Vikipediya

Sayur (çay)

Sayur (ərəb. نهر الساجور‎ ; türk. Sayur Çayı) ― 108 kilometr (67 mil) Türkiyədən başlayaraq Suriya ərazisində Fərat çayına tökülən uzun çay. Sayur Suriyada Fərat çayına qovuşan üç çaydan ən kiçiyi və sağ sahilində Fərata qovuşan yeganə çaydır. Sayur hövzəsində məskunlaşılma Alt plaeolit dövründə başlamışdır və bu günə qədər davam edir.

Sayur
ərəb. نهر الساجور‎
Ölkə
Regionlar
Şəhərlər
Mənsəbi Fərat
Uzunluğu
  • 108 km
Su sərfi 4,1 m³/san
Hövzəsinin sahəsi 2 042 km²

Xüsusiyyətləri redaktə

Sayur çayı 60 kilometr (37 mil)-i Türkiyə, 48 kilometr (30 mil)-i isə Suriya ərazisində olmaqla 108 kilometr (67 mil) uzunluğundadır.[1] Çay Qaziantepin cənubunda birləşən iki axınla qidalanır. Buradan başlayan Sayur Suriya-Türkiyə sərhədini keçənə qədər cənub-şərqə doğru axır. Daha sonra çay Fərata tökülənə qədər onu sağ sahili boyu təxminən şərq istiqamətində davam edir.[2] Çayın orta su sərfi saniyədə 4,1 kub metrdir. Maksimum su sərfi saniyədə 7 kub metr olmaqla fevral və mart aylarında, minimum isə saniyədə 1,4 kub metr olmaqla iyun-oktyabr aylarında qeydə alınır.[1][3] Sayur Suriya ərazisində Fərata tökülən üç çayın həm uzunluğuna, həm də su sərfinə görə ən kiçiyidir.[3][4] Sayur eyni zamanda Suriya ərazisində Fərat çayının sağ sahilindən ona tökülən yeganə çaydır.[5]

Çay hövzəsi redaktə

Sayur çayının hövzəsinin ümumi sahəsi 2 042 kvadrat kilometrdir.[3] Çay hövzəsinin xüsusilə Suriyadakı hissəsi - Mənbic düzənliyi yaxşı öyrənilmişdir. Bu ərazi şimaldan Suriya-Türkiyə sərhədi ilə əhatə olunur və cənubda Mənbicə qədər uzanır. Çay hövzəsinin qərb hissəsində münbit qırmızı-qəhvəyi torpağa sahib düzənlik ərazilərə rast gəlinir və bu ərazilər əkinçilik üçün əlverişlidir. Şərqə doğru düzənliklər çoxsaylı vadilər tərəfindən parçalanaraq ərazinin bu hissələrini məskunlaşma və əkinçilik üçün daha az uyğun edir.[6] Mənbic düzündə kontinental iqlim hakimdir. Əraznin orta temperaturu yanvar ayında 5 °C (41 °F), iyul ayında isə 30 °C (86 °F) olur. İllik orta yağıntı miqdarı 300 millimetr (12 düym)-dir.[7] Bu gün ərazinin böyük bir hissəsi becərilsə də, paleobotanik, iqlim və bitki örtüyü tədqiqatları hövzənin bitki örtüyünün insan fəaliyyəti üçün maneə olduğunu göstərir.[8]

Tarix redaktə

Aşel dövrünə aid daş abidələr Sayur hövzəsində insanların hələ Alt paleolit dövründən məskunlaşdığını göstərir. Ərazidə həmçinin Orta Paleolit dövrünə aid əsərlər də tapılmışdır.[9][10]

İqtisadiyyat redaktə

Həm Türkiyə, həm də Suriya Sayur çayının suyunu suvarma məqsədi ilə istifadə edirlər. 19-cu əsrdən bəri çayın hövzəsində, xüsusilə də bölgənin qərbində, daha münbit hissəsində məskunlaşma və əkinçilik durmadan artmışdır. Ərazidə mühərrikli nasosların tətbiqi nəticəsində bir çox quyunun quruması yeraltı suların səviyyəsinin xeyli azalmasına səbəb olmuşdur.[11]

Türkiyə, Sayuru meydana gətirən iki axından biri olan Ayfınar üzərində Kayacık bəndi inşa etmişdir. 45 metr (148 ft) yüksəkliyindəki bənd səthinin sahəsi 11 kvadrat kilometr olan su anbarı yaradır. Hələb şəhərindən axan çirkab suyunun bir hissəsi Sayur çayının hövzəsinə axıdılır.[12]

Mənbə redaktə

İstinadlar redaktə

  1. ↑ 1 2 Kolars, Mitchell, 1991. səh. 109
  2. ↑ Rawlinson, 1880. səh. 137-138
  3. ↑ 1 2 3 Besançon, Sanlaville, 1985. səh. 15 Sitat səhvi: Xətalı <ref> etiketi; "besanconsanlaville15" adı bir neçə dəfə müxtəlif məzmunla verilib
  4. ↑ Kolars, Mitchell, 1991. səh. 108-109
  5. ↑ Besançon, Sanlaville, 1981. səh. 5
  6. ↑ Besançon, Sanlaville, 1985. səh. 7-8
  7. ↑ Besançon, Sanlaville, 1985. səh. 13
  8. ↑ Moore, Hillman və Legge, 2000. səh. 50
  9. ↑ Besançon, Sanlaville, 1981. səh. 14
  10. ↑ Muhesen, 2002. səh. 102
  11. ↑ Besançon, Sanlaville, 1985. səh. 14
  12. ↑ Kaisi, Yasser və Mahrouseh, n.d.. səh. 259

Ədəbiyyat redaktə

  • Besançon, J.; Sanlaville, P., "Aperçu géomorpholoqique sur la vallée de l' Euphrate syrien", Paléorient (fransız), 7 (2), 1981: 5–18, doi:10.3406/paleo.1981.4295
  • Besançon, Jacques; Sanlaville, Paul, Le milieu géographique // Sanlaville, Paul (redaktor), Holocene settlement in north Syria: résultats de deux prospections archéologiques effectuées dans la région du nahr Sajour et sur le haut Euphrate syrien, BAR International Series (fransız), 328, Oxford: B.A.R., 1985, 7–40, ISBN 0-86054-307-2
  • Daoudy, Marwa, Le partage des eaux entre la Syrie, l'Irak et la Turquie. Négociation, sécurité et asymétrie des pouvoirs, Moyen-Orient (fransız), Paris: CNRS, 2005, ISBN 2-271-06290-X
  • Kaisi, A.; Yasser, M.; Mahrouseh, Y., Syrian Arab Republic Country Report (PDF), n.d., 251–264, 2021-07-18 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 26 iyul 2010
  • Kolars, John F.; Mitchell, William A., The Euphrates River and the Southeast Anatolia Development Project, Carbondale: SIU Press, 1991, ISBN 978-0-8093-1572-7
  • Moore, A.M.T.; Hillman, G.C.; Legge, A.J., Village on the Euphrates. From foraging to farming at Abu Hureyra, Oxford: Oxford University Press, 2000, ISBN 0-19-510807-8
  • Muhesen, Sultan, The Earliest Paleolithic Occupation in Syria // Akazawa, Takeru; Aoki, Kenichi; Bar-Yosef, Ofer (redaktorlar ), Neandertals and Modern Humans in Western Asia, New York: Kluwer, 2002, 95–105, doi:10.1007/0-306-47153-1_7, ISBN 0-306-47153-1
  • Rawlinson, George, The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World, 2, New York: J.W. Lovell, 1880, OCLC 288418703
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Sayur_(çay)&oldid=6271712"