Vikipediya

II Elizabet

Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığının keçmiş kraliçası, həmçinin Millətlər Birliyinin sədri və ora daxil olan 15 dövlətin kraliçası
(II Yelizaveta səhifəsindən yönləndirilmişdir)

Kraliça II Elizabet (bəzi Azərbaycandilli mənbələrdə II Yelizaveta[9]) və ya Elizabet Aleksandra Mariya Vindzor (ing. Queen Elizabeth II, Elizabeth Alexandra Mary Windsor; 21 aprel 1926[1][2][…], Meyfer[d], Böyük London[6] – 8 sentyabr 2022[3][4], Balmoral qalası[d], Aberdinşir[d][3][4]) — Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığının kraliçası, həmçinin Millətlər Birliyinin sədri və ora daxil olan 14 dövlətin kraliçası (Avstraliya, Antiqua və Barbuda, Baham adaları, Beliz, Qrenada, Kanada, Yeni Zelandiya, Papua-Yeni Qvineya, Sent-Vinsent və Qrenadin, Sent-Kits və Nevis, Sent-Lüsiya, Süleyman adaları, Tuvalu, Yamayka). Fici Respublikasının Ali Başçısı, Anqlikan Kilsəsinin başçısı, Böyük Britaniya Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı, polkovnik, Men adalarının lordu. 29 may 1953-cü ildən 31 may 1961-ci ilədək Cənubi Afrika İttifaqının Kraliçası olmuşdur. Vindzorlar sülaləsinin nümayəndəsidir. Taxt-taca 6 fevral 1952-ci ildə sahib olub, 2 iyun 1953-cü ildə isə rəsmi tacqoyma mərasimi keçirilib.

II Elizabet
ing. Elizabeth II
Tuvalu monarxı[d]
1 oktyabr 1978 – 8 sentyabr 2022
SonrakıIII Çarlz
Böyük Britaniya monarxı[d]
6 fevral 1952 – 8 sentyabr 2022
ƏvvəlkiVI Georq
SonrakıIII Çarlz
6 fevral 1952 – 8 sentyabr 2022
SonrakıIII Çarlz
Şəxsi məlumatlar
Doğum adı Elizabeth Alexandra Mary Windsor[6]
Doğum tarixi 21 aprel 1926(1926-04-21)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 8 sentyabr 2022(2022-09-08)[3][4] (96 yaşında)
Vəfat yeri
Atası VI Georq[6][7]
Anası Yelizaveta Bouz-Layon[6][7]
Həyat yoldaşı
Uşaqları
Hərbi xidmət
Qoşun növü Köməkçi ərazi korpusu[d][8]
Təltifləri Bant ordeni Order of the Crown of India Defence Medal War Medal 1939–1945 Darjah Utama Temasek Maltanın "Xidmətlərə görə" ordeni Order of the Tribute to the Republic Order of Boyacá Order of the Gold Lion of the House of Nassau Grand Star of the Decoration for Services to the Republic of Austria "III Karlos" ordeninin böyük xaçı Order of Charles III "Qızıl runo" ordeni Knight of the Order of the Golden Fleece Order of the Redeemer Collar of the Order of the White Lion Knight Grand Cross in the Order of the Netherlands Lion Order of the Golden Heart of Kenya Order of the Star of Ghana "Fəxri legion" ordeninin Böyük xaçı Royal Family Order of George VI King George VI Coronation Medal Grand Cross of the Order of the Southern Cross Member of the Order of Canada Collar of the Supreme Order of the Chrysanthemum Grand Cross Special Class of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany Grand Cross with Collar of the Order of the Falcon Collar of the Order of the Cross of Terra Mariana Knight Grand Cross with Collar of the Order of Saint Olav‎ Order of the Three Stars, 1st Class 1-ci dərəcəli "Cüt ağ xaç" ordeni Order of Freedom of the Republic of Slovenia Decoration for Exceptional Merits
Collar of the Order of the Star of Romania
Kral Tomislavın Böyük Ordeni Star of the Republic of Indonesia Macarıstanın "Xidmətlərə görə" ordeni Grand Cordon of the Order of Leopold Grand Cross with Collar of the Order of the White Rose of Finland Serafimlər ordeni Fil ordeni "Ağ qartal" ordeni Grand Cross of the Order of Merit of the Republic of Poland Grand Cross with collar of the Order of Vytautas the Great Knight Grand Cross with Collar of the Order of Merit of the Italian Republic "Dövlət nişanı" ordeni Grand Collar of the Military Order of Saint James of the Sword Grand Collar of the Military Order of the Tower and Sword Order of the Nile Order of the Virtues Order of the Supreme Sun Order of the Royal House of Chakri Order of Solomon Order of the Seal of Solomon Star of the Socialist Republic of Romania Order of the Equatorial Star National Order of the Ivory Coast Order of Valour Order of the Pioneers of Liberia Order of the Star of Africa Order of Idris I Order of the Niger Grand Cross of the National Order of the Lion Grand Collar of the Order of Good Hope Collar of the Order of Merit Order of Merit for Distinguished Services Order of Sālote Tupou III Order of Manuel Amador Guerrero Order of al-Hussein bin Ali Order of the Star of Jordan Order of Mubarak the Great Order of Kuwait Order of the Crown of the Realm Oman ordeni Order of Independence "Kral Əbdüləziz" ordeni Grand Cross of the National Order of Mali Order of the Crown of Brunei Order of Independence Order of the Republic Grand Cordon of the National Order of the Leopard Order of the Yugoslavian Great Star Grand Order of Mugunghwa Order of the Republic of The Gambia Order of Ojaswi Rajanya Grand Cross of the Sash of the Three Orders Order of the Aztec Eagle
Monoqram Monoqramın şəkli
İmzası İmzanın şəkli
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Elizabet York hersoqu, gələcək Böyük Britaniya kralı VI Georqun (1895–1952) və ledi Elizabet Bouz-Layonun (1900–2002) böyük qızıdır. Onun baba və nənələri: ata tərəfdən Böyük Britaniya kralı V Georq (1865–1936) və kraliça Mariya Tek (1867–1953), ana tərəfədən Stratmor qrafı Klod Corc Bouz-Layon (1855–1944) və Sesiliya Bouz-Layondur (1883–1961). Əmisi VIII Eduard hakimiyyət iddiasından rəsmi əl çəkəndən və atası 1936-cı ilin dekabrında taxt-taca sahib olandan sonra 10 yaşlı Elizabet vəliəhd olur və valideynləri ilə birlikdə Kensinqtondan Bukingem sarayına köçür. Gələcək kraliça xoş əfval-ruhiyyəli atmosferdə böyüyüb. O, ailə şəraitində mükəmməl şəxsi təhsil alıb. Uşaqlıqdan hər şeylə maraqlanıb. Ən çox atlara maraq göstərib, bu maraq indi də qalmaqdadır.

İkinci dünya müharibəsində o könüllü kimi hərbi taksi sürücüsü işləyib. Çünki, kral ailəsi ölkənin müdafiəsində birbaşa iştirak etməli idi. 1947-ci ildə isə Elizabet Böyük Britaniya müstəmləkələrinə ilk səfərini edir. 13 yaşında Elizabet Dortmut hərbi-dəniz məktəbinin kadeti, kraliça Viktoriyanın kötücəsi, şahzadə Andrey Qreçeskinin oğlu Filip Mauntbettenlə tanış olur. 1947-ci ildə onunla ailə həyatı qurur və Filip Edinburq hersoqu titulunu alır. Onların dörd övladı vardır: şahzadə Çarlz, şahzadə Anna, şahzadə Endrü və şahzadə Eduard.

1949-ci ildə atası VI Georq yeni yaradılan Millətlər Birliyinin ilk sədri olur və ora daxil olan ölkələrin konstitusiyalı monarxı hesab edilir. Birlik Böyük Britaniyanın keçmiş müstəmləkərindən təşkil edilir və yeni müstəqil dövlətlərin azad ittifaqı elan olunur. Birliyə o dövrdə aşağıdakı dövlətlər daxil idi: Böyük Britaniya, Kanada, Avstraliya, Yeni Zelandiya, Cənubi Afrika İttifaqı, Pakistan və Seylon. 6 fevral 1952-ci ildə Elizabet həyat yoldaşı ilə Keniyada olarkən, atası vəfat edir və o kraliça elan edilir. 1953-ci ildə o rəsmi şəkildə taxt-taca sahib olur və mərasim tarixdə birinci dəfə televiziya ilə translyasiya olunur. O eyni zamanda atasının yerinə Millətlər Birliyinin də sədri seçilir. Özünün 58 illik hakimiyyəti dövründə o müstəqillik qazandıqca Millətlər Birliyinə daxil olan 25 ölkənin dövlət başçısı olub. 1956-cı ildən 1992-ci ilədək onun başçısı olduğu dövlətlərin təqribən yarısı Birlik üzvü kimi qalsalar da respublika üsul-idarəsini seçdilər (məsələn, Cənubi Afrika, Pakistan, Şri-Lanka).

Kraliça Elizabet ancaq dövlət başçısı kimi təmsilçilik rolu oynasa da, öz şəxsi nüfuzu ilə ölkənin siyasətinə müəyyən qədər təsir edə bilir. Hakimiyyətinin ilk illərində hakim partiyada qəbul edilən lider olmayanda o baş nazirin kimliyi məsələsində də rol oynayırdı. Kraliça bütün baş nazirlərlə diplomatik münasibətlər saxlayır. Bununla belə, Marqaret Tetçerin hakimiyyəti dövründə onunla bir qədər gərgin münasibətləri var idi. Ona Tetçerin müəyyən qədər "kralsayağı" idarəetməsi xoş gəlmirdi. Onlar arasında hökumətin Cənubi Afrika Respublikasının o dövrdəki aparteid siyasətini müdafiə etməsi məsələsində fikir ayrılığı var idi. II Elizabet hesab edirdi ki, Tetçerin CAR rəhbərliyini müdafiə etməsi Böyük Britaniyanın bu siyasəti bəyənməyən Afrika ölkələrinə təsirini azalda bilər. Bütün bunlara baxmayaraq o həmişə siyasi çəkişmələrdən kənarda qalmağa üstünlük verir. 1992-ci il II Elizabet üçün ağır il oldu. Kraliçanın ailəsinin nüfuzuna şahzadə Çarlzın, şahzadə Annanın və şahzadə Endrünün ailələrindəki söz-söhbət və hər üçünün boşanma prosesləri ciddi təsir etdi. Həmçinin, böyük yanğın Vindzor sarayının bir hissəsini məhv etdi. Onun şahzadə Diananın 1997-ci ilin avqustunda faciəli ölümünə sakit yanaşması və beş gün milli matəm günlərində kral ailəsinin saraydan kənara çıxmaması britaniyalıların əksəriyyətinin xoşuna gəlmədi. Ailə ictimaiyyət qarşısına Diananın dəfnindən bir gün əvvəl çıxdı, ancaq bununla belə Britaniya mətbuatının kəskin tənqidinə məruz qaldı.

Buna baxmayaraq, Elizabetin ictimai rəydə nüfuzu yenə də böyükdür. Onun taxta çıxmasının gümüş və qızıl yubileyləri 1977-ci və 2002-ci illərdə həm Böyük Britaniyada, həm də dünyada təntənə ilə qeyd edilmişdir. Hal-hazırda onun 2012-ci ildəki 60 illik yubileyinə ciddi hazırlıq gedir. Onun aprel ayında anadan olmasına baxmayaraq ənənəyə uyğun olaraq geniş keçirilməsi üçün ilin yaxşı hava olan dövründə, iyun ayının üçüncü şənbə günü qeyd edilir.[10]

Həyatı

redaktə
 
Şahzadə Elizabet "The Times" jurnalının üz qabığında, 1929-ci il

Elizabet kral VI Georqun ilk övladıdır. VI Georq isə kral V Georqun ikinci oğludur. Kraliça 21 aprel 1926-cı ildə Londonda, babasının 17 Bruton-strit ünvanında yerləşən evində anadan olub.[11] 29 may tarixində isə Bukingem sarayında yerləşən kiçik kilsədə arxiyepiskop Kosmo Lonq tərəfindən xaç suyuna salınıb.[12] Onun xaç ataları ata tərəfdən baba və nənəsi, həmçinin xala, bibi, əmi və dayıları olmuşlar.[13] Uşaqlıqda onu Lilibet çağırırdılar.[14] 1929-cu ildə kral V Georqun ağır xəstəliyi zamanı Elizabetin tez-tez onun yanına gəlməsi onun əfvalına xoş təsir edirdi.[15]

Elizabetin 1930-cu ildə anadan olan Marqaret adlı bacısı da vardı. İki bacı anasının və dayələri Marion Kroufordun sayəsində yaxşı ailə təhsili almışlar.[16] 1950-ci ildə onların dayələri Krouford "Kiçik şahzadələr" adlı xatirələr kitabı çap etdirdi. Kitabda kiçik Elizabetin atlara və itlərə məhəbbəti, onun davranışı, işə məsuliyyəti barədə danışılır. Kitabın dərci kral ailəsinin xoşuna gəlməmişdi.[17] Elizabet haqqında müsbət fikirləri sonradan başqaları da söyləyirdi: Vinston Çörçil gələcək kraliçanı xarakterli və çevik uşaq kimi xarakterizə edirdi.[18] Əmisi qızı Marqaret Rods isə onun haqqında: "şən, ancaq ağıllı qız" fikrini bildirirdi.[19]

Vəliəhd kimi

redaktə
 
II Elizabet, baş nazir Vinston Çörçil və digər nazirlər (1950)

O kral taxt-tacına ardıcıllığına görə üçüncü namizəd idi: əmisi VIII Eduard, atası Georq və o. Elizabet kral ailəsinin üzvü kimi cəmiyyətdə maraq doğursa da, o kraliça olmağı ağlına da gətirmirdi.[20] 1936-cı ildə onun babası, kral V Georq vəfat edir və əmisi VIII Eduard kral elan edilir.

Elizabet digər kişi vəliəhd olmadığından atasından sonra ikinci vəliəhd olur. Ancaq həmin il əmisi aristokrat nəslindən olmayan və boşanmış hersoqinya Uollis Simpsonla ailə qurmaq istədiyinə görə ölkədə Konstitusiya böhranı baş verir. Hökumətin və anqlikan kilsəsinin təkidli mövqeyindən sonra əmisi evliliyə üstünlük verərək taxt-tacdan imtina edir.[21] Elizabetin atası kral elan edilir, onun özü isə vəliəhd olaraq Ülyahəzrət Şahzadə Elizabet titulu alır.

Elizabet İton kollecinin vitse-rektor Henri Martendən konstitusiya tarixinə dair dərslər alır.[22] və dayəsi ilə danışmaq üçün fransız dili öyrənir.[23] Sonradan o xüsusi məktəbin tələbəsi olur. Bu məktəb məxsusi olaraq onun öz yaşıdları ilə təmasda olması üçün yaradılmışdı.[24]

1939-cu ildə Elizabetin valideynləri Kanada və ABŞ-yə rəsmi səfər edirlər. Elizabet valideynlərinin 1927-ci ildə Avstraliya və Yeni Zelandiyaya etdiyi səfərdəki kimi Londonda qalır. Kral olan atası hesab edir ki, o səfərlər üçün hələ çox kiçikdir.[25] Elizabet valideynlərini göz yaşları ilə yola salmışdı.[26] Londonda qalan Elizabet valideynləri ilə yazışaraq əlaqə saxlayırdı. 18 may tarixində valideynləri onun üçün birinci kral transatlantik telefon xətti çəkdirirlər.[25]

İkinci Dünya müharibəsi

redaktə

Elizabet kiçik bacısı Marqarita ilə birlikdə İkinci dünya müharibəsinin başlandığı 1939-cu ilin sentyabrından dekabrınadək Şotlandiyada qalır, oradan isə Norfolka köçür.[27] 1940-cı ilin fevralından may ayınadək onlar Royal-Loc deyilən yerdə yaşayırlar. Londona geri qayıtmaqla düz beş il Vindzor sarayında yaşayırlar.[28] Lord Duqlas Hoqqun "müharibə dövründə iki şahzadə xanımın Kanadada yaşaması" təklifinə[29] anaları Elizabet belə cavab vermişdi: "Uşaqlar mənsiz, mən isə kralsız heç bir yana getməyəcəyik. Kral isə buranı heç vaxt tərk etməyəcək."[30] Şahzadələr Vindzorda qaldılar. Yeni il ərəfəsində isə pantomim teatr tamaşası təşkil edərək yığılan vəsaiti "kraliçanın hərbi geyimlər üçün yun yığan fond"una keçirdilər.[31] 14 yaşlı Elizabet 13 oktyabr 1940-cı ildə BBC-nin 'Uşaq saatı verilişində çıxış edərək əskərlərə dəstək verdi.[32]

1943-cü ildə 16 yaşlı Elizabet qvardiya polkuna səfəri zamanı özünün birinci böyük çıxışını edir. O bu hərbi hissəyə bir il əvvəl polkovnik vəzifəsinə təyin edilmişdi.[33]

1945-ci ilin fevralında o 230 873 say altında ərazi qadın köməkçi xidmətinə qəbul edilir.[34] O sürücü və mexanik peşəsinə yiyələnir və hətta hərbi yük maşını da sürür. Sonradan o beş aylığa fəxri kiçik komandir təyin edilir.[35] O hal-hazırda İkinci dünya müharibəsində hərbi xidmətdə olmuş yeganə dövlət başçısıdır.[36]

Muharibə dövründə krala yaxın siyasi dairələrdə Elizabetin Uels regionu ilə sıx münasibətləri vasitəsi ilə Uels millətçiliyini zəiflətmək planları irəli sürülür.[37]

Elizabet 18 yaşına çatdıqda ona Uels şahzadəsi titulunu vermək təklifi irəli sürülür. Təklif o dövrün daxili işlər naziri Herbert Morrisona mənsub idi. Ancaq təklifə Elizabetin atası, VI Georq etiraz edir. O bildirir ki, bu titul hər zaman vəliəhd olan kişi şahzadələrin həyat yoldaşlarına verilir. Elizabet isə sadəcə vəliəhddir, Georqun isə hələ vəliəhd olacaq oğlu ola bilər.[38]

Muharibənin qurtarması xəbərindən sonra Elizabet bacısı Marqarita ilə birlikdə London küçələrinə çıxaraq sevinən izdihama qoşulurlar. Sonradan o azsaylı müsahibələrindən birində deyir ki, "biz valideynlərimizdən, kənardan bilinmədən insanlara baxmağa icazə istədik. Eyni zamanda qorxurduq ki, bizi tanıyarlar... Xatırlayıram ki, tanımadığımız insanların əllərindən tutaraq Uaytholl küçəsi ilə gedirdik. Sevinc hissi bizi bürümüşdü".[39] İki il sonra o valideynlərini Cənubi Afrika səfərində müşayiət etdi. 21 yaşında, 21 aprel 1947-ci ildə, o Cənubi Afrikadan Millətlər Birliyinə müraciət edərək demişdi: "Mən Sizlərin hamınızın qarşınızda söz verirəm ki, mənim bütün həyatım, onun qısa və ya uzun olmasından asılı olmayaraq, Sizlərə və hamımızın üzvü olduğumuz böyük imperator ailəsinə xidmət etməyə sərf ediləcək."[40]

Ailə qurması

redaktə
 
Elizabet və Filip

Elizabet öz gələcək əri, Yunanıstan və Danimarka şahzadəsi Filipə 1934 və 1937-ci illərdə rast gəlib.[41] 1939-cu ilin iyulunda Britaniya Kral Hərbi Dəniz Kollecində toplantıda görüşdən sonra (o vaxt Elizabetin 13 yaşı var idi), o Filipə vurulur və onlar yazışmağa başlayırlar.[42] 20 noyabr 1947-ci ildə isə onlar evlənirlər. Elizabet və Flip Danimarka kralı IX Kristian tərəfindən ikinci nəsil və Britaniya kraliçası Viktoriya tərəfdən üçüncü nəsil qohumdurlar. Kəbinə qədər Filip titulundakı yunan və danimarka adlarından imtina edir və yunan pravoslav kilsəsindən anqlikan kilsəsinə keçir. Həmçinin, anasının soyadı ilə özünə leytenant Filip Mauntbatten adı götürür.[43] Toya bir qədər qalmış ona Edinburq hersoqu titulu verilir və Kral həzrətləri adlandırılır.[44]

Kəbinə qədər onların qarşılarına başqa problemlər də çıxmışdı. Filip imkanlı deyildi, digər millətdən idi və bacıları Almaniyada Hitler partiyasından olan alman zadəganlarına ərə getmişdilər.[45] Sonradan dərc edilən məlumatlara görə o dövrdə Elizabetin anası kəbinə etiraz edirmiş.[46] Ancaq yaşlı vaxtlarında o öz bioqraflarına Filipin əsl ingilis centlmeni olduğunu söyləyirmiş.[47]

Şahzadə Elizabet və Edinburq hersoqunun nikah mərasimi 1947-ci il noyabrın 20-də 2000 qonağın iştirakı ilə Vestminster abbatlığında keçirdilər. Bu toy Vestminster abbatlığında keçirilən 10-cu monarx toyu oldu. Birinci isə 1100-cü ilin noyabrın 11-də şotland şahzadəsi Matilda ilə kral I Henrixin evliliyi olmuşdur. 1923-cü il aprelin 26-da elə bu abbatlıqda indiki kraliçanın valideynləri – kral VI Georq və kraliça Elizabetin nikahı bağlanmışdı.[48]

Elizabet ilə Filipə toylarında dünyanın hər yerindən 2500-ə qədər hədiyyə göndərilmişdi.[49] Ancaq toy dövründə Böyük Britaniya hələ müharibənin dağıntılarından tam azad ola bilməmişdi. Hətta vəliəhdin toyuna sərf ediləcək parçaya belə kupon tələb edilirdi.[50] Muharibədən sonra alman əsilli hersoq Filip asanlıqla toyuna sağ qalmış üç bacısını dəvət edə bilməzdi.[51][52]

Elizabetin ilk övladı, şahzadə Çarlz 14 noyabr 1948-ci ildə anadan olub. Bir aydan sonra Elizabet atası kral VI Georqdan övladının kral statusundan istifadə etməsinə icazə istədi. Əks halda bu mümkün olmazdı.[53][54] İkinci övladı şahzadə Anna isə 1950-ci ildə anadan oldu.

Toydan sonra gənc ailə 4 iyul 1949-cu ilədək Vindzor sarayının yanında kirayə tutulmuş evdə qalır, sonra isə Londonda başqa yerə köçürlər. 1949 və 1951-ci illər arası Filip Maltada yerləşən kral hərbi-dəniz donanmasında zabit kimi qulluq edir. O və Elizabet Maltanın bir kəndində Filipin dayısının evində yaşayırlar. Uşaqları isə Londonda qalmalı olurlar.[55]

Hüquqi varislik

redaktə
 
Kral IV Georqun dəfn mərasimi

Kral VI Georqun sağlamlığı 1951-ci il ərzidə pisləşməyə başladı və Yelizaveta tez-tez onu dövlət və ictimai tədbirlərdə əvəz etməyə başlayır. Həmin ilin oktyabrında o Kanadaya səfər edir, həmçinin ABŞ Prezidenti Harri Trumeni Vaşinqtonda ziyarət edir.[56] 1952-ci ilin əvvəlində o əri Filiplə birlikdə Avstraliya və yeni Zelandiyaya səfərə çıxır. Səfər Keniyadan keçir. Orada olarkən 6 fevral 1952-ci ildə onlara VI Georqun ölüm xəbəri gəlir.[57] Onlarla olan Martin Çarteris vəliəhddən kral adı seçməsini xahiş etdi. O, "Elizabet" cavabını verir. "[58] Elizabet özünü tamhüquqlu kraliça elan etdi və Filiplə birlikdə təcili Londona qayıdır.[59] Həmçinin o Filiplə Bukingem sarayına köçür.[60]

 
Elizabetin 2 iyun 1953-cü ildə keçirilən tacqoyma mərasimi

Elizabet taxt-taca çıxdıqdan sonra bəziləri fikirləşirdi ki, kral ailəsi Filipin soyadı ilə Mountbatten evi kimi tanınacaq. Çünki, Elizabet ailə quranda ərinin soyadını götürmüşdü. Hətta Filip də kral ailəsinin Mauntbetten evi adlanacağını güman edirdi. Ancaq Elizabetin anası və baş nazir Vinston Çörçil Vindzorlar evi adının qalması təklifini müdafiə etdilər. Bu belə də oldu. Hersoq Filip sonradan şikayətlənirdi ki, o ölkədə yeganə kişidir ki, uşaqları onun yox, yoldaşının soyadını daşıyır."[61] Kraliça Mariyanın ölümündən və Çörçilin istefasından sonra, 1960-cı ildə Mauntbatten-Vindzor soyadı kraliçanın vəliəhd olmayan oğlanları üçün məqbul hesab edildi.[62]

Elizabetin taxt-tac mərasiminə hazırlıq dövründə şahzadə Marqaret bacısına bildirir ki, o özündən 16 yaş böyük və boşanmış zabit Piter Tausendə ərə getmək istəyir. Kraliça ona məsləhət bildi ki, o bir il gözləsin. O bacısını sevirdi və istəyirdi ki, məsələ bir ilə soyusun.[63] Ancaq yüksək dairələr kəbinin əleyhinə idilər, həmçinin anqlikan kilsəsi boşanmadan sonra ikinci dəfə kəbinə icazə vermirdi. Onlar bildirdilər ki, əgər Marqarita ailə qurarsa, o taxt-taca iddialı şəxslər siyahısından çıxarılacaq.[64] Sonradan o Tausendlə ailə qurmaq fikrindən əl çəkdi.[65] 1960-cı ildə o Entoni Armstronq-Consa ərə getdi, ancaq 1978-ci ildə ondan boşandı və bir daha ərə getmədi.

24 mart 1953-cü ildə Elizabetin nənəsi, kraliça Mariyanın ölümünə baxmayaraq, onun istəyinə uyğun olaraq 24 mart 1953-cü ildə Vestminster abbatlığının qarşısında tac qoyma mərasimi keçirildi. İlk dəfə olaraq bütün mərasim televiziya ilə göstərildi. Bu qısa zamanda televiziyanın populyarlaşmasına səbəb oldu. Hesablamalara görə 20 milyona qədər insan evlərində dostları ilə birgə bu tarixi mərasimə baxa bildilər.[66][67] Şimalı Amerikada isə 10 milyon insan mərasimin yazıldığı kasetə baxa bildilər.[68] Elizabet üstünə Millətlər Birliyinə daxil olan ölkələrin milli emblemləri tikilmiş ağ paltar geyinmişdi. Bu ingilislər üçün qızılgül, şotlandlar üçün qanqal, uelslilər üçün soğan, irlandlar üçün üç yarpaqlı yonca, avstraliyalılar üçün akasiya, Kanada üçün ağcaqayın yarpağı, Yeni Zelandiya üçün qıjı, Cənubi Afrika üçün xarakterik yerli gül, Hindistan, Seylon və Pakistan üçün taxıl, pambıq və cut oldu.[69]

Kraliçalığı

redaktə

Millətlər Birliyinin möhkəmlənməsi üçün fəaliyyət

redaktə

1954-cü ildə Avstraliyaya birinci dövlət səfəri zamanı onun Britaniyanın da daxil olduğu Millətlər Birliyinin inkişafına ciddi diqqət vermək istəyi hiss edildi. Onun nominal rəhbərlik etdiyi bir neçə ölkə artıq müstəqillik əldə etmişdi və Britaniyanın onlara yeni münasibətlər sistemi qurulmalı idi.[70] 1953-54-cü illərdə o əri birlikdə altı aylıq dünya səyahətinə çıxır. O Avstraliya və Yeni Zelandiyaya səfər edən ilk Britaniya monarxı oldu.[71][72] Onun səfərinə təqribi hesablamalara görə əhalinin üçdə ikisi baxmağa çıxırdı.[73] O taxtda olduğu dövrdə ən çox səfər edən Britaniya monarxı oldu. Eyni zamanda o ən çox səfər edən dövlət başçısıdır.[74]

 
II Elizabet Kanada poçt markasında 1954-cü il

1956-cı ildə Fransanın baş naziri Gi Moll və Böyük Britanıyanın baş naziri Entoni İden Fransanın Birliyə qoşulması məsələsini müzakirə etdilər. Qərar qəbul edilmədi, ancaq sonrakı il Fransaya gələcək Avropa Birliyinın əsasını qoyan Avropa İqtisadi Birliyinin yaradılmasına dair Roma müqaviləısinə imza atdı.[75] 1956-cı ilin noyabrında Böyük Britaniya və Fransa Misirə qoşun yeritdilər və nəticədə Süveyş böhranı yarandı. Sonradan qraf Lui Mauntbatten iddia edirdi ki, Elizabet bunun əleyhinə idi. Ancaq bu fikri baş nazir İden inkar edirdi. İden özü iki aydan sonra istefaya getdi.[76]

İdenin mənsub olduğu Britaniyanın Mühafizəkarlar Partiyası daxilində lider seçilməsi mexanizmi olmadığından yeni hökumət başçısının kim olmasını kraliça həll etməli idi. Entoni İden Elizabetə məsləhətləşməni Lordlar Palatasının sədri Solsberi, qraf Maksvell Fayl və Vinston Çörçillə aparmağı məsləhət bildi. Məsləhətləşmələrdən sonra Elizabet hökumət başçılığına Harold Makmillanı tövsiyə etdi.[77] Altı il sonra Makmillan özü istefa verdi və kraliçaya Alek Duqlas-Hyumu Baş Nazir təyin etməyi məsləhət gördü. Kraliça belə də hərəkət etdi.[78]

Süveyş böhranı və İdenin xələfinin seçməsi 1957-ci ildə onun ilk tənqidinə gətirib çıxardı. Lord Altridhem sahibi olduğu jurnalda o özbaşnalıqda ittiham edildi.[79] Bu hərəkətə görə lord ictimai məzəmmətə və hətta fiziki hücuma məruz qaldı.[80] 1963-cü ildə kraliça yenidən bir qrup nazirin tövsiyəsi ilə yeni Baş Naziri təyin etdi və buna görə yenidən tənqidə məruz qaldı.[78] 1965-ci ildə mühafizəkarlar lider seçmə mexanizmini işləyib hazırladılar və bununla da kraliçanı yeni ittihamlardan xilas etdilər.[81]

1957-ci ildə o Millətlər Birliyi adından kraliça ABŞ-yə dövlət səfəri etdi və BMT Baş Məclisində çıxış etdi. O səfər çərçivəsində Kanadanın kraliçası kimi parlamentinin 23-cü sessiyasını da açdı. Elizabet Kanada parlamentinin iclasını açan ilk Britaniya monarxı oldu. İki il sonra o ABŞ-yə Kanada dövləti adından səfər etdi. 1961-ci ildə o Kiprə, Hindistana, Pakistana, Nepala və İrana səfər etdi.[82]Qanaya səfəri zamanı o təhlükə xəbərdarlığını rədd etdi. Baxmayaraq ki, Qana Prezidenti Kvame Nkrume əleydarları tərəfindən ölümlə hədələnirdi.[83] Keçmiş baş nazir Harold Makmillan yazırdı : " Kraliça hər şeyə məsuliyyətlə yanaşır. O özünə güzəşt etmir. O sanki bir kino ulduzudur. O öz vəzifəsinə yüksək səviyyədə yerinə yetirməyə çalışır. O krallığa layiqdir".[83]

Elizabet 1959 və 1963-cü illərdə o şahzadə Endrü və Edvardı gözləyərkən ancaq bir dəfə parlamentin iclasını aça bilməyib.[84] Bu zaman ölkənin o dövrdəki Lord-Kansleri onun salamlarını yeni parlamentə çatdırdı.

1960 və 1970-ci illərdə Böyük Britaniyanın Afrika və Karib hövzəsindəki müstəmləkələrinin böyük bir qismi müstəqillik elan etməyə başladılar. 20-dən çox ölkə müstəqillik alaraq özünüidarə sisteminə keçdilər. Ancaq 1965-ci ildə Rodeziyanın baş naziri Yan Smit birtərəfli qaydada müstəqillik elan etdi. Bu zaman o qaradərili çoxluğun rəyini nəzərə almamışdı. Kraliça Smitin tanınma, beynəlxalq ictimaiyyətin isə Rodeziyaya boykot elan etmə çağırışlarını rədd etdi.[85]

1974-cü ilin fevralında Btitaniyanın baş naziri Edvard Hit parlamentə seçkilər elan etdi. Sakit Okean körfəzinə səfər edən kraliça səfəri kəsərək geri dönür.[86] Hitin Mühafizəkarlar Partiyası qələbə qazansa da, hökumət qurmaq üçün Liberal Partiyası ilə koalisiya qurmaq məcburiyyətində qalır. Koalisiya danışıqları baş tutmadığından Hit istefaya gedir. O zaman Elizabet Leyboristlər Partiyasının lideri Harold Vilsondan hökumət qurmağı xahiş edir.[87]

Bir il sonra, 1975-ci ildə Avstraliyada konstitusiya böhranı baş verir. Müxalifətin çoxluq təşkil etdiyi Avstraliya senatı hökumətin büdcə paketini rədd etdi. Ölkənin general -qubernatoru bunu əsas gətirərək baş nazir Qof Uitlamı istefaya göndərir.[88] Uitlamın tərəfdarlarının çoxluq təşkil etdiyi nümayəndələr palatasının spikeri Qordon Skoulz kraliıaya müraciət edərək general-qubernatotun qərarının ləğv edilməsini xahiş edir. Elizabet xahişi rədd edərək bildirir ki, onun qubernatorun səlahiyyətlərinə qarışmağa ixtiyarı yoxdur, bu məsələlər Avstraliya Konstitisiyasına görə onun ixtiyarındadır.[89] Bunu sonradan Avstraliya respublikaçılığının böhranı adlandırdılar.[88]

Gümüş yubiley

redaktə
 
Ottavada (Kanada) II Elizabetin gümüş yubileyinə, ölkə parlamenti qarşısında at üstündə ucaldılmış heykəli

1977-ci ildə Elizabet və Filip özlərinin toylarının 25 illiyini qeyd etdilər. Bu münasibətlə təntənəli tədbirlər bütün keçmiş ingilis müstəmləkələrində geniş qeyd edildi. Onun bacısı şahzadə Marqaritanın əri ilə boşanması xəbərinin yayılması xəbərinə baxmayaraq, təntənələr kraliçanın nüfuzunun yüksək olduğunu göstərdi.[90] 1978-ci ildə Elizabet Rumıniyanın kommunist rəhbəri Nikolae Çauşeskunun Britaniyaya səfərini başqa vaxta keçirdi.[91] Növbəti il isə iki möhtəşəm zərbə aldı: kraliçanın şəkil üzrə eksperti Entoni Blant kommunist agenti kimi ifşa olundu və yaxın qohumu qraf Lui Maunbetten Şimali İrlandiya terrorçuları tərəfindən öldürüldü.[92]

Şahidlərin söylədiyinə görə 1970-ci illərin sonuna kraliça narahat idi ki, Kanadanın o vaxtkı baş naziri Pyer Trüdonun fəaliyyəti barəsində az məlimatı vardır.[93] Ktaliça Trüdonun baxışlarında ümüdünü itirmə hiss edirdi.[93] Kanada hökumət başçısının fəaliyyətində bir respublikaçılıq hiss edilirdi.[93] 1980-ci ildə Kanada siyasətçiləri Londona Kanada Konstitusiyasına dəyişiklikləri müzakirə etmək üçün gələrkən kraliçanın Kanada Konstitusiyasından ingilis mütəxəssislərindən daha yaxşı məlumatlı olduqunun şahidi olduar.[93] O konstitusiya debatlarında maraqlı idi. Bundan əvvəl onun dövlət başçısı kimi roluna təsir edən С-60 adlı qanun layihəsinin uğursuzluğundan sonra bu məsələ çox aktuallaşmışdı.[93] Müzakirələrdən sonra Britaniya parlamentinin Kanada dövətçiliyində rolu götürüldü, ancaq monarxiya institutu saxlanıldı. Trüdo sonradan xatirələrində yazırdı ki, " Kraliça mənim Konstitusiyanı dəyişmək planıma dəstək verirdi. O şəxsi söhbətlərdə çox müdrük hərəkət edirdi."[94]

1980-ci illər

redaktə

1981-ci ildə, şahzadə Çarlzın toyundan altı həftə əvvəl kraliçaya yaxın məsafədən altı atəş açıldı. Hücum edən 17 yaşlı bir gənc idi. O beş illik həbs cəzası aldı, ancaq üç ildən sonra azadlığa buraxıldı.[95] Kraliçanın bu situasiyada özünü təmkinli aparması çoxları tərəfindən müsbət qiymətləndirildi.[96] Bir ildən sonra o digər bir təhlükə ilə üzləşdi. Yuxudan oyanarkən yataq otağında kənar şəxs gördü (Maykl Faqan insidenti). Kraliça özünü sakit apararaq daxili komutator vasitəsilə polis çağırdı. Polis ancaq yeddi dəqiqədən sonra gəlib çıxdı. Bu müddətdə Elizabet kənar şəxslə sakitcə söhbət edirdi.[97] 1982-ci ildə kraliça özünün Vindzor sarayında ABŞ Prezidenti Ronald Reyqanı qəbul etdi, 1983-cü ildə isə onun Kaliforniyadakı rançosunda qonaq oldu. Bu ərəfədə o Britaniya kral donanmasının Karib dənizində yerləşən, Britaniya protektoratı olan Qrenadaya hücumunu pislədi. Kraliçanın oğlu, şahzadə Endrü həmin dövrdə aprel ayından sentyabr ayınadək hərbi donanmanın gəmisində hərbi dəniz zabiti kimi xidmət edirdi.[98]

Kütləvi informasiya vasitələrinin kraliçanın şəxsi həyatına 1980-ci illərdə böyük marağı bir sıra sensasiyalı materialların ortaya çıxmasına səbəb oldu. Onların heç də hamısı təsdiqini tapmırdı.[99] "Sun" qəzetinin redaktoru Kelvin Makkenzi deyirdi: "Mənə bir bazar günü verin və bazar ertəsinə mən kral ailəsi haqqında material verim. Narahat olmayın, əsas xəbər deyil, xəbərdən sonrakı gərginlikdir". "Observer" qəzetinin köşə yazarı Donald Trelford isə 21 sentyabr 1986-cı ildə yazırdı: "Kral ailəsi haqqında maraq doğuran o qədər material var ki, nəyin düz, nəyin səhv olduğunu müəyyən etmək çətindir."[100]

Məlumat yayılırdı ki, Elizabet baş nazir Marqaret Tetçerin iqtisadi siyasəti nəticəsində sosial gərginliyin artmasından, bir sıra ixtişaşların olmasından və şaxtaçıların tətilindən çox narahatdır. Həmçinin Tetçerin Cənubi Afrikadakı aparteid rejiminə qarşı sanksiyadan imtina etməsi də kraliçanı narahat edən məsələlərdən oldu.[101][102] Tetçerə bidirilirdi ki, kraliça belə gedərsə onun opponentləri ilə birgə müxalifətçi Böyük Britaniya Sosial-Demokrat Partiyasına səs verəcəkdir.[103] Bütün bu fikir ayrılığına baxmayaraq Tetçer sonradan kraliçaya lentə çəkilmiş halda öz xoş sözlərini yazıb göndərdi.[104] and in her memoirs.[105] Sonradan özü ilə Tetçer arasında narazılıq olması fikrini təkzib edərək, Elizabet baş nazir Con Meycorun dövründə Tetçeri iki dövlət mükafatı: "Millətlər Birliyi qarşısında xidmətlərə görə ordeni" və "Bantlı orden"lə təltif etdi.[106] O həmçinin Tetçerin 70 və 80 illik yubileyində də iştirak etdi.[107]

1991-ci ilin əvvəlində kral ailəsindəki mülkiyyət və ailə qalmaqalları ölkədə respublikaçı hisslərin artmasına səbəb oldu.[108] Kral ailəsinin gənc üzvlərinin xeyriyyə işlərinə həsr edilmiş televiziya verilişlərində iştirakı lağa qoyuldu,[109] və Elizabet satiraya tutuldu.[110]

1990-cı illər

redaktə

1991-ci ildə Fars körfəzində müttəfiqlərin İraq üzərində qələbəsindən sonra o ABŞ Konqresində çıxış edən ilk Britaniya monarxı oldu.[111] Növbəti il o oğlu Çarlz ilə gəlini Diana arasında gərginliyi yumşaltmağa çalışdı.[112] 24 noyabr 1992-ci ildə, taxta çıxmasının 40 illiyinə həsr edilmiş çıxışında, Elizabet 1992-ci ili uğurlu il adlandırır.[113] Həmin ilin martında isə onun ikinci oğlu, şahzadə Endrü həyat yoldaşı hersoginya Saradan ayrılır. Aprel ayında isə qızı Anna əri kapitan Mark Filipdən boşanır.[114] Oktyabr ayında Almaniyaya dövlət səfəri zamanı, Drezdendə kütlədən bir nəfər ona yumurta atır,[115] noyabr ayında isə onun yaşadığı Vindzor saryına yanğın nəticəsində böyük zərər dəyir. Monarxiyanın mətbuatda tənqidi güclənir.[116] Buna cavab olaraq kraliça tənqidə etiraz etmədiyinə, ancaq bunu yumorla və yumşaq görmək istədiyini bildirir.[117] İki gündən sonra baş nazir Con Meycor kral ailəsinin maliyyəsinin ötən ildən hazırlanan islahatı haqqında məlumat verdi. Bununla da kral ailəsi tarixdə birinci dəfə olaraq sadə insanlar kimi vergi verməli oldular.[118] Dekabr ayında Çarlz və Diana rəsmi şəkildə ayrılırlar.[119] İlin axırında isə o ВС qəzetini müəllif hüquqlarını pozduğuna görə məhkəməyə verir. Qəzet onun Yeni il qabağı təbrik nitqini əldə edərək onu iki gün əvvəldən dərc etmişdi. Qəzet ona məhkəmə xərclərini ödəməyə və xeyriyyə işlərinə 200 min funt sterlinq ayırmağa məcbur olur.[120]

Şahzadə Çarlz və Diana

redaktə
 
Şahzadə Çarlz
 
Şahzadə Çarlzın birinci həyat yoldaşı Şahzadə Diana

Növbəti illərdə Britaniya ictimaiyyəti Çarlz və Diananın ailə məsələlərini qızğın çəkildə müzakirə edirdi.[121] 1995-ci ilin dekabrında Yelzaveta baş nazir, anqlikan kilsəsi və həyat yoldaşı Filiplə məsləhətləşmələrdən sonra Çarlz və Dianaya bildirdi ki, onların boşanması indiki dövrdə məsləhət deyildir.[122] Buna baxmayaraq 1996-cı ildə onlar rəsmi surətdə ayrıldılar. Bir ildən sonra isə Diana 31 avqust 1997-ci ildə Parisdə faciəli surətdə həlak olur. Bu zaman kraliça oğlu və iki oğul nəvəsi ilə birlikdə Balmoralda kilsədə idilər. Nəvələri özləri onlarla birlikdə kilsəyə getmək istəmişdilər.[123]

O, ictimaiyyət qarşısında ancaq bir çıxış etdi. Sonra isə nəvələrini mətbuatın marağından qorumaq və kədərlərini tək çəkməsi üçün onlarla və əri ilə birlikdə beş gün Balmoralda qaldı.[124] Kral ailəsinin tərki-dünyalılığı ictimaiyyətdə narahatlıq doğurdu.[125] Bu əhvali-ruhiyyə kraliçanı Diananın dəfnindən bir gün əvvəl, 5 sentyabrda televiziyada birbaşa efirə çıxmağa məcbur etdi.[126] Efirdə o, Dianaya şahzadə Vilyam və Harrinin nənələri kimi öz məhəbbətini bildirdi.[127] Bu çıxış ictimaiyyətdə ona qarşı yaranmış gərginliyi xeyli azalda bildi.[127]

Qızıl yubiley və sonrakı dövr

redaktə

2002-ci ildə Elizabetin taxta çıxmasının 50 illik yubileyi idi. Həmin ilin fevral və martında onun bacısı və anası vəfat etdi. Bu situasiyada kütləvi mətbuat vasitələri yubileyin hansı formada keçirilməsi barəd baş sındırırdılar.[128] O, yenidən səfər turnesinə çıxdı. Fevral ayında Yamaykaya səfər etdi. Hətta qaldığı qubernator evində geçə elektrik enerjisi də kəsildi.[129] 1977-ci ildəki kimi yenə küçə bayramları və yubiley tədbirləri keçirildi. Təqribi hesablamalara görə üç günlük bayram tədbirlərində Londonda milyonlarla insanlar iştirak etmişdilər.[130] Kütlənin sevinci mətbuat gözlədiyindən də çox oldu.[131]

Kraliçanın yaxşı sağlamlığı olmasına baxmayaraq, 2003-cü ildə o iki cərrahi əməliyyat keçirdi. O, sonradan da bir neçə dəfə sağlamlığına görə tədbirləri təxirə salmalı olmuşdu.[132]

2007-ci ilin mayında The Daily Telegraph qəzeti adının çəkilməsini istəməyən mənbənin məlumatına görə yazdı ki, kraliça Britaniya hərbçilərinin İraq və Əfqanstanda olmasından və kampaniyanın nəticələrdən narazıdır. Həmçinin o baş nazir Toni Bleyer qarşısında kənd əhalisinin problemlırini ciddi şəkildə də qaldırmışdır.[133] O Toni Bleyerin Şimali İrlandiyada sülh yaratmaq üçün səylərindən zövq aldığını də dilə gətirdi.[134] 20 mart 2008-ci ildə kraliça İrlandiyanın Müqəddəs Patrik kilsəsində dua prosesində iştirak etdi. Bu kraliçanın İngiltərə və Uelsdən kənarda ilk dua mərasimi idi.[135]

Elizabet və hersoq Filip 2007-ci ildə özlərinin ailə qurmalarının 60 illik yubileyini qeyd etdilər. Onların ailə uzunömürlülüyü tarixdə istənilən kral iləsinin uzunömürlülüyündən çoxdur. Elizabetin kral hakimiyyətinin ömrü özündən əvvəlki dörd kralın hakimiyyət müddətinin cəmindən çoxdur. Hiss edilir ki, o hakimiyyətdən əl çəkmək fikrində deyil,[136] bununla belə o səlahiyyətini azaltmaqla, vəliəhd Çarlzın səlahiyyətini çoxalda bilər.[137]

Elizabet Millətlər Birliyi adından BMT-də ikinci dəfə 2010-cu ildə, birinci dəfədən 53 il sonra çıxış etdi.[138] BMT Baş Katibi Pan Ge Mun onu "dövrün lövbəri" adlandırdı. Kraliça çıxışında bildirdi ki: "O böyük dəyişikliklər görür və bunların əksəriyyəti, müsbətə doğrudur. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məqsəd və dəyərlərinə hörmətlə yanaşmaq lazımdır…Sabah bizlər heç vaxt görmədiyimiz mürəkkəb vəziyyətdə çaışmalıyıq."[138][139]

Elizabet özünün kraliça kimi 60 illik (almaz) yubileyini 2012-ci ildə qeyd etməyə hazırlaşır. Ondan əvvəl ancaq Kraliça Viktoriya 1897-ci ildə taxt-tacının almaz yubileyini qeyd etmişdi. Elizabet 29 yanvar 2012-ci ildə ən yaşlı Britaniya monarxı oldu., 10 sentyabr 2015-ci ildə isə 89 yaşında (kraliça Viktoriyanın rekordunu təzələyərək) ən çox monarx olmuş ingilis dövlət başçısı ola bilər.

19 may 2011-ci ildə II Elizabet hakimiyyəti dövründə ilk dəfə qonşu İrlandiyaya səfər etdi. Bu eyni zamanda britaniya monarxının axırıncı 100 ildə İrlandiyaya ilk səfəridir. Səfər ciddi təhlükəsizlik şəraitində keçdi və iki ölkə arasındakı münasibətlərdə yeni səhifə açdı.[140]

İctimai fəaliyyəti

redaktə
 
Elizabet və Laura Buş uşaq sağlamlıq mərkəzində

II Elizabet nadir hallarda müsahibə verdiyindən onun şəxsi hissləri haqqında məlumat azdır. Konstitusiyalı monarx olmasına baxmayaraq o, siyasi mövqeyini heç vaxt bildirmir. Hiss olunurdu ki, o, vəzifə borcuna çox məsuliyyətlə yanaşır.[141][142] Elizabet 600-dən çox xeyriyyə cəmiyyətinin hamisidir.[143]

Anqlikan kilsəsinin başçısı olmasına baxmayaraq o, xristian kilsəsinə və xüsusilə də Şotlandiya kilsəsinə hörmətlə yanaşır.[144] O, dinlərarası dialoqa çox diqqətlə yanaşır, digər dinlərin rəhbərləri ilə görüşür, Xristian və Yəhudilər Şurasının hamilərindən biridir.[145] Özünün illik Yeni İl təbrikində o, şəxsi dini hisslərini xüsusi qeyd edir. 2000-ci ilin Milad bayramında o deyirdi:

"Bir çoxlarımız üçün bizim əqidəmiz böyük əhəmiyyət daşıyır. Mənim üçün İsa peyğəmbərin təlimi həyatımı qurduğum çərçivələri müəyyənləşdirməyə kömək edir. Bizim üçün çətin günlərdə İsa peyğəmbərin sözləri və nümunəsi böyük kömək olurdu."[146][147]

1950-ci illərdə Elizabetin hakimiyyətinin ilk illərində o, gənc, yaraşıqlı bir qadın kimi qəbul edilirdi.[148] Ağır müharibədən sonrakı dövr ümid, tərəqqi və yaraların sağalması dövrü idi və "Elizabet dövrü" adlandırılırdı.[149]

1957-ci ildə lord Altrinxam kraliçanın məktəb illərində quru xasiyyətli olduğunu iddia etdi.[150] 1960-cı illərin axırında kral ailəsi sənədli filmi və şahzadə Çarlz haqqında televiziya filmləri vasitəsilə kral ailəsi haqqında cəmiyyətdə xoş təəssürat yaratmağa başladılar.[151] Onun gümüş yubileyində kütlə ona valeh idi,[152] ancaq 1980-ci illərdə Elizabetin övladları mətbuatın güclü tənqidinə məruz qaldı.[153] 1990-cı illərdə Elizabetin məşhurluğu ən aşağı həddə çatdı. İctimaiyyətin təzyiqi altında o, tarixdə birinci dəfə monarx kimi vergi ödəməyə başladı.[154] Şahzadə Diananın ölümü dövründə məşhurluq azalsa da, sonradan bərpa olundu.[155] 2006-cı və 2007-ci illərdə keçirilən rəy sorğuları Elizabetin yüksək nüfuzunun olduğunu göstərdi.[156][157][158] Həmçinin 1999-cu ildə Avstraliyada, 2008-ci ildə Tuvaluda, 2009-cu ildə Sent-Vinsent və Qrenadində keçirilən referendumda yerli əhalinin əksəriyyəti Britaniya taxt-tacından asılılığın ləğvinin əleyhinə çıxdı.[159]

İstirahətinin əsas maraq dairəsi atlar və itlərlə olmaqdır.[160] O, saya palto geyməyi və başına dekorativ şlyapalar qoymağı xoşlayır. Bu geyim onu kütlə içərisində həmişə fərqləndirir.[161]

Maliyyə imkanları

redaktə
 
II Elizabet ailəsi ilə

Elizabetin maliyyə və mülk məsələləri uzun müddət müzakirə mövzusu olub. Onun Norfolkda böyük mülkü var. "Forbes" jurnalı 2009-cu ildə bu mülkü təqribən 450 milyon ABŞ dolları həcmində qiymətləndirib.[162] Ancaq Bukingem sarayı rəsmi bəyanatla bu rəqəmi çox şişirdilmiş hesab edib və 1993-cü ildə ona 100 milyon Britaniya funt sterlinqi qiyməti qoyulduğunu xatırladıb.[163] Həmçinin kral evinin incəsənət əsərləri və qiymətli daş-qaşları kraliçanın mülkiyyəti sayılmır,[164][165] bu kral ailəsinin istifadə etdiyi saraylar, o cümldən Bukingem sarayı və Vindzor sarayına, Lankaster qraflığındakı 2009-cu ildə 323 milyon funt sterlinq qiymət qoyulmuş qəsr və torpaqlara da aiddir.[166][167] Yayılan məlumatlara görə, əvvəlki monarxlar kimi II Elizabetin da Bukingem sarayından xoşu gəlmir və o Vindzor sarayında yaşamağa üstünlük verir.[136] Kraliçanın Sandremda və Balmoralda şəxsi qəsrləri var.[168] O qəsrlər ölkənin maliyyə nazirliyinə icarəyə verilib.[169]- Kral ailəsinin istifadəsində olan mülk və qiymətli əşyalar xalqın mülkiyyəti hesab edilir, satıla və hədiyyə edilə bilməz.

Dünyanı bürüyən iqtisadi böhran Böyük Britaniya kraliçası II Elizabetdən və onun ailəsindən də yan keçmir, beləliklə,kral ailəsi öz mülklərini kirayə verir.

II Elizabet və oğlu şahzadə Çarlz 2009-cu ildə mülklərinin kirayəsindən 2 milyon dollar qazanıblar. Kirayə verilən mülklər arasında Şotlandiya və digər bölgələrdəki qəsrlər də var. Bu qəsrlərin kirayəsindən kraliça 750 min dollar gəlir əldə edib. Şahzadə Çarlz isə İngiltərənin qərbindəki bağ evlərinin kirayəsindən 1,2 milyon dollar qazanıb. İstənilən şəxs kirayə haqqını öncədən ödəməklə qəsrlərdən birini və ya bağ evlərini kirayə götürə bilir.

II Elizabet və Çarlz xeyli maliyyə vəsaiti qazansalar da, qənaətcil şəxslər kimi tanınırlar. Məsələn, kraliçanın Bukingem sarayındakı yorğan-döşəyinin illərlə dəyişmədiyi, Edinburq hersoqu olan ərinin isə 1950-ci illərdən qalma kostyumu geyindiyi bildirilir.[170]

Adları və titulları

redaktə
 
Kral ailəsinin möhürü
 
Kraliçanın şəxsi bayrağı

II Elizabet həyatı boyu müxtəlif titullar daşıyıb. Kral nəvəsi, kral qızı, hersoq Filipin həyat yoldaşı və kraliça (monarx). Sadə dildə o, Kraliça və Ülyahəzrət adlandırılır. O, Kanadada Kanada kraliçası, Avstraliyada Avstraliya kraliçası və s. adlanır. Normand adalarında və Men adalarında o, Normandiya hersoqu və Allah adamı titulunu daşıyır. Onu həmçinin Fidei Defensor (Əqidə müdafiəçisi) və Lankaster hersoqu da adlandırırlar. Onunla söhbətdə ona əvvəlcə "Ülyahəzrət", sonra isə "xanım" deyə müraciət edirlər.[171] Elizabet dünyanın müxtəlif dövlətlərinin mükafat və fəxri adlarını, həmçinin Birlik ölkələrinin həm üzvü olana qədər, həm də üzv olandan sonra hərbi vəzifələrini daşıyıb.

21 aprel 1944-cü ildən,[172] Elizabetin silahı kral ailəsinin geraldikası, kral gerbi və müxtəlif rəmzlərlə bəzədilir.[173] Millətlər Birliyinə daxil olan ölkələr müstəqillik və geniş suverenlik əldə etdikdən sonra II Elizabet Undifferenced kral gerbini qəbul etdi. Elizabetin şəxsi bayrağı Kanada, Avstraliya, Yeni Zelandiya, Yamayka və Barbadosun kral bayrağı kimi də istifadə edilir.[174]

II Elizabet Böyük Britaniyanın və xarici ölkələrin bir çox yüksək dövlət mükafatları ilə təltif edilmişdir.

II Elizabetin rekordları

redaktə

Kraliça II Elizabet Böyük Britaniya tarixində ən yaşlı hökmdardır. II Elizabetin ən məşhur sələflərindən olan kraliça Viktoriya 1901-ci ildə dünyasını dəyişib. O zaman onun 81 yaşı olub. 1820-ci ildə vəfat edən kral Georq 81 il 239 gün ömür sürüb. Kraliça Elizabet isə 2008-ci il aprelin 21-də 82 yaşını qeyd etmişdir. Ən çox taxt-taca sahib olanlar sırasında da Elizabet liderliyi ələ almağa yaxındır. Hələlik hazırkı Britaniya monarxı 3-cü pillədədir. Martın 5-də o, 3-cü yerdə olmuş və 56 il ərzində ölkəyə rəhbərlik etmiş III Henrixin rekordunu təzələdi.

2012-ci ildə isə kraliça 59 il taxtda əyləşən III Georqu da geridə buraxa bilmişdirr. Böyük Britaniyanın tarixi kraliçası Viktoriyanın göstəricisini yeniləyib. Viktoriya 64 il "Dumanlı Albion"a rəhbərlik edib. Şahzadə Çarlz kral ailəsinin ən qoca vəliəhdidir. 2015-ci ildə Çarlzın 67 yaşı olub. Kraliça Elizabet brilyant toyunu qeyd edən ilk Britaniya hökmdarıdır. Onun hökmranlığı dövründə Vinston Çörçilldən başlayaraq 11 baş nazir dəyişib, lakin yaşına baxmayaraq kraliça il ərzində təqribən 450 görüş iştirakçısı olub.[175]

Üzərində şahzadə II Elizabetin əksi olan dünyanın ən böyük qızıl sikkəsi Avstriyada satışa çıxarılıb. Hərraca çıxarılan qızıl sikkənin ilkin qiyməti qiymətli metalın məzənnəsi ilə təyin edilib. Son qiyməti 3,7 milyon avro olan sikkəni ispaniyalı adı açıqlanmayan zərgər alıb.

Qeyd edək ki, 100 kq çəkisi olan 53 santimetrlik sikkə təmiz qızıldan hazırlanıb. Sikkəni iki nəfər çətinliklə qaldırır.

Qızıl sikkə bu günə kimi Vyanada yerləşən və dünyanın ən dəyərli metal pul kolleksiyasına sahib olan Tarix muzeyində saxlanılıb. Dünyanın ən böyük sikkəsi kimi Ginnesin rekordlar kitabına düşən sikkənin digər üzərində Kanadanın milli simvolu olan yarpaq vardır.[176]

Ölümü

redaktə

8 sentyabr 2022-ci ildə Bukingem Sarayı, həkimlərin narahatlığını ifadə etdikdən sonra 96 yaşlı Kraliçanın Balmoralda tibbi nəzarət altında olduğunu elan etdi. Kraliçanın dörd uşağı, gəlinləri və Şahzadə Uilyam və Şahzadə Harri ilə birlikdə onunla birlikdə olmaq üçün ziyarətə gəldilər. Onun ölümü sonradan həmin axşam "London körpüsü əməliyyatı" qüvvəyə minərək təsdiqləndi.

Maraqlı faktlar

redaktə
  • 2010-cu ilin oktyabrında Böyük Britaniyanın "Milli Jurnal Şirkəti" (National Magazine Company) tərəfindən jurnal redaktorları arasında keçirilən son rəy sorğusunda iştirak edənlərin fikrincə, ölkənin ən nüfuzlu qadınları siyahısında II Elizabet Harri Potter haqqında əsərlərin müəllifi, yazıçı Coan Roulinq və futbolçu Devid Bekhemin həyat yoldaşı Viktoriya Bekhemdən sonra üçüncü pillədə qərarlaşmışdı.[177][178]
  • II Elizabet 29 dekabr 2010-cu ildə nəticə nənəsi olub. Bu qızı şahzadə Annanın böyük oğlu 33 yaşlı Fillipslə, onun həyat yoldaşı 32 yaşlı Kanada əsilli Kellinin ilk övladıdır. Onlar 2008-ci ildə evləniblər. Honkonqda yaşayırlar. Elizabetin nəticəsi Böyük Britaniya taxt-tacına sıraca 12-ci iddiaçı sayılır.[179]
  • 18 iyul 2015-ci ildə İngiltərənin "The Sun" qəzeti II Elizabetin 7 yaşında olarkən anası, əmisi kral VIII Eduard və bacısı Margaret ilə birlikdə nazi salamı verərkən çəkilmiş video görüntülərini yayımlamış və bu hadisə geniş əks-səda doğurmuşdur.[180]

Nəsil şəcərəsi

redaktə


Fotoqalereya

redaktə
  •  
    Elizabet həyat yoldaşı hersoq Filiplə taxt-tac mərasimində, iyun 1953-cü il.
  •  
    Elizabet və ABŞ prezidenti Riçard Niksonun həyat yoldaşı Pet Nikson binadan çıxarkən, 1970.
  •  
    Kraliça ABŞ Prezidenti Ronald Reyqan ilə.
  •  
    II Elizabet və ABŞ Pezidenti Ronald Reyqan, 1982.
  •  
    II Elizabet ABŞ Prezidenti Corc Buş ilə.
  •  
    Kraliça Elizabet və hersoq Filip "Rəngli cığır" marşrutu ilə at səfərində, 1986.
  •  
    II Elizabet və hersoq Filip British Airways təyyarəsindən enərkən.
  •  
    Elizabet və hersoq Filip, oktyabr 1992.
  •  
    II Elizabet və hersoq Filip Almaniya Prezidenti Rixard fon Vayzekker ilə mərasimdə, 1992.
  •  
    Kraliça Barak Obama və onun yoldaşı Mişel Obama ilə.

İncəsənətdə

redaktə

Ədəbiyyat

redaktə
  • Bond, J. (2002). Elizabeth. Reader's Digest Association. ISBN 0-7621-0369-8
  • Bond, Jennie (2006). Elizabeth: Eighty Glorious Years. London: Carlton Publishing Group. ISBN 1-84442-260-7;ISBN 978-1-84442-260–9
  • Erickson, C. (2003). Lilibet : An Intimate Portrait of Elizabeth II. St. Martins Press. ISBN 0-312-28734-8
  • Pimlott, Ben (2002 – revised edition 2007) The Queen: Elizabeth II and the Monarchy. Harper Collins. ISBN 0-00-711436-2
  • Waller, Maureen, "Sovereign Ladies: Sех, Sacrifice, and Power. The Six Reigning Queens of England." St. Martin's Press, New York, 2006. ISBN 0-312-33801-5
  • Brandreth, Gyles (2004). Philip and Elizabeth: Portrait of a Marriage. London: Century. ISBN 0-7126-6103-4
  • Roberts, Andrew (2000) The House of Windsor. (Edited by Antonia Fraser) London: Cassell & Co. ISBN 0-304-35406-6
  • Остапенко Г. С. Монархия в общественно-политической жизни Великобритании в XX в. (рос.)

Həmçinin bax

redaktə

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ 1 2 Елизавета II // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1972. Т. 9 : Евклид — Ибсен. С. 78.
  2. ↑ 1 2 Elisabeth II. // filmportal.de. 2005.
  3. ↑ 1 2 3 4 Queen Elizabeth II has died, Buckingham Palace announces (ing.). // BBC News Online BBC, 2022.
  4. ↑ 1 2 3 4 Queen's cause of death given as 'old age' on death certificate (ing.). // BBC News Online BBC, 2022.
  5. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Elizabeth 2. (бук.). 1978. ISSN 2464-1480
  6. ↑ 1 2 3 4 5 6 Queen's birthday: Queen Elizabeth II's life in 92 facts. BBC (brit. ing.). 2018.
  7. ↑ 1 2 3 Kindred Britain.
  8. ↑ Top four things you never knew about the Queen. BBC (brit. ing.). 2015.
  9. ↑ Австралија Иттифагы. Дөвләт гурулушу // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 52.
  10. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2011-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-15.
  11. ↑ Brandreth, p. 103; Pimlott, pp. 2–3; Lacey, pp. 75–76; Roberts, p. 74
  12. ↑ Hoey, p. 40
  13. ↑ Brandreth, p. 103
  14. ↑ Pimlott, p. 12
  15. ↑ Pimlott, pp. 14–16
  16. ↑ Crawford, p. 26; Pimlott, p. 20; Shawcross, p. 21
  17. ↑ Brandreth, pp. 108–110
  18. ↑ Quoted in Brandreth, p. 105; Lacey, p. 81 and Shawcross, pp. 21–22
  19. ↑ Quoted in Brandreth, pp. 105–106
  20. ↑ Bond, p. 8; Lacey, p. 76; Pimlott, p. 3
  21. ↑ Lacey, pp. 97–98
  22. ↑ Brandreth, p. 124; Crawford, p. 85; Lacey, p. 112; Pimlott, p. 51; Shawcross, p. 25
  23. ↑ http://www.royal.gov.uk/HMTheQueen/Education/Overview.aspx%7Caccessdate=31 Arxivləşdirilib 2022-03-27 at the Wayback Machine Her Majesty The Queen: Education, Official website of the British Monarchy, May 2010}}
  24. ↑ Pimlott, p. 47
  25. ↑ 1 2 Pimlott, p. 54
  26. ↑ Pimlott, p. 55
  27. ↑ Crawford, pp. 104–114; Pimlott, pp. 56–57
  28. ↑ Crawford, pp. 114–119; Pimlott, p. 57
  29. ↑ Princess Margaret: A Life of Contrasts, Warwick, Christopher, 2002, Carlton Publishing Group, London, 102 p.
  30. ↑ http://www.royal.gov.uk/HistoryoftheMonarchy/The%20House%20of%20Windsor%20from%201952/QueenElizabethTheQueenMother/ActivitiesasQueen.aspx Arxivləşdirilib 2012-10-10 at the Wayback Machine Biography of HM Queen Elizabeth the Queen Mother: Activities as Queen, Official website of the British Monarchy, 28 July 2009
  31. ↑ Crawford, pp. 137–141
  32. ↑ http://www.bbc.co.uk/archive/princesselizabeth/6600.shtml?all=1&id=6600 Arxivləşdirilib 2010-12-02 at the Wayback Machine Archive:Children's Hour: Princess Elizabeth, BBC, 13 October 1940, 22 July 2009
  33. ↑ http://www.royal.gov.uk/HMTheQueen/Publiclife/EarlyPublicLife/Earlypubliclife.aspx Arxivləşdirilib 2010-03-28 at the Wayback Machine Official website of the British Monarchy, 20 April 2010
  34. ↑ London Gazette, 6 March, 1945, 5 June 2010
  35. ↑ London Gazette, 31 July, 1945, 5 June 2010
  36. ↑ http://www.nytimes.com/2009/05/28/world/europe/28queen.html Arxivləşdirilib 2013-12-21 at the Wayback Machine Left Out of D-Day Events, Queen Elizabeth Is Fuming, The New York Times, 27 May 2009
  37. ↑ http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/4329001.stm Arxivləşdirilib 2012-02-08 at the Wayback Machine Royal plans to beat nationalism, 8 March 2005, 15 June 2010
  38. ↑ Pimlott, pp. 71–73
  39. ↑ Bond, p. 10; Pimlott, p. 79
  40. ↑ http://www.royal.gov.uk/ImagesandBroadcasts/Historic%20speeches%20and%20broadcasts/21stbirthdayspeech21April1947.aspx Arxivləşdirilib 2015-11-17 at the Wayback Machine Official website of the British Monarchy, 28 July 2009}}
  41. ↑ Brandreth, pp. 133–139; Lacey, pp. 124–125; Pimlott, p. 86
  42. ↑ Bond, p. 10; Brandreth, pp. 132–136, 166–169; Lacey, pp. 119, 126, 135
  43. ↑ Hoey, pp. 55–56; Pimlott, pp. 101, 137
  44. ↑ London Gazette, 21 November 1947, 27 June 2010
  45. ↑ http://www.channel4.com/history/microsites/R/real_lives/prince_philip_t.html Arxivləşdirilib 2010-02-09 at the Wayback Machine The Real Prince Philip, 31 October, 2000, 23 September 2009
  46. ↑ http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/campaigns/queen80/uqphilip.xml Arxivləşdirilib 2008-02-25 at the Wayback Machine Philip, the one constant through her life, 23 September 2009, Davies, Caroline, 20 April 2006, Telegraph Media Group, London
  47. ↑ Princess Margaret: A Life Unravelled, Tim Heald, 2007, Weidenfeld and Nicolson, London
  48. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2011-08-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-08.
  49. ↑ http://www.royal.gov.uk/LatestNewsandDiary/Factfiles/60diamondweddinganniversaryfacts.aspx Arxivləşdirilib 2010-12-03 at the Wayback Machine Diamond Wedding anniversary facts, Official website of the British Monarchy, 18 November 2007, 20 June 2010
  50. ↑ Hoey, p. 58; Pimlott, pp. 133–134
  51. ↑ Petropoulos, Jonathan, Jonathan Petropoulos, Royals and the Reich: the princes von Hessen in Nazi Germany, Oxford University Press, 2006, 363
  52. ↑ Hoey, p. 59
  53. ↑ http://www.heraldica.org/topics/britain/TNA/LCO_6_3676.htm Arxivləşdirilib 2021-09-17 at the Wayback Machine Letters Patent, 22 October, 1948, Heraldica, 9 September 2007
  54. ↑ Hoey, pp. 69–70; Pimlott, pp. 155–156
  55. ↑ Brandreth, pp. 226–238; Pimlott, pp. 145, 159–163, 167
  56. ↑ Brandreth, pp. 240–241; Lacey, p. 166; Pimlott, pp. 169–172
  57. ↑ Brandreth, pp. 245–247; Lacey, p. 166; Pimlott, pp. 173–176; Shawcross, p.16
  58. ↑ Charteris quoted in Pimlott, p. 179 and Shawcross, p. 17
  59. ↑ Pimlott, pp. 178–179
  60. ↑ Pimlott, pp. 186–187
  61. ↑ Brandreth, pp. 253–254; Lacey, pp. 172–173; Pimlott, pp. 183–185
  62. ↑ London Gazette, 5 February 1960, 19 June 2010
  63. ↑ Brandreth, pp. 269–271
  64. ↑ Brandreth, pp. 269–271; Lacey, pp. 193–194; Pimlott, pp. 201, 236–238
  65. ↑ Bond, p. 22; Brandreth, p. 271; Lacey, p. 194; Pimlott, p. 238; Shawcross, p. 146
  66. ↑ Pimlott, p. 207; Roberts, p. 82
  67. ↑ Asa Briggs, 1995, The History of Broadcasting in the United Kingdom|publisher=Oxford University Press, 420 ff.
  68. ↑ Lacey, p. 182
  69. ↑ http://www.nga.gov.au/ByAppointment/ Arxivləşdirilib 2012-05-30 at Archive.today Cotton, Belinda; Ramsey, Ron, By appointment: Norman Hartnell's sample for the Coronation dress of Queen Elizabeth II, National Gallery of Australia, 4 December 2009
  70. ↑ Pimlott, p. 182
  71. ↑ http://www.royal.gov.uk/MonarchAndCommonwealth/Australia/Royalvisits.aspx Arxivləşdirilib 2010-05-29 at the Wayback Machine Queen and Australia: Royal visits, Official website of the British Monarchy, 8 December 2009}}
  72. ↑ http://www.royal.gov.uk/MonarchAndCommonwealth/NewZealand/Royalvisits.aspx Arxivləşdirilib 2011-06-05 at the Wayback Machine Queen and New Zealand: Royal visits, Official website of the British Monarchy, 8 December 2009
  73. ↑ Brandreth, p. 278; Pimlott, p. 224; Shawcross, p. 59
  74. ↑ https://archive.today/20120530044819/http://www.ctv.ca/servlet/ArticleNews/story/CTVNews/20060418/queen_liz_birthday_060418 Challands, Sarah, Queen Elizabeth II celebrates her 80th birthday, 25 April 2006, CTV Television Network, CTV News, 13 June 2007
  75. ↑ When Britain and France nearly married, BBC, 15 January 2007, 23 January 2009 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 14 December 2009
  76. ↑ Pimlott, p. 255; Roberts, p. 84
  77. ↑ Pimlott, pp. 256–260; Roberts, p. 84
  78. ↑ 1 2 Pimlott, pp. 324–335; Roberts, p. 84
  79. ↑ Lacey, p. 199; Shawcross, p. 75
  80. ↑ Brandreth, p. 374; Pimlott, pp. 280–281; Shawcross, p. 76
  81. ↑ Roberts, p. 84
  82. ↑ Pimlott, p. 303; Shawcross, p. 83
  83. ↑ 1 2 Macmillan, Harold, Pointing The Way 1959–1961, London: Macmillan, 1972, 466–472, ISBN 0-333-12411-1
  84. ↑ Dymond, Glenn, Ceremonial in the House of Lords (PDF), House of Lords Library, 5 March 2010, səh. 12, 15 June 2011 tarixində arxivləşdirilib (PDF), İstifadə tarixi: 5 June 2010
  85. ↑ Bond, p. 66; Pimlott, pp. 345–354
  86. ↑ Pimlott, p. 418
  87. ↑ Pimlott, p. 419; Shawcross, pp. 109–110
  88. ↑ 1 2 Bond, p. 96; Pimlott, p. 427; Shawcross, p. 110
  89. ↑ Pimlott, pp. 428–429
  90. ↑ Pimlott, p. 449
  91. ↑ Roberts, pp. 88–89; Shawcross, p. 178
  92. ↑ Pimlott, pp. 336–337, 470–471; Roberts, pp. 88–89
  93. ↑ 1 2 3 4 5 Heinricks, Geoff, "Trudeau and the Monarchy", Canadian Monarchist News, reprinted from National Post, 2001, 22 June 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 13 October 2008
  94. ↑ Trudeau, Pierre Elliott, Memoirs, Toronto: McLelland & Stewart, 1993, ISBN 0-7710-8588-5, 30 April 2016 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 12 October 2008
  95. ↑ Queen's 'fantasy assassin' jailed, BBC, 14 September 1981, 28 July 2011 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 21 June 2010
  96. ↑ Lacey, p. 281; Pimlott, pp. 476–477; Shawcross, p. 192
  97. ↑ Lacey, pp. 297–298; Pimlott, p. 491
  98. ↑ Bond, p. 188; Pimlott, p. 497
  99. ↑ Pimlott, pp. 488–490
  100. ↑ Bond, p. 188; Pimlott, p. 521
  101. ↑ The sources of the rumours, printed most notably in The Sunday Times of 20 July 1986, included royal aide Michael Shea and Commonwealth Secretary-General Shridath Ramphal, but Shea claimed his remarks were taken out of context and embellished by speculation (Pimlott, pp. 503–515); see also Neil, pp. 195–207 and Shawcross, pp. 129–132
  102. ↑ "…the report was a piece of journalistic mischief-making": Campbell, John, Margaret Thatcher: The Iron Lady, Jonathan Cape, 2003, səh. 467, ISBN 0-224-06156-9
  103. ↑ Thatcher to Brian Walden quoted in Neil, Andrew, Full Disclosure, London: Macmillan, 1996, səh. 207, ISBN 0-333-64682-7
    Andrew Neil quoted in Woodrow Wyatt's diary of 26 October 1990 (Wyatt, Woodrow, The Journals of Woodrow Wyatt: Volume II, London: Macmillan, 1999, səh. 372, ISBN 0-333-77405-1)
  104. ↑ Bridcut, John (Producer), Queen and Country (Documentary), BBC, 2002
  105. ↑ Thatcher, Margaret, The Downing Street Years, London: HarperCollins, 1993, səh. 309
  106. ↑ Roberts, p. 101; Shawcross, p. 139
  107. ↑ White, Roland, "Atticus", The Sunday Times, London, 19 October 2005, 18 July 2011 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 8 December 2009
  108. ↑ Pimlott, pp. 519–534, 548–549
  109. ↑ Lacey, p. 307; Pimlott, pp. 522–526
  110. ↑ Lacey, pp. 293–294; Pimlott, p. 541
  111. ↑ Pimlott, p. 538
  112. ↑ Brandreth, p. 349; Lacey, p. 319
  113. ↑ Annus horribilis speech, 24 November 1992, Official website of the British Monarchy, 2 March 2009 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 6 August 2009
  114. ↑ Lacey, p. 319; Pimlott, pp. 550–551
  115. ↑ Stanglin, Doug, "German study concludes 25,000 died in Allied bombing of Dresden", USA Today, 18 March 2010, 28 June 2012 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 19 March 2010
  116. ↑ Brandreth, p. 377; Pimlott, pp. 558–559; Roberts, p. 94; Shawcross, p. 204
  117. ↑ Brandreth, p. 377
  118. ↑ Lacey, pp. 325–326; Pimlott, pp. 559–561
  119. ↑ Lacey, p. 328; Pimlott, p. 561
  120. ↑ Pimlott, p. 562
  121. ↑ Brandreth, p. 356; Pimlott, pp. 572–577; Roberts, p. 94; Shawcross, p. 168
  122. ↑ Brandreth, p. 357; Pimlott, p. 577
  123. ↑ Brandreth, p. 358; Pimlott, p. 610
  124. ↑ Bond, p. 134; Brandreth, p. 358; Pimlott, p. 615
  125. ↑ Bond, p. 134; Brandreth, p. 358; Lacey, pp. 6–7; Pimlott, p. 616; Roberts, p. 98; Shawcross, p. 8
  126. ↑ Brandreth, pp. 358–359; Lacey, pp. 8–9; Pimlott, pp. 621–622
  127. ↑ 1 2 Bond, p. 134; Brandreth, p. 359; Lacey, pp. 13–15; Pimlott, pp. 623–624
  128. ↑ Bond, p. 156
  129. ↑ Brandreth, p. 31
  130. ↑ Bond, pp. 166–167
  131. ↑ Bond, p. 157
  132. ↑ Queen cancels visit due to injury, BBC, 26 October 2006, 17 February 2007 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 8 December 2009
  133. ↑ Alderson, Andrew, "Revealed: Queen's dismay at Blair legacy", The Daily Telegraph, London, 28 May 2007, 7 April 2009 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 31 May 2010
  134. ↑ Alderson, Andrew, "Tony and Her Majesty: an uneasy relationship", The Daily Telegraph, London, 27 May 2007, 14 January 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 31 May 2010
  135. ↑ Historic first for Maundy service, BBC, 20 March 2008, 12 April 2009 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 12 October 2008
  136. ↑ 1 2 English, Rebecca, "'The Queen will NEVER consider abdicating'", Mail Online, London: Associated Newspapers Ltd, 20 April 2006, 29 September 2007 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 9 December 2009
  137. ↑ "Key aides move to Windsor ahead of Queen's retirement", London Evening Standard, 18 November 2006, 4 August 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 8 December 2009
  138. ↑ 1 2 Address to the United Nations General Assembly, 6 July 2010, 11 July 2010 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 6 July 2010
  139. ↑ Queen addresses UN General Assembly in New York, BBC, 7 July 2010, 23 December 2012 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 7 July 2010
  140. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-05-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-05-21.
  141. ↑ Queen 'will do her job for life', BBC, 19 April 2006, 8 December 2008 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 4 February 2007
  142. ↑ Shawcross, pp. 194–195
  143. ↑ Queen and Charities, Official website of the British Monarchy, 23 June 2011 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 29 June 2010
  144. ↑ Queen, State and Kirk, Church of Scotland official website, 17 April 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 19 November 2009
  145. ↑ Presidents, Vice Presidents and Trustees, Council of Christians and Jews, 28 September 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 19 November 2009
  146. ↑ Elizabeth II, Historic speeches: Christmas Broadcast 2000, Official website of the British Monarchy, 2000, 22 December 2015 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 28 July 2009
  147. ↑ Shawcross, pp. 236–237
  148. ↑ Bond, p. 22
  149. ↑ Bond, p. 35; Pimlott, p. 180; Roberts, p. 82; Shawcross, p. 50
  150. ↑ Bond, p. 35; Pimlott, p. 280; Shawcross, p. 76
  151. ↑ Bond, pp. 66–67, 84, 87–89; Lacey, pp. 222–226; Pimlott, pp. 378–392; Roberts, pp. 84–86
  152. ↑ Bond, p. 97; Pimlott, pp. 449–450; Roberts, p. 87; Shawcross, pp. 114–117
  153. ↑ Bond, p. 117; Roberts, p. 91
  154. ↑ Bond, p. 134; Pimlott, pp. 556–561, 570
  155. ↑ Bond, p. 134; Pimlott, pp. 624–625
  156. ↑ Monarchy poll, Ipsos MORI, April 2006, 18 July 2011 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 24 July 2009
  157. ↑ Monarchy Survey (PDF), Populus Ltd, 14–16 December 2007, səh. 9, 11 May 2011 tarixində orijinalından (pdf) arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 17 August 2010
  158. ↑ Poll respondents back UK monarchy, BBC, 28 December 2007, 8 February 2012 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 17 August 2010
  159. ↑ Vincies vote "No", BBC, 26 November 2009, 2 December 2010 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 26 November 2009
  160. ↑ 80 facts about The Queen, Official website of the British Monarchy, 21 March 2009 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 20 June 2010
  161. ↑ Cartner-Morley, Jess, "Elizabeth II, belated follower of fashion", The Guardian, London: Guardian Media Group, 10 May 2007, səh. 2, G2 section, 30 May 2012 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 10 May 2007
  162. ↑ von Zeppelin, Christina, "The 100 Most Powerful Women #42 Queen Elizabeth II", Forbes, 19 August 2009, 31 January 2018 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 11 March 2010
  163. ↑ Lord Chamberlain Lord Airlie quoted in Hoey, p. 225 and Pimlott, p. 561
  164. ↑ What is the Royal Collection?, The Royal Collection, 8 June 2011 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 12 November 2008
  165. ↑ The Royal Collection, Official website of the British Monarchy, 23 June 2011 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 9 December 2009
  166. ↑ The Royal Residences: Overview, Official website of the British Monarchy, 1 May 2011 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 9 December 2009
  167. ↑ Accounts, Annual Reports and Investments, Duchy of Lancaster, 1 October 2009, 15 October 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 9 December 2009
  168. ↑ The Crown Estate Annual Report 2009: Financials: Balance sheet, Crown Estate, 31 March 2009, 11 October 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 9 December 2009
  169. ↑ Neimanis, V. P., "Crown Land", The Canadian Encyclopedia: Geography, Historica Foundation of Canada, 3 December 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 9 December 2009
  170. ↑ http://wap.deyerler.org/2010/03/17/ii-yelizaveta-mulklerini-kiraye-verir.html[ölü keçid]
  171. ↑ Greeting a member of The Royal Family, Official website of the British Monarchy, 16 February 2009 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 21 August 2009
  172. ↑ Velde, François, Marks of cadency in the British royal family, Heraldica, 19 April 2008, 9 January 2018 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 21 June 2010
  173. ↑ Heraldry Traditions, Lieutenant Governor of British Columbia, 2007, 15 June 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 21 June 2010
  174. ↑ Personal flags, Official website of the British Monarchy, 5 June 2011 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 21 June 2010
  175. ↑ http://www.hafta-ichi.com/newv/2007/12/18/read=15680[ölü keçid]
  176. ↑ http://pearl.az/index.php?newsid=10636[ölü keçid]
  177. ↑ "The Telegraph: Harry Potter author JK Rowling 'most influential woman in UK'". 2015-11-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-14.
  178. ↑ "The Guardian: Harry Potter creator JK Rowling named most influential woman in the UK". 2013-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-14.
  179. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2011-01-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-30.
  180. ↑ İngiltere Kraliçe 2. Elizabeth’in Nazi selamıyla sarsıldı Arxivləşdirilib 2022-09-08 at the Wayback Machine (türk.)

Xarici keçidlər

redaktə
 
Vikianbarda II Elizabet ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=II_Elizabet&oldid=7764458"