Basarkeçər rayonu

Basarkeçər rayonu (1969-cu ildən Vardenis rayonu) — Göyçə mahalı ərazisində rayon. Mərkəzi Basarkeçər (Vardenis) şəhəridir.

Basarkeçər rayonu
40°10′50″ şm. e. 45°43′12″ ş. u.
İnzibati mərkəz	Basarkeçər
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb	9 sentyabr 1930
Ləğv edilib	11 aprel 1995
Əhalisi
Əhalisi	31.300 nəf. (1989)

Tarixi

Qafqaz regionunun baş xəritəsi, Basarkeçər 1858-ci il

Basarkeçər rayonu 1930-cu il sentyabrın 9-da yaradılıb. 1969-cu il iyunun 11-nə kimi Basarkeçər, həmin tarixdən sonra isə Vardenis rayonu adlandırılıb. Ərazisi 1151 km²-dir. Rayon mərkəzi Basarkeçər (dəyişdirilmiş adı Vardenis) rayonudur. Rayon mərkəzindən İrəvan şəhərinə olan məsafə 168 km-dir.

Rayon ərazisində irili-xırdalı çoxlu dağ zirvələri və Göyçə gölünə tökülən çaylar vardır. Onlardan ən böyüyü Məzrə (dəyişdirilmş adı Masrik) çayıdır. Çaxırlı yaylası da bu rayon ərazisindədir.

1948–1951-ci illərdə rayon əhalisinin bir qismi Azərbaycan SSR-in ərazisinə köçürülmüşdür. Təkcə Zod kəndindən 100 ailə Xanlar (indiki Göygöl rayonu) rayonunda məskunlaşdırılmışdır. Bu vaxt Basarkeçərin 37 kəndində 30-u azərbaycanlı, 5-i erməni, 2-si isə qarışıq kəndlər idi.

Basarkeçər rayonu həmçinin Azərbaycanın məşhur el sənətkarı Aşıq Ələsgərin vətənidir. Aşığın məzarı və büstü onun doğma kəndi Ağkilsədə idi. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı, Qarabağ müharibəsi zamanı şəhidlik zirvəsini fəth etmiş fateh Mehman Sayadov da burada doğulub.

28 noyabr 1988-ci il tarixdə daşnak terror qrupları Basarkeçər rayonunun Çaxırlı, Qanlı, Kərkibaş, Şişqaya, Zod kəndlərinə basqınlar edirlər. Nəqliyyat vasitəsi olmayan imkansız, əliyalın əhalidən 34 nəfər döyülərək işgəncə ilə qətlə yetirilmişlər. Sağ qalanlar Gədəbəyə, Kəlbəcərə adlamaq üçün Sarınər, Urumbasar gədiklərindən aşmalı olurlar. Qarda-çovğunda borana düşən qaçqınlardan 12 nəfər donvurmadan tələf olur.

Basarkeçər rayonunun kəndləri

Daşkənd, Nərimanlı, Ağkilsə, Pəmbək, Qızılvəng, Şişqaya, Zod, Qanlı, Yuxarı Zağalı, Sətənağac, Kəsəmən, Göysu, Dərə, Subatan, Sarıyaqub, Çaxırlı, Zərkənd, Canəhməd, Yarpızlı, Böyük Məzrə, Kiçik Məzrə, Böyük Qaraqoyunlu, Kiçik Qaraqoyunlu, Qoşabulaq, İnəkdağı, Babacan, Kərkibaş, Qayabaşı, Qaraiman, Ağyoxuş, Yuxarı Şorca, Aşağı Şorca, Qırxbulaq, Gödəkbulaq, Tüskülü, Qamışlı, Aşağı Zağalı

1988-ci ilə kimi azərbaycanlıların yaşadıqları və həmin il tərk etməyə məcbur olduqları yaşayış məntəqələri: Böyük Qaraqoyunlu, Hüseynquluağalı, Aşağı Şorca, Yuxarı Şorca, Daşkənd, Sarıyaqub, Qayabaşı, Qoşabulaq, Zərkənd, Ağkilsə, Zod, Babacan, Pəmbək, Dərə, Şişqaya, Göysu, Kiçik Məzrə, Oğruca, Kəsəmən, İnəkdağı, Qanlı, Kərkibaş, Subatan, Sultanəliqışlaq, Ağyoxuş, Sətənəxaç, Yuxarı Zağalı, Çaxırlı, Tüskülü, Böyük Məzrə, Qızılvəng, Torfavan.

Basarkeçərdə Serj Sarqsyanla görüş

2013-cü il fevralın 13-də Vardenisdə (Basarkeçər) Ermənistan prezidenti, prezidentliyə namizəd Serj Sarqsyanın tərəfdarları ilə görüş zamanı ahıl bir kişi azərbaycanca misal çəkib. Kağız üzərinə yazılanı bir təhər oxuyub, başa çatdırdıqdan sonra deyib: "İndi yazdığımı bir yana qoyub, ürək sözlərimi deyim" və ürək sözlərini azərbaycanca deyib. Prezident Sarqsyan da bunu yumor ilə qarşılayıb: "Deyəsən, müəyyən zamanların həsrətini çəkirsiniz, hə?". Kişi ürək sözlərini ermənicəyə çevirmək istəyəndə Sarqsyan buna ehtiyac olmadığını bildirib: "Lazım deyil, tərcümə etmək lazım deyil. Yəqin unudubsunuz ki, mən də bilirəm".

Basarkeçər rayonu üzrə dəyişdirilmiş tarixi yer adları

Ermənistan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin müxtəlif dövrlərdə fərmanları ilə Basarkeçər rayonu üzrə dəyişdirilmiş tarixi yer adları:

Qədim türk adı	İndiki adı	Dəyişdirilmə tarixi
Ağkilsə	Azat	03.01.1935
Zərzibil	Zarkand	03.01.1935
Böyük Qaraqoyunlu	Əzizli	03.01.1935
Qırxbulaq	Akunk	03.01.1935
Sətənəxac	Güney	03.01.1935
Nərimanlı (Basarkeçər)	Şatvan	19.04.1991
Sultanəliqışlaq	Canəhməd	…
Oğruca	Qaraiman	…
Qızılvəng	Çiçəkli	24.07.1940
Gödəkbulaq	Karçaxpyur	12.08.1946
Aşağı Zağalı	Tsovak	12.08.1946
Qanlı	Qamışlı	12.08.1946
Basarkeçər	Vardenis	11.06.1969
Basarkeçər rayonu	Vardenis rayonu	11.06.1969
Kərkibaş	Şəfəq	25.05.1967
Yarpızlı	Lçavan	25.05.1967
Babacan	Qızılkənd	25.01.1978
İnəkdağ	Yenikənd	25.01.1978
Yuxarı Zağalı	Axbradzor	25.01.1978
Kəsəmən	Bahar	25.01.1978
Tüskülü	Lusakunk	25.01.1978
Çaxırlı	Sovetakert	25.01.1978
Çiçəkli	Makenis	25.01.1978

Həmçinin bax

• Azərbaycanlıların Qərbi Azərbaycandan deportasiyası

Mənbələr

1. Azərbaycan Respublikası prezidentinin 18 dekabr 1997-ci il tarixli "1948–1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi deportasiyası haqqında" fərmanı
2. Azərbaycan Respublikası prezidentinin 26 mart 1998-ci il tarixli "Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında" fərmanı
3. Петрушевский И.П., Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI — начале XIX в., Ленинград, 1949
4. Байбуртян В.А., Армянская колония Новой Джульфы в XVII веке, Иряван, 1969
5. Тер-Мкртчян Л.Х., Армения под властью Надир шаха. Москва, 1963
6. Езов Г.А., Сношение Петра Великого с Армянским народом, СПб, 1898
7. Мамедов С.А., Азербайджан по источникам XV — первой половины XVIII вв., Бакы, 1993 Шопен И., #Шопен И., Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху его присоединения к Российской империи, СПб 1852
8. Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar, Bakı, 1989
9. Enikolopov İ.K., Qriboyedov i Vostok, İrəvan 1954
10. Глинка Н.С., Описания переселения армян Aзербайджанских в пределы России, M.1831
11. Kemal Beydilli, 1828–1829. Osmanlı — Rus savaşında Doğu Anadoludan Rusiyaya Köçürülen Ermeniler, X T.T.K. konqresinde sunulan tebliğ, Ankara,1986
12. Hovannesiyan R., Armenia on the Road to Independence, Los Angeles, 1976
13. Обозрение Российских владений за Кавказом в статистическом, этнографическом, топогрфическом и финансовом отношениях, СПб, 1836
14. Материалы для изучения экономического быта государственных крестьян Закавказского края, Tiflis, 1885
15. Величко В.Л., Кавказ. Русское дело и междуплеменные вопросы, С.Петербург, 1904
16. "Армянский геноцид". Миф и реальность. Справочник фактов и документов, Б.1992
17. Hüsyin Baykara., Azərbaycan istiqlal mücadiləsi tarixi, Bakı, 1992
18. Cahangir Zeynaloğlu, Müxtəsər Azərbaycan tarixi, Bakı, 1992
19. Заварян С., Экономические условия Карабаха и голод 1906–1907 г., Перевод с армянского, С.Петербург, 1907
20. Готлиб В.В., Тайная дипломатия во время первой мировой войны, М.1960
21. Suleyman Kocabas, Tarihte Turk-Rus Mucadelesi, Istanbul, 1989
22. Шахдин И., Дашнакцутюн на службе русской белогвардейщины и английского командования на Кавказе, Bakı, 1990
23. Kalvalı Həsənov. And yerimiz. " Əbilov,Zeynalov və oğulları " , Bakı, 2001, 352 səh.
24. Cəmil Həsənov. Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində, 1918–1920-ci illər, Bakı, 1993
25. Məmməd Sadıq Aran. "Qardaş köməyi" məqaləsi;1951; Bax: "Ədəbiyyət və incəsənət" qəzeti, 2 oktyabr 1990-cı il.
26. Azərbaycan Respublikası MDSPİHA, f.276, s.8, iş 463, v.23; Bax: Bəxtiyar Nəcəfov, Лицо врага (История Армянского национализма в Закавказье в конце XIX начале XX в.), Bakı, 1993
27. Грибоедов А., Seçilmiş əsərləri, 2-ci cild, Moskva, 1977.

Xarici keçidlər

• Qərbi Azərbaycan: azərbaycanlılara qarşı genosid demoqrafik statistika güzgüsündə Arxivləşdirilib 2015-11-16 at the Wayback Machine
• Qərbi Azərbaycanın türk mənşəlli toponimləri Arxivləşdirilib 2014-09-04 at the Wayback Machine
• Vandalizm: tarixi adlara qarşı soyqırımı. Bakı, "Təhsil", 2006, 92 səh.
• İndiki Ermənistan qədim türk yurdu idi
• Qərbi Azərbaycan ərazilərində yer adlarının soyqırımı

Həmçinin bax

• Qərbi Azərbaycan
• Azərbaycanlıların Qərbi Azərbaycandan deportasiyası
• Erməni əhalisinin tarixi miqrasiyası