Almaniya imperiyası
Almaniya İmperiyası (alm. Deutsches Reich), bəzən Kayzer Almaniyası və ya İkinci Reyx — 1871–1918-ci illərdə mövcud olmuş vahid alman dövləti. Lakin Almaniya 1943-cü ilədək rəsmi şəkildə bu adı daşımışdır. 1943–1945-ci illərdə isə "Böyük Alman İmperiyası" (alm. Großdeutsches Reich) adlanmışdır.
| İmperiya | |||||
| Almaniya imperiyası | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Deutsches Reich | |||||
|
|||||
| «Gott mit uns» | |||||
|
Himn: Heil dir im Siegerkranz |
|||||
 1914-cü ilə olan Alman İmperiyası sərhədləri |
|||||
|
|
|||||
| Paytaxt | Berlin | ||||
| Dilləri | alman dili | ||||
| Rəsmi dilləri | alman | ||||
| Dövlət dini | Protestant, Katolik | ||||
| Valyuta | Qızıl marka | ||||
| Ərazisi | 540,857.54 km² | ||||
| Əhalisi | 64,925,993 | ||||
| İdarəetmə forması | Monarxiya | ||||
| Sülalə | Hohensollern sülaləsi | ||||
| Kayzer (İmperator) | |||||
| • 1871 — 1888 | I Vilhelm | ||||
| • 1888 | III Fridrix | ||||
| • 1888 — 1918 | II Vilhelm | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
![Bayraq[d]](/wiki/Fayl:Flag_of_Germany_(1867%E2%80%931918).svg)
![Gerb[d]](/wiki/Fayl:Wappen_Deutsches_Reich_-_Reichsadler_1889.svg)
Yaranması
redaktəReformasiya dövründən Fransa və Rusiya imperiyasının Avropa işlərində iştirak etməyə başladığı vaxtdan bəri almanlar arasındakı parçalanmadan istifadə etmək, onları bir-birilə rəqabətdə və kənar dövlətlərdən asılılıqda saxlamaq bu imperiyaların siyasəti idi. I Fransisk, Rişelye, XIV Lüdovik və Napoleon, II Yekaterina, I Aleksandr və I Nikolay bütünlüklə bu düşüncə ilə hərəkət edirdilər. Alman dünyasının səpələnməsi əslində müasir tarixin inkişafına neqativ təsir göstərirdi, çünki həmin dünyasız Avropanın iqtisadi və mədəni liderliyi ancaq Atlantik okeanının sahilində cəmlənirdi və ya Rusiyada böyük hərbi imperiya qalxıb Baltik dənizi sahilinə və Polşanın içərilərinə yayılardı. Tədricən almanlar öz mövqeləri ilə razılaşmadılar. Onlar millətçilərə çevrildilər. Bir çox alman mütəfəkkirləri bu fikri müdafiə edirdi ki, Almaniya qərbdən fərqlidir, elə bir günə gəlib çatacaqdır ki, həyatın xüsusi alman yolu və onun öz siyasi sistemi fəaliyyətə başlayacaqdır. Slavyanlara görə almanlar özlərini ölçüyə sığmaz dərəcədə yüksək irq hesab edirdilər. Hegelin əsərlərində daha aydın öz ifadəsini tapmış alman fəlsəfəsi müəyyən xarakterik yol götürdü. Bu fəlsəfə fərdiyyətçiliyin Qərbə məxsus olduğunu elan edirdi, yüngüllüklə fərdi azadlığın üzərindən sıçrayırdı, qrup loyallığını, kollektivçilik və dövlət prinsiplərini şərəflindərməyə meyl edirdi.
1848-ci il inqilabları seriyası Almaniyanın bir neçə hökümətini devirdi. Frankfurt assembleyasında konstitusional metodla birləşdmiş Almaniya təşkil etmək üçün özəl vətəndaşlar qrupu təşkil etdilər. Onların cəhdi boşa çıxdı, çünki heç bir hakimiyyətə malik deyildilər. 1848-ci ildən sonra almanlar qüvvə şərtləri haqqında düşünməyə başladılar. Frankfurt adamları da həmçinin uğursuzluğa düçar oldular, çünki onlar kifayət dərəcədə inqilabi deyildilər. Almanlar ayıq, qayda-qanun sevən və hörmətcil xalq idi. Onlar hələ də öz bəzi dövlətlərinə emosional qaydada bağlı idilər. İtaliyada baş verən, Sardiniyadan başqa bütün köhnə hökümətlərin inqilabi yolla məhv edilməsi hadisəsi Almaniyada baş verə bilməzdi.
Tarixi
redaktə1870-1871-ci illərdə Prussiyanın rəhbərliyi altındakı Şimali Alman İttifaqı ilə Fransa arasındakı müharibədən qalib çıxan almanlar vahid alman dövlətinin yaradılması yolundakı əsas maneə olan Fransanı kənarlaşdırmaqla ilk addımı atdılar. 18 yanvar 1871-ci ildə Versalda Prussiya kralı I Vilhelm və Baş nazir Otto fon Bismark vahid alman dövlətinin - Almaniya İmperiyasının yaradıldığını elan etdilər. Tezliklə Şimali Alman İttifaqına daxil olmayan cənubi alman dövlətləri də İmperiyanın tərkibinə qatıldılar. 1871-ci ilin aprel ayında Ümumalman Konstitusiyası qəbul edildi.
Almaniyanın Fransadan aldığı 5 milyard frank məbləğindəki təzminat (kontribusiya) yeni dövlətin iqtisadi inkişafına böyük dəstək oldu.
1888-ci il martın 9-da kayzer I Vilhelm 91 yaşında vəfat etdi. Onun yerini oğlu III Fridrix tutdu. Lakin boğaz xərçəngindən əziyyət çəkən yeni imperator da cəmi 99 gün sonra iyunun 15-də vəfat etdi. Öz liberal görüşləri ilə seçilən III Fridrix sərtlik tərəfdarı olan Bismarkla mübahisələrdən çəkinmirdi. O, Avropadaxili münasibətlərdə qarşıdurmanın əleyhinə çıxış edirdi. III Fridrixdən sonra hakimiyyətə onun böyük oğlu II Vilhelm gəldi. 29 yaşlı kayzer öz nənəsi Böyük Britaniya kraliçası Viktoriyanın sevimli nəvəsi idi və hətta Britaniya Kral donanmasının admiralı rütbəsini daşıyırdı. 1888-ci il Almaniya İmperiyasına rəhbərlik etmiş cəmi üç alman imperatorunun üçünün də eyni vaxtda hakimiyyətdə olduğu il kimi - Üç imperator ili (alm. Dreikaiserjahr) adı ilə tarixə düşüb.
II Vilhelmin hakimiyyət illəri İmperiyanın çiçəklənmə dövrü hesab edilir. Bu dövrdə Almaniya həm yüksək iqtisadi inkişafa nail olmuş, həm də öz hərbi gücünü artıraraq Afrika, Asiya və Okeaniyada bir çox koloniyalar ələ keçirmişdi.
İnzibati-ərazi bölgüsü
redaktə
| Dövlət | Paytaxt | |
|---|---|---|
| Krallıqlar (Königreiche) | ||
|
Prussiya (Preußen) | Berlin |
|
Bavariya (Bayern) | Münhen |
|
Saksoniya (Sachsen) | Drezden |
|
Vürtemberq | Ştutqart |
| Böyük hersoqluqlar (Großherzogtümer) | ||
|
Baden | Karlsruhe |
|
Hessen | Darmştat |
|
Meklenburq-Şverin | Şverin |
|
|
Meklenburq-Strelitz | Neustrelitz |
|
Oldenburq | Oldenburq |
|
Saksoniya-Veymar-Ayzenax (Sachsen-Weimar-Eisenach) | Veymar |
| Hersoqluqlar (Herzogtümer) | ||
|
Anhalt | Dessau |
|
Braunschweig | Braunşveyq |
|
Saksoniya-Altenburq (Sachsen-Altenburg) | Altenburq |
|
Saksoniya-Koburq və Qota (Sachsen-Coburg und Gotha) | Koburq |
|
|
Saksoniya-Meiningen (Sachsen-Meiningen) | Meiningen |
| Knyazlıqlar (Fürstentümer) | ||
|
Lippe | Detmold |
|
Reuss Knyazlığı Kiçik qolu | Gera |
|
Reuss Knyazlığı Böyük qolu | Greiz |
|
Şaumburq-Lippe | Bükeburq |
|
Şvarzburq-Rudolştadt | Rudolştadt |
|
|
Şvarzbuq-Sondershauzen | Sondershauzen |
|
Valdek | Arolsen |
| Müstəqil Hanza şəhərləri (Freie Hansestädte) | ||
|
Bremen | |
|
Hamburq | |
|
Lübek | |
| İmperatorluq torpağı (Reichsland) | ||
|
Elzas-Lotaringiya (Elsaß-Lothringen) | Strasburq |
Tərkibi
redaktəİmperiya 25 federal əyalətdən ( Bundesglieder ) - o cümlədən respublika konstitusiyasına malik üçü Hanzanın Hamburq , Bremen və Lübek şəhərləri , eləcə də Elzas-Lotaringiyadan ibarət idi .
| Federal dövlət | Dövlət forması | Paytaxt | Sahəsi km² (1910) | Əhali (1910) |
|---|---|---|---|---|
| Prussiya | Krallıq | Berlin | 348,780 | 40,165,219 |
| Bavariya | Krallıq | Münhen | 75,870 | 6,887,291 |
| Württemberg | Krallıq | Ştutqart | 19,507 | 2.437.574 |
| Saksoniya | Krallıq | Drezden | 14,993 | 4.806.661 |
| Qayıq | Böyük Hersoqluq | Karlsrue | 15,070 | 2,142,833 |
| Meklenburq-Şverin | Böyük Hersoqluq | Schwerin | 13,127 | 639,958 |
| Hesse | Böyük Hersoqluq | Darmstadt | 7,688 | 1.282.051 |
| Oldenburq | Böyük Hersoqluq | Oldenburq | 6,429 | 483,042 |
| Saksoniya (-Weimar-Eisenach) | Böyük Hersoqluq | Veymar | 3,610 | 417,149 |
| Meklenburq-Strelitz | Böyük Hersoqluq | Neustrelitz | 2,929 | 106,442 |
| Brunsvik | Hersoqluq | Brunsvik | 3,672 | 494,339 |
| Saksoniya fikirləri | Hersoqluq | Rəylər | 2,468 | 278,762 |
| Dayan | Hersoqluq | Dessau | 2299 | 331,128 |
| Saksoniya-Koburq-Qota | Hersoqluq | Koburq / Qota | 1,977 | 257,177 |
| Saksoniya-Altenburq | Hersoqluq | Altenburq | 1,324-cü ən çox yayılmışdır | 216,128 |
| Lippe | Knyazlıq | Detmold | 1,215 | 150,937 |
| Waldeck | Knyazlıq | Arolsen | 1,121 | 61,707 |
| Schwarzburg-Rudolstadt | Knyazlıq | Rudolstadt | 941 | 100,702 |
| Schwarzburg-Sondershausen | Knyazlıq | Sondershausen | 862 | 89,917-ci ən çox yayılmışdır |
| Reuß gənc xətt | Knyazlıq | Gera | 827 | 152,752 |
| Şaumburq-Lippe | Knyazlıq | Bükeburq | 340 | 46,652 |
| Reuß köhnə xətt | Knyazlıq | Greiz | 316 | 72,769 |
| Hamburq | Fristad | Hamburq | 414 | 1.014.664 |
| Lübek | Fristad | Lübek | 298 | 116,599 |
| Bremen | Fristad | Bremen | 256 | 299,526 |
| Elzas-Lotaringiya | Milli ərazi | Strasburq | 14,522 | 1.874.014 |
| Alman seriyası | İmperiya | Berlin | 540,858 | 64,925,993 |
Dil tərkibi
redaktə| ana dili | nömrə | nisbəti |
|---|---|---|
| 1 dekabr 1900-cü ildə sakinlər | 56.367.187 | 100 |
| alman | 51.883.131 | 92.05 |
| Alman dili və xarici dil | 252,918 | 0,45 |
| çex | 43.016 | 0.08 |
| danimarka | 141.061 | 0,25 |
| digər xarici dillər | 14,535 | 0.03 |
| Fransız dili | 211,679 | 0,38 |
| friz dili | 20,677 | 0.04 |
| holland | 80,361 | 0.14 |
| İngilis dili | 20.217 | 0.04 |
| ispan dili | 2,059 | 0.00 |
| isveçli | 8,998 | 0.02 |
| italyan | 65,930 | 0.12 |
| kaşubyan | 100,213 | 0.18 |
| litva | 106,305 | 0.19 |
| macar | 8.158 | 0.01 |
| masurian | 142,049 | 0,25 |
| moraviyalı | 64,382 | 0.11 |
| polyak | 3.086.489 | 5.48 |
| portuqal | 479 | 0.00 |
| rus | 9,617 | 0.02 |
Koloniyaları
redaktə- Afrikada:
Toqo, Kamerun, Almaniya Şərqi Afrikası, Tanzaniya, Burundi, Ruanda, Almaniya Cənub-qərbi Afrikası.
- Asiyada:
Şandun yarımadasında yerləşən Sindao (Kaytçou) liman şəhəri.
- Okeaniyada:
Yeni Qvineya, Mikroneziya (Nauru, Palau, Marşall, Karolin və Marian adaları), Qərbi Samoa.
Birinci Dünya müharibəsi
redaktə- ↑ Huber E. R. Deutsche Verfassungsgeschichte seit 1789 (alm.). 1957.