maarif. 2018. səh. 88.
  9. Collection of orders for the military department of the Azerbaijan Democratic Republic. II. Baku: Maarif. 2018. səh. 179.
  10. Collection of orders for the military department of the Azerbaijan Democratic Republic. II. Baku: Maarif. 2018. səh. 100-101.
  11. Azerbaijan Democratic Republic. Army. (Documents and materials). II. Baku: Publishing house of Azerbaijan. 1998. səh. 312-315.
  12. Şahbazov, Atamalı. Azərbaycanın və qardaş Türkiyənin istiqlaliyyəti üçün savaşmış azərbaycanlı zabit. Baku: Hərbi and. 2020. səh. 16.
  13. Mehman Ağayev. Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye Azerbaycan İlişkileri (PDF). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. 2008. səh. 201. ISBN 9789752552364. 2023-01-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-03-30.

Ədəbiyyat redaktə