Syanbilər

Syanbilər (Çincə: 鮮卑, pinyin: Xiānbēi, Wade-Giles: Hsien-pi), Monqolustan və Mancuriya sərhədləri civarında yaşamış köçəri tayfa.

Etnik yapısı konusunda Monqol tezi, Tunguz tezi, Monqol və Türk boylardan yaranan bir konfederasiya olduğuna dair tez de vardır.

Vu-Huan (烏桓 wū huán) konfederasyonu Hunların cənibi-şərqində Sien-Pi'ler Hiung nuların şimal-şərqində oluşturmuşdur. Hun birliyindən qopan bu topluluqlar eski ortaqlarına saldırmışdır. Syanbilərin qalxış dönəmi Hunların yıxılma dönəmine denk gəlməkdedir. 87 ilə 93 illər arasında Hunların iki Şanyuyunu (hökmdarlarını) öldürmüşdilər.

Syanbilərin ən namlı hökmdarları II yüzilin ortalarından 181 ilina qədər taxtda qalmış Tan Şıhuay (檀石槐 tan shíhuái, 136 – 181) olmuşdur. Tan Şıhuay Şimal Hunları məğlub etmeyi bacarmış və torpaqlarını İli çayına qədər genişlətmişdir. Çox dəfə (158 ilində Cənub Hunları ilə birlikdə) Çin səddini aşmışdır. Oğulları və qardaşı oğlanları onun yerini tutamamış və beləcə Sien Pi konfederasyonu 233 ilində dağılmışdır.

Syanbilərin bir bölümü Liaotung (遼東)dan Henana doğru hərəkət etmiş və orada Xan Tsun (Murong Jun (慕容皝 mùróng huàng, ? – 360) başçılığı altında 352 ilində güney Hunları məğlub etmişdir. Orada qurdukları Yan sülaləsi (Çian Yan və Hou Yan) çox ayaqda duramamış və 370 ilində eyni kendileri kimi qısa ömürlü Çian Çin (前秦) sülaləsini quran tibetli Di tayfasından Fu Jian (苻健)a yenik düşmüşdür. Ancaq 16 il sonra 386 ilində bu bölgədə Tabğaclar (Tuoba) Tuoba Gui (拓跋珪) Şimal Vey sülaləsinı qurmuşdur. Tabgaçlar da Syanbilərin zamanında bir Syanbi boyuydu.

Syanbilərin başlıca qolları

Cənub Syanbi: Duan (段), Murong (慕容), Yuwen (宇文)

Qərb Syanbi: Tuoba (拓跋) => Hanlaşma siyaseti => Yuan (元)

Şimal Syanbi: Muron Tuyuhun (慕容吐谷渾) 'Hunlar' çağında 'Syanbi' tayfalarının başçısı, "Tanşihuai, 10 ayda doğulmuşdur".

Syanbi Sülaləsi

Syanbi Sülaləsi
Dövləti	Qurucusu	Tarixi
Dai 代	Tuoba Yilu 拓跋猗盧	315 – 376
Çian Yan 前燕	Murong Huang 慕容皝	337 – 370
Hou Yan 後燕	Murong Chui 慕容垂	384 – 409
Batı Çin 西秦	Çifu Guoren 乞伏國仁	385 – 431
Güney Liang 南涼	Tufa Wugu 禿髮烏孤	397 – 414
Güney Yan 南燕	Murong De 慕容徳	400 – 410
Kuzey Vey 北魏	Tuoba Gui 拓跋珪	386 – 534
Doğu Vey 東魏	Yuan Shanjian 元善見	534 – 550
Batı Vey 西魏	Yuan Baoju 元宝炬	535 – 556
Kuzey Çi 北齊	Yuwen Jue 宇文覚	550 – 577
Kuzey Çov 北周	Gao Yang 高洋	557 – 581
Sui 隋	Yan Çian 楊堅	581 – 618