Syanbilər
Syanbilər (Çincə: 鮮卑, pinyin: Xiānbēi, Wade-Giles: Hsien-pi), Monqolustan və Mancuriya sərhədləri civarında yaşamış köçəri tayfa.
 | ||||||
 | ||||||
| Mədəniyyət • Din • Fəlsəfə • Mifologiyası | ||||||
| Dao • Daosizm • Leqizm • Tao Te Çinq • Konfutsiçilik • Kon Fu Dzı • Lao-tszı • Moizm • Mo-tszı • İn və Yan • Li • 36 stratagem • Citkundo • Kunq-fu • Tay çi çuan • Uşu • Vin Çun • Dim Mak • Şaolin | ||||||
| Üç hökmdar və beş imperator | ||||||
| Sya sülaləsi | ||||||
| Şan sülaləsi | ||||||
| Çjou sülaləsi | ||||||
| Şərqi Çjou | Yaz-Payız | |||||
| Döyüşən çarlıqlar | ||||||
Xəta: Şəkil etibarsızdır və ya mövcud deyil. Sin sülaləsi | ||||||
| Çu sülaləsi — qarışıq dövr | ||||||
 |
Qərbi Han | |||||
| Sin sülaləsi, Van Man | ||||||
| Şərqi Han | ||||||
 |
 |
Şu | U | |||
| Qərbi Çzin | ||||||
| 16 barbar | Şərqi Çzin | |||||
| Cənub və Şimal sülalələri | ||||||
| Suy sülaləsi | ||||||
Tan sülaləsi  | ||||||
  |
||||||
| Çin Respublikası | ||||||
 | ||||||
Etnik quruluşu mövzusunda Monqol tezisi, Tunguz tezisi, Monqol və Türk boylardan yaranan bir konfederasiya olduğuna dair tezisi də var.[1]
Vu-Huan (烏桓 wū huán) konfederasiyası Hunların cənub-şərqində Sien-Pi'ler Hiung nuların şimal-şərqində qurulmuçdur. Hun birliyindən qopan bu topluluqlar keçmiş ortaqlarına hücum çəkmişdir. Syanbilərin qalxış dövrü Hunların yıxılma dövrü təsadüf eləyir. 87-ci illə 93-cü illər arasında Hunların iki Şanyuyunu (hökmdarlarını) öldürülmüşdülər.
Syanbilərin ən adlı-sanlı hökmdarı II yüzilliyin ortalarından 181-ci ilə qədər taxtda qalmış Tan Şıhuay (檀石槐 tan shíhuái, 136 – 181) olmuşdur. Tan Şıhuay Şimal Hunları məğlub etməyi bacarmış və torpaqlarını İli çayına qədər genişlətmişdir. Bir çox dəfə (158-ci ildə Cənub Hunları ilə birlikdə) Çin səddini aşmışdır. Oğulları və qardaşı oğlanları onun yerini tuta bilməmiş və beləcə Sien Pi konfederasiyası 233-cü ildə dağılmışdır.
Syanbilərin bir bölümü Liaotung (遼東)dan Henana doğru hərəkət etmiş və orada Xan Tsun (Murong Jun (慕容皝 mùróng huàng, ? – 360) başçılığı altında 352-ci ildə güney Hunları məğlub etmişdir. Orada qurduqları Yan sülaləsi (Çian Yan və Hou Yan) çox ayaqda dura bilməmiş və 370 ilində eyni özləri kimi qısa ömürlü Çian Çin (前秦) sülaləsini quran tibetli Di tayfasından Fu Jian (苻健)a məğlub olmuşdur. Ancaq 16 il sonra 386-cı ildə bu bölgədə Tabğaclar (Tuoba) Tuoba Gui (拓跋珪) Şimal Vey sülaləsini qurmuşdur. Tabğaclar da Syanbilərin zamanında bir Syanbi boyu idi.
Syanbilərin başlıca qolları
redaktəCənub Syanbi: Duan (段), Murong (慕容), Yuwen (宇文)
Qərb Syanbi: Tuoba (拓跋) => Hanlaşma siyaseti => Yuan (元)
Şimal Syanbi: Muron Tuyuhun (慕容吐谷渾) 'Hunlar' çağında 'Syanbi' tayfalarının başçısı, "Tanşihuai, 10 ayda doğulmuşdur".
Syanbi Sülaləsi
redaktə| Syanbi Sülaləsi | ||
|---|---|---|
| Dövləti | Qurucusu | Tarixi |
| Dai 代 | Tuoba Yilu 拓跋猗盧 | 315 – 376 |
| Çian Yan 前燕 | Murong Huang 慕容皝 | 337 – 370 |
| Hou Yan 後燕 | Murong Chui 慕容垂 | 384 – 409 |
| Qərbi Çin 西秦 | Çifu Guoren 乞伏國仁 | 385 – 431 |
| Cənubi Liang 南涼 | Tufa Wugu 禿髮烏孤 | 397 – 414 |
| Cənubi Yan 南燕 | Murong De 慕容徳 | 400 – 410 |
| Şimali Vey 北魏 | Tuoba Gui 拓跋珪 | 386 – 534 |
| Şərqi Vey 東魏 | Yuan Shanjian 元善見 | 534 – 550 |
| Qərbi Vey 西魏 | Yuan Baoju 元宝炬 | 535 – 556 |
| Kuzey Çi 北齊 | Yuwen Jue 宇文覚 | 550 – 577 |
| Kuzey Çov 北周 | Gao Yang 高洋 | 557 – 581 |
| Sui 隋 | Yan Çian 楊堅 | 581 – 618 |
İstinadlar
redaktə- ↑ Wolfgang-Ekkehard Scharlipp Die frühen Türken in Zentralasien, (Orta Asya'nın eski Türkleri) Darmstadt 1992, S. 10