Vikipediya

Tibbi sığorta

Tibbi sığorta — sığorta siyasətində və ya qanunda göstərilən tibbi xidmətlərin hamısını və ya bir hissəsini ödəmək üçün ümumi bir fonda ödənilən töhfələr və ya vergilər hesabına tibbi xərclərin maliyyələşdirilməsi sistemidir. Tibbi sığortası gündəlik sağlamlıq müayinələri, mütəxəssis müraciətləri, stasionar və ambulator cərrahiyyə, xəstəlik və ya xəsarət kimi gözlənilməz hadisələr və dərman resept ilə əlaqəli, lakin bununla məhdudlaşmayan sağlamlıq xərclərini əvəz edir. Tibbi sığorta siyasəti fərdi şəxs tərəfindən ödənilən, Sosial Təminat vasitəsilə bir xidmət olaraq təqdim edilən və ya bir şirkət tərəfindən işçi müavinət paketinin bir hissəsi olaraq ticari olaraq təsnif edilir.[1] Tibbi sığortanın bəzi növləri xəstəliyə (yəni, əlillik məzuniyyətinə) və ya valideyn məzuniyyətinə görə itirilmiş iş vaxtı üçün gəlir müavinətlərini də əhatə edə bilər. "Sığortalı" tibbi sığorta siyasətinin sahibi və ya tibbi sığortası olan şəxsdir. Tibbi sığortanın növündən asılı olaraq ya sığortalı xərcləri cibdən ödəyir və kompensasiya alır, ya da sığortaçı birbaşa provayderə ödəniş edir. Amerika Birləşmiş Ştatları kimi universal səhiyyə əhatəsi olmayan ölkələrdə tibbi sığorta ümumiyyətlə işəgötürənlərin müavinət paketlərinə daxil edilir. Amerikanın Tibbi Sığorta Assosiasiyasına görə, tibbi sığorta "xəstəlik və ya yaralanma nəticəsində verilən müavinətlərin ödənilməsini təmin edən əhatəetmə kimi təyin olunur. Buraya qəza, tibbi xərclər, əlillik və ya təsadüfən ölüm və s. sığorta daxildir"
[2] Tibbi sığorta icbari və könüllü formada həyata keçirilir.

İcbari tibbi sığorta redaktə

İcbari tibbi sığorta (İTS) ərazi proqramı çərçivəsində sığorta hadisəsi baş verdikdə sığortalı şəxsə icbari tibbi sığorta hesabına pulsuz tibbi yardımın təmin olunmasına yönəlmiş dövlət tərəfindən yaradılan hüquqi, iqtisadi və təşkilati tədbirlər sistemi olan məcburi sosial sığorta növüdür. İcbari tibbi sığortanın əsas proqramı olaraq ilkin tibbi yardım, o cümlədən profilaktika, təcili tibbi yardım (ixtisaslaşdırılmış (sanitar-aviasiya) təcili yardım istisna olmaqla) göstərilir. İcbari tibbi sığorta sistemi dövlət büdcəsindən, sığorta edənin (mülkiyyət formasından asılı olmayaraq hüquqi şəxslərin və sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərin) ödəmələri, icbari tibbi sığorta haqlarının ödəmə qaydasının pozulması hallarında tətbiq olunan cərimə və dəbbə pulu, qanunvericilikdə qadağan olunmayan digər mənbələr hesabına maliyyələşdirilir. İşləməyən təqaüdçü, idarə və təşkilat ləğv olunduqda müvəqqəti işsizlər, əmək qabiliyyəti olmayanlar, uşaqlar, tələbələr və büdcə təşkilatlarının işçiləri üçün icbari tibbi sığorta haqları tibbi xidmətlər üçün qiymətlərin indeksasiyası nəzərə alınmaqla müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən büdcə və sosial müdafiə fondlarının vəsaiti hesabına ödənilir.[3]

Könüllü tibbi sığorta redaktə

Könüllü tibbi sığorta icbari tibbi sığorta proqramında müəyyənləşdirildiyindən əlavə könüllü tibbi sığorta müqaviləsi əsasında əhalinin tibbi və digər xidmətlər almasını təmin edir. Könüllü tibbi sığortada sığorta-haqlarının məbləği könüllü tibbi sığorta proqramına uyğun olaraq tərəflərin razılığı ilə müəyyən edilir.[4]

Avstraliya redaktə

Avstraliyanın ictimai səhiyyə sistemi, xəstəxana müalicəsinə pulsuz universal çıxışı təmin edən və xəstəxanadan kənar tibbi müalicəyə subsidiya verən Medicare adlanır. Bütün vergi ödəyicilərinə 2% vergi tutulması, yüksək gəlir əldə edənlərə əlavə 1% vergi, habelə ümumi gəlirə görə maliyyələşdirilir. Özəl səhiyyə sistemi bir sıra özəl tibbi sığorta təşkilatları tərəfindən maliyyələşdirilir. Avstraliyada özəl tibbi sığortanın əksər aspektləri Xüsusi Tibbi Sığorta Qanunu ilə tənzimlənir. Şəxsi səhiyyə sənayesinin şikayətləri və hesabatları müstəqil bir dövlət qurumu, Xüsusi Tibbi Sığorta Ombudsmanı tərəfindən həyata keçirilir. Ombudsman, səhiyyə fonduna bazar payı ilə müqayisədə şikayətlərin sayını və xarakterini əks etdirən illik hesabat dərc edir.[5]

Kanada redaktə

Kanada Konstitusiyasına görə, səhiyyə, əsasən Kanadada əyalət hökumətinin məsuliyyətidir.Buna görə də hər vilayətin öz tibbi sığorta proqramı var. Federal hökumət maliyyə səlahiyyətlərinə görə tibbi sığortaya təsir göstərir — universal tibbi sığorta proqramlarının xərclərini ödəmək üçün nağd pul və vergiləri əyalətlərə köçürür. Birlikdə götürülərək Kanadada əyalət tibbi sığortası tez-tez Medicare adlanır.[6] Bütün Kanadalılar göz əməliyyatı, kosmetik cərrahiyyə və digər zəruri olmayan tibbi prosedurlar kimi seçilmiş tibbi xidmətlər üçün özəl tibbi sığortadan istifadə edə bilərlər. Kanadalıların təxminən 65% -i özəl tibbi sığorta növünə malikdir.[7] Çoxları bunu işəgötürənləri vasitəsi ilə əldə edirlər. Özəl sektor xidmətlərinə dövlət tərəfindən səhiyyə xərclərinin təxminən 30 faizi ödənilmir.[8]

Fransa redaktə

Tibbi sığorta milli sistemi 1945-ci ildə, İkinci Dünya Müharibəsinin bitməsindən dərhal sonra quruldu. Fransa parlamentindəki Gaullist və Kommunist nümayəndələri arasında uzlaşma idi. Mühafizəkar Gaullistlər dövlət tərəfindən idarə olunan bir səhiyyə sisteminə qarşı çıxdılar, Kommunistlər İngilis Beveridge modeli boyunca səhiyyə xidmətinin tamamilə milliləşdirilməsinin tərəfdarı idilər. İşləyən insanların hamısından gəlirlərinin bir hissəsini xəstəlik riskini qarşılayan və tibbi xərcləri müxtəlif nisbətdə ödəyən qeyri-kommersiya tibbi sığorta fonduna ödəmələri tələb olunur. Sığortalı insanların uşaqları və həyat yoldaşları da müavinət almaq hüququna malikdirlər. Hər bir fond öz büdcəsini idarə etməkdə sərbəstdir və tibbi xərcləri uyğun olduğu dərəcədə ödəmək üçün istifadə olunur, lakin son illərdə aparılan bir sıra islahatlar nəticəsində fondların əksəriyyəti eyni səviyyəli kompensasiya və faydaları təmin edir.[9]

Almaniya redaktə

Almaniyada 1883-cü il tarixli Otto fon Bismarkın Xəstəlik Sığortası Qanunundan qaynaqlanan dünyanın ən qədim milli sosial sığorta sistemi var.[10][11] 1885-ci ildə mavi yaxalı işçilərin 10% -dən başlayaraq məcburi sığorta genişləndi.[12] 2009-cu ildə sığorta bütün vətəndaşlar üçün məcburi hala gətirildi.[13] 2016-cı ildəki vəziyyətə görə, əhalinin 85% -i məcburi Qanuni Tibbi Sığorta, qalan hissəsi özəl sığorta ilə əhatə olunmuşdur. Almaniyanın səhiyyə sistemi 77% dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən və 2004-cü ilə kimi 23% özəl maliyyələşdirilmişdir.Dövlət tibbi sığorta haqları şəxsin gəlirlərindən, fərdi tibbi sığorta haqları şəxsin yaşından və sağlamlıq vəziyyətindən asılıdır. Birgə ödənişlər 1980-ci illərdə artıq istifadənin qarşısını almaq məqsədi ilə tətbiq edilmişdir. Son illərdə Almaniyada xəstəxanada qalma müddəti 14 gündən 9 günə qədər azaldıldı, bu hələ ABŞ-la orta hesabla (5 ilə 6 gün) müqayisədə xeyli uzun idi.[14][15] Dərman xərcləri, 1991–2005-ci illərdən təxminən 60% artaraq əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldi. Xərclərə nəzarət cəhdlərinə baxmayaraq, digər qərb Avropa ölkələri ilə müqayisədə 2005-ci ildə ümumi səhiyyə xərcləri ÜDM-in 10,7% -ə qədər yüksəldi, lakin ABŞ-da xərclənəndən xeyli azdır. (ÜDM-in təxminən 16% -i).[16] Almanlara insanın fiziki vəziyyəti ilə əlaqəli işəgötürən və işçi tərəfindən maliyyələşdirilən üç növ sosial sığorta təklif olunur: tibbi sığorta, qəza sığortası və uzunmüddətli tibbi sığorta. Uzunmüddətli tibbi sığortası (Gesetzliche Pflegeversicherung) 1994-cü ildə yaranmışdır və məcburidir. Qəza sığortası (gesetzliche Unfallversicherung) işəgötürən tərəfindən ödənilir və əsasən iş yerində bütün riskləri əhatə edir.

Yaponiya redaktə

Yaponiyada iki əsas sığorta növü mövcuddur — İşçilərin Tibbi Sığortası (Kenkō-Hoken) və Milli Tibbi Sığorta (Kokumin-Kenkō-Hoken). Milli Tibbi Sığorta, hər hansı bir məşğulluq əsaslı tibbi sığorta proqramına üzv olmaq hüququ olmayan insanlar üçün hazırlanmışdır. Şəxsi tibbi sığorta mövcud olsa da, bütün Yaponiya vətəndaşları, daimi sakinlər və bir il və ya daha çox davam edən vizası olan Yapon vətəndaşı olmayanların ya Milli Tibbi Sığorta ya da İşçilərin Tibbi Sığortası qeydiyyatı tələb olunur.[17]

ABŞ redaktə

Amerika Birləşmiş Ştatlarının səhiyyə sistemi əksər amerikalılar üçün əsas təminat mənbəyi olan özəl tibbi sığortaya çox güvənir. 2012-ci ilə qədər Amerikalıların təxminən 61%-i Xəstəliklərə Nəzarət və Qarşısının Alınması Mərkəzlərinə görə özəl tibbi sığortaya sahibdir.[18] Səhiyyə Tədqiqatları və Keyfiyyəti Agentliyi (AHRQ) 2011-ci ildə 12,2 milyon dollar stasionar xəstəxana yatırımı üçün fərdi sığortanın ödənildiyini və ümumi xəstəxana xərclərinin təxminən 112.5 milyard dollarını (ümumi məcmu xərclərin 29% -i) təşkil etdiyini müəyyən etdi.[19] İctimai proqramlar əksər yaşlı vətəndaşlar, müəyyən gəlir tələblərinə cavab verən aztəminatlı uşaqlar və ailələr üçün əsas təminat mənbəyidir. İlkin ictimai proqramlar Medicare, yaşlılar və müəyyən əlillər üçün federal sosial sığorta proqramıdır və federal hökumət və dövlət tərəfindən birlikdə maliyyələşdirilən, lakin çox aşağı gəlirli uşaqları və ailələrini əhatə edən dövlət səviyyəsində idarə olunur.[20]

Birləşmiş Krallıq redaktə

Birləşmiş Krallıq Milli Səhiyyə Xidməti (NHS), burada yaşayan hər kəsi əhatə edən dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən səhiyyə sistemidir. Şəxsi səhiyyə xidmətləri, əsasən özəl sığorta tərəfindən ödənilən NHS ilə paralel olaraq davam edir, lakin bu, əhalinin 8% -dən az hissəsi tərəfindən istifadə olunur və adətən NHS xidmətlərinə əlavə olunur. Şəxsi səhiyyə xidmətləri, əsasən özəl sığorta tərəfindən ödənilən NHS ilə paralel olaraq davam edir, lakin bu, əhalinin 8% -dən az hissəsi tərəfindən istifadə olunur və adətən NHS xidmətlərinə əlavə olunur. Özəl sektorun təmin etmədiyi bir çox müalicə var. Məsələn, hamiləliyin tibbi sığortası ümumiyyətlə əhatə olunmur və ya məhdudlaşdırıcı müddəalarla əhatə olunur. Xüsusi sağlamlıq analitikləri Laing və Buisson tərəfindən 2012-ci ilin Noyabr ayında hazırlanan bir hesabatda, hər il 359 milyon funt sterlinq dəyərində fərdi tibbi sığortası olan xəstələrdə 250.000-dən çox əməliyyat edildiyi təxmin edildi. Bundan əlavə, təcili tibbi və ya cərrahi müalicəyə 609 milyon funt sterlinq xərclənib. Şəxsi tibbi sığorta ümumiyyətlə təcili müalicəni əhatə etmir, lakin xəstənin xüsusi bir xəstə bölməsinə köçürüldüyü təqdirdə sonrakı müalicə ödənilə bilər.[21]

Azərbaycan redaktə

Azərbaycanda səhiyyə xidmətinin maliyyələşdirilməsi əsasən dövlət tərəfindən həyata keçirilir. 1999-cu ildə "Tibbi sığorta haqqında" qanun qəbul olunub, lakin tətbiq olunmamışdır.[22] Hazırda həmin qanuna bir sıra dəyişikliklərin edilməsinə ehtiyac var. İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 27 dekabr tarixli 2592 nömrəli Sərəncamına əsasən yaradılmışdır.[23] Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 15 fevral tarixli 765 nömrəli Fərmanına əsasən bu agentlik fəaliyyətə başlamış, 2016-cı il 24 noyabr tarixli 1125 nömrəli Fərmanı ilə onun əsasında "İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyi" publik hüquqi şəxs yaradılmışdır.[24] Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 29 noyabr tarixli 1127 nömrəli Fərmanına əsasən Mingəçevir şəhəri və Yevlax rayonunda, 2018-ci il 16 fevral tarixli 1830 Fərmanına əsasən isə Ağdaş rayonunda icbari tibbi sığorta pilot layihəsi həyata keçiriləcək. Daha sonra bu layihənin digər ərazilərə tətbiqi nəzərdə tutulur.[25]
Sistem üç mənbədən maliyyələşəcək — dövlət büdcəsi, işəgötürənlər və işçilərin ödənişləri. İcbari tibbi sığorta müxtəlif paketlər şəklində tətbiq edilir — qızıl, gümüş və adi. Bütün paketlərdə minimum tibbi xidmətlər əhatə olunur. Bahalı xidmətlər gümüş paketə, qızıl paketə isə bütün tibbi xidmətlər daxil edilir. Qızıl paketdən yalnız müqavilə bağlayan, işləyən vətəndaşın özü deyil, onun ailə üzvləri də faydalana bilərlər.[26] Azərbaycanda könüllü tibbi sığorta hər bir şirkət üçün fəaliyyət xüsusiyyətlərinin, işçilərinin sayının, onun tələbatlarının, arzularının və büdcə imkanlarının nəzərə alınması ilə fərdi proqram əsasında hazırlanır.

İstinadlar redaktə

  1. ↑ Pekerti, Andre; Vuong, Quan-Hoang; Ho, Tung; Vuong, Thu-Trang (25 September 2017). "Health care payments in Vietnam: patients' quagmire of caring for health versus economic destitution" Arxivləşdirilib 2022-09-29 at the Wayback Machine International Journal of Environmental Research and Public Health.
  2. ↑ How Private Insurance Works: A Primer Arxivləşdirilib 2022-09-20 at the Wayback Machineby Gary Caxton, Institution for Health Care Research and Policy, Georgetown University, on behalf of the Henry J. Kaiser Family Foundation.
  3. ↑ "What is health insurance?". 2019-08-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-22.
  4. ↑ "Tibbi sığorta nədir?". 2019-08-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-22.
  5. ↑ Australian Health Insurance Information Arxivləşdirilib 2022-10-02 at the Wayback MachinePrivateHealth.gov.au.
  6. ↑ "Goedkope zorgverzekering (VGZ) met royale dekking!" Arxivləşdirilib 2021-04-14 at the Wayback MachineUnitedConsumers (in Dutch).
  7. ↑ Development, Organisation for Economic Co-Operation and (2004).Private Health Insurance in OECD Countries OECD Health Project. ISBN 978-92-64-00668-3.
  8. ↑ National Health Expenditure Trends, 1975–2007 Canadian Institute for Health Information. 2007. ISBN 978-1-55465-167-2. Archived from the original on 14 February
  9. ↑ John S. Ambler, "The French Welfare State: surviving social and ideological change," New York University Press, 30 September 1993, ISBN 978-0-8147-0626-8.
  10. ↑ Bump, Jesse B. (19 October 2010).. "The long road to universal health coverage. A century of lessons for development strategy" Arxivləşdirilib 2013-04-10 at the Wayback Machine
  11. ↑ Hennock, Ernest Peter (2007). The origin of the welfare state in England and Germany, 1850–1914: social policies compared. Cambridge: Cambridge University Press. p. 157.
  12. ↑ "Private or public? An introduction health insurance in Germany" Arxivləşdirilib 2020-04-06 at the Wayback Machineallaboutberlin.com.
  13. ↑ usse, Reinhard; Blümel, Miriam; Knieps, Franz; Bärnighausen, Till (August 2017)."Statutory health insurance in Germany: a health system shaped by 135 years of solidarity, self-governance, and competition" Arxivləşdirilib 2020-04-06 at the Wayback MachineThe Lancet. 390
  14. ↑ Length of hospital stay, Germany Arxivləşdirilib 2011-06-12 at the Wayback MachineGroup-economics.allianz.com (25 July 2005).
  15. ↑ "Length of hospital stay, U.S". 2020-04-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-22.
  16. ↑ Borger C, Smith S, Truffer C, et al. (2006). "Health spending projections through 2015: changes on the horizon". Health Aff (Millwood). 25 (2): w61–73.
  17. ↑ "Health Insurance" City of Kagoshima. 2010. Archived from the original on December 27, 2009.
  18. ↑ Health Insurance Coverage Arxivləşdirilib 2020-03-29 at the Wayback MachineCenters for Disease Control and Prevention. CDC.gov (28 February 2014).
  19. ↑ Torio CM, Andrews RM. National Inpatient Hospital Costs: The Most Expensive Conditions by Payer, 2011. HCUP Statistical Brief #160. Agency for Healthcare Research and Quality, Rockville, MD. August 2013.
  20. ↑ U.S. Census Bureau,"CPS Health Insurance Definitions" Archive Arxivləşdirilib 2010-05-05 at the Wayback Machine
  21. ↑ "NHS wasting £1 billion a year treating patients with private medical insurance" Arxivləşdirilib 2020-09-02 at the Wayback Machine Independent. 6 November 2012.
  22. ↑ ""Tibbi sığorta haqqında"". 2021-11-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-22.
  23. ↑ "AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI". 2022-01-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-22.
  24. ↑ "İcbari Tibbi Sığorta". 2020-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-22.
  25. ↑ "İcbari tibbi sığorta sisteminə keçid". 2019-08-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-22.
  26. ↑ "İcbari Tibbi Sığorta: Sağlamlığın təminatı olan layihə". 2019-08-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-22.

Həmçinin bax redaktə

Xarici keçidlər redaktə

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Tibbi_sığorta&oldid=7528920"