Vikipediya

Sərnişin təyyarəsi

Sərnişin təyyarəsi — ümumiyyətlə, yalnız sərnişin daşımaq üçün nəzərdə tutulmuş təyyarə növü. Bunlar həm sərnişinlərin, həm də sərnişinlərin baqajlarını və qismən digər materialların daşınmasında istifadə olunurlar. Sərnişin təyyarəsi termini, əsasən hava yolları tərəfindən istifadə edilən yüksək tutumlu və yüksək performanslı təyyarələr üçün nəzərdə tutulur. Bununla birlikdə, yüngül təyyarələr də az sayda sərnişini qısa məsafələrə daşımaq üçün çox vaxt istifadə olunur.

Boeing 7478I sərnişin təyyarəsi qalxma əsnasında

Sərnişin təyyarələri, vaxta qənaət etdiyinə görə, xüsusilə beynəlxalq səyahətlərdə tez-tez üstünlük verilən nəqliyyat vasitələrindən biridir.

Tarix

redaktə

Sərnişin təyyarələri XX əsrin əvvəllərindən etibarən genişlənməyə başlayan əsas sənaye sahələrindən biri hesab olunan kommersiya məqsədli aviasiya sənayesində mühüm rol oynayır.[1][2] İlkin sərnişin təyyarələri indiki müasir sərnişin təyyarələrindən çox fərqli olmuşdur. İlk müntəzəm hava sərnişin daşımaları 1912-ci ildə Qraf fon Zeppelinin "Delag" adlı dirijabl ilə başlamışdır. Bu dirijabl ilk sərnişin təyyarəsi hesab oluna bilər. Bu sahədəki əsas tədbirlər Birinci Dünya müharibəsindən sonra başlamışdır.[3][4] 1919-cu ildə Zeppelinlər yenidən müntəzəm uçuşlara başlamışdır. Lakin 1936-cı ildə hidrogen qazı ilə havaya qalxan "Hindenburq" dirijablının yanması hava nəqliyyatında zeplinlərin təyyarələrlə əvəz edilməsi prosesini sürətləndirmişdir.[5][6]

1933-1934-cü illər arasında aerodinamik profilli, gövdələri tamamilə metaldan hazırlanmış sürətli və rahat "Boeing 247 D", "Douglas DC-2" və "Douglas DC-3", "Lockheed 10" təyyarələri istifadəyə verilmişdir.[7][8] ABŞ və Avropanın aparıcı aviaşirkətləri uzun illər, öz aviasiya donanmalarında məhz bu təyyarələrdən istifadə etmişdirər.[9]

Qitələrarası sərnişin təyyarələri XX əsrin əvvəllərində hidrotəyyarələrlə davam etdirilmişdir.[10] 1930-cu illərdə Lufthansa şirkəti 12 mühərrikli dünyanın ən böyük hidrotəyyarə tipli sərnişin təyyarəsini istifadəyə vermişdir.[11] 1935-ci ildə Sakit okean marşrutunun açılması ilə Pan American Airways şirkəti 4 mühərrikli "Martin M-130" hidrotəyyarələrini, 1938-ci ildə isə daha böyük olan "Boeing 314 Clippers" təyyarələrini istifadəyə vermişdir.[12]

Hidrotəyyarələr uzun bir müddət ərzində yüksək gəlirli kommersiya nəqliyyat vasitələri kimi istifadə olunmuş[13], lakin 1950-ci illərdən etibarən böyük aviaşirkətlər öz uçuşlarını daha qənaətcil və daha rahat olan quru tipli təyyarələrə həyata keçirməyə başlamışdırlar.[14]

İkinci Dünya müharibəsindən sonra istehsal edilmiş bütün sərnişin təyyarələri pərli və mərkəzdən periferiya istiqamətində düzülmüş olan hava ilə soyudulan mühərriklərlə təchiz edilmişdirlər.[15][16] 1950-ci illərin ortalarından etibarən sərnişin təyyarələri daha da müasirləşmiş və reaktiv mühərrikli sərnişin təyyarələri istehsal olunmağa başlanmışdır. Belə tipdə olan təyyarələrin birinci nümunəsi 1958-ci ildə istifadəyə verilən “Boeing 727” təyyarəsidir.[17][18]

Bu inkişaf tendensiyaları təkcə Qərb ölkələri ilə məhdudlaşmırdı.[19][20] Sovet Rusiyasında da 120-220 arasında sərnişin tutumuna malik olan Tupolev "Tu-114" sərnişin təyyarələri istifadəyə verilmişdir.[21][22]

1960-cı illərin axırlarından etibarən daha böyük həcmli təyyarələr təqdim edilmişdir.[23][24] “DC-8” və “Boeing 727” tipli uzun sərnişin təyyarələri ilə yanaşı, sərnişin tutumunu artırmaq üçün geniş gövdəli reaktiv təyyarələr də istifadəyə verilmişdir.[25][26][27]

Müasir sərnişin təyyarələri

redaktə

XXI əsrdə sərnişin təyyarələri sərnişin tutumunu artırmaq üçün geniş korpus ilə istehsal edilirlər.[28][29] Bunun ən yaxşı nümunəsi “Airbus A380” təyyarəsidir. “Airbus A380” 853 sərnişin tutumuna malik olub, “Rolls-Royce Trent 900” kimi çox yüksək səviyyədə təkmilləşdirilmiş mühərrikə malikdir və hər cür müasir texnologiya ilə təchiz olunmuşdur.[30][31] Rusiya istehsalı olan sərnişin təyyarələri də eyni prinsiplə istehsal edilirlər.[32][33][34]

Aktiv istehsalçılar

redaktə

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Loftin, Laurence K. Jr. "Part I: The Age of Propellers, Chapter 2: Design Exploration, 1914–18, Heavy Bombers." Arxivləşdirilib 2018-05-29 at the Wayback Machine Quest for Performance: The Evolution of Modern Aircraft. Washington, D.C.: NASA Scientific and Technical Information Branch, 2004. Retrieved: 25 April 2011.
  2. ↑ Finne, K.N. Igor Sikorsky: The Russian Years. translated and adapted by Von Hardesty; Carl J. Bobrow and Von Hardesty, eds. Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press. 1987. səh. 40. ISBN 0-87474-274-9.
  3. ↑ Andrews and Morgan 1988, p. 95.
  4. ↑ Jackson 1988, p. 202.
  5. ↑ Swopes, Bryan R. "25 June 1919". This Day in Aviation. İstifadə tarixi: 26 June 2014.
  6. ↑ Norris 1966, p. 3.
  7. ↑ "Le Raid du Goliath". L'Aérophile (fransız): 247. 15 August 1919.
  8. ↑ Bull, John. "The Long Way Round: The Plane that Accidentally Circumnavigated the World". Lapsed Historian. Medium.com. August 2014. İstifadə tarixi: 6 September 2020.
  9. ↑ Jackson 1973, p .62.
  10. ↑ "The story of Goliath". Aeroplane. Stamford: Key Publishing (October 2015): 56–61. ISSN 0143-7240.
  11. ↑ "The Handley Page W.8 B." Flight, 19 January 1922,
  12. ↑ "Handley Page Three-Engined Commercial Aeroplane for Belgium". Flight, 1 May 1924
  13. ↑ "The Fokker F III Commercial Monoplane". Flight (magazine). XIII (21): 355–359. 26 May 1921. No. 648. İstifadə tarixi: 21 May 2019.
  14. ↑ de Leeuw, Rene, redaktorFOKKER COMMERCIAL AIRCRAFT from the F.1 of 1918 up to the Fokker 100 of today. Stone, Serge (illustrator). Amsterdam: N. V. Konninklijke Nederlandse V. Fokker. 1994. 22–29, 181–182.
  15. ↑ Laboda, Amy. "Centenary Celebrations for a Commercial Aviation Classic". AIN Online. 23 May 2019.
  16. ↑ "The Spad "Berline" S.33bis". Flight (magazine). XIII (27): 460–462. 7 July 1921. No. 654. İstifadə tarixi: 26 April 2012.
  17. ↑ "Machine That Flies / What the Wright Brothers' Invention Has Accomplished". The Newark Daily Advocate. Newark, Ohio, U.S. 28 December 1903. səh. 7.
  18. ↑ Chavis, Jason C. Patsalides, Laurie (redaktor). "From Civilian to Military: All About 1920 Airplanes". Brighthub.com. 19 May 2011. İstifadə tarixi: 18 March 2013.
  19. ↑ Jackson 1987, pp. 508–525.
  20. ↑ Bernardo, James V. Aviation and Space: In the Modern World. New York: E.P. Dutton. 1968.
  21. ↑ Tise, Larry E. Conquering the Sky. New York: Palgrave MacMillan, 2009. Print.
  22. ↑ "British Air Travellers Increasing". Flight. No. 18 August 1923. səh. 474.
  23. ↑ Sergei Sikorsky. The Sikorsky Legacy-Bolshoi Baltisky (1st). Arcadia Publishing. 2007. səh. 27. ISBN 978-0738549958.
  24. ↑ Page, Walter Hines; Page, Arthur Wilson. "Man And His Machines: A Russian "Airbus"". The World's Work: A History of Our Time. XLIV (2). July 1914: 360. İstifadə tarixi: 4 August 2009.
  25. ↑ Richard P. Hallion. "Airplanes that Transformed Aviation". Air & space magazine. Smithsonian. July 2008.
  26. ↑ Herrick, Greg A. "The Amazing Story of America's Oldest Flying Airliner" (PDF). Archived from the original on 2017-06-28. İstifadə tarixi: 4 April 2019. fordtri-motor.com, Yellowstone Aviation, Inc (Jackson, Wyoming), 2004. Retrieved: 4 April 2019.
  27. ↑ "Plane Carries Mail In Wing To Increase Load"(photo of under wing cargo carriers). Popular Mechanics, February 1931.
  28. ↑ "Blended Wing Body Feature". NASA. 17 April 2013. 8 July 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 January 2016.
  29. ↑ Bogash, Robert A. "In Search of an Icon: The Hunt for a Boeing B-314 Flying Boat, Pan American NC18601 – the Honolulu Clipper" rbogash.com. Retrieved: 31 July 2011.
  30. ↑ "Model 247 Commercial Transport." Arxivləşdirilib 18 yanvar 2008 at the Wayback Machine boeing.com, 2009. Retrieved: 14 June 2010.
  31. ↑ "Douglas tells secrets of speed." Popular Mechanics, February 1935.
  32. ↑ Kroo, Ilan. "Engine Placement" (PDF). AA241 Introduction to Aircraft Design: Synthesis and Analysis. Stanford University. January 19, 2006. September 21, 2018 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 12, 2012.
  33. ↑ Mellberg, William F. "TRANSPORTATION REVOLUTION". Mechanical Engineering. 125. 2003: 22–25.
  34. ↑ Kathleen Burke. "How the DC-3 Revolutionized Air Travel". Smithsonian (magazine). April 2013.

Əlavə ədəbiyyat

redaktə

Xarici keçidlər

redaktə
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Sərnişin_təyyarəsi&oldid=7947343"