Küsnət (Qəbələ)

Küsnət — Azərbaycan Respublikasının Qəbələ rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.

Küsnət
41°01′31″ şm. e. 47°53′29″ ş. u.
Ölkə	Azərbaycan
Rayon	Qəbələ rayonu
Tarixi və coğrafiyası
Saat qurşağı	UTC+04:00
Əhalisi
Əhalisi	44 (2009) nəfər
Küsnət

Tarixi

Küsnət adına həmçinin Quba rayonunda da rast gəlinir. Qəbələ rayonundakı Küsnət kəndinin sakinlərinin də elə Qubadan gəldiyi güman olunur. Kənd ağsaqqallarının dediyinə görə XIX əsrin əvvəllərində Quba rayonunun Küsnət kəndində iki tayfa arasında dava düşür, nəticədə tayfalardan biri öz yurdunu tərk etməli olur. Həmin tayfa öz var-dövlətini, qoyun sürülərini götürərək dağları aşaraq Qəbələyə (keçmiş Nuxa qəzası, Qəbələ sultanlığı) keçirlər. Dağların qoynunda yerləşən bu ərazini özlərinə yurd seçirlər və burada da məskunlaşırlar. Əhalinin bir qisminin isə erməni-müsəlman davası dövründə qadın və uşaqları qorumaq üçün Qubadan köçüb burda məskunlaşdığı deyilir.

Azərbaycan maarifçi nəsrinin müəllifi general-mayor, əslən Qəbələdən (Qutqaşın mahalı) olan İsmayıl bəy Qutqaşınlı (1806–1869) yaylaqlanmaq üçün bura — Küsnət kəndinə gəlirmiş. Onun burada yay evi də olmuşdur. İ. Qutqaşınlının da əsasən, XIX əsrin birinci yarısında yaşayıb yaratdığını nəzərə alsaq, deməli, kənd sakinlərinin dediyi kimi bu kənd XIX əsrin ilk illərində və bəlkə də daha əvvəl yaranıbdır.

İkinci dünya müharibəsinə qədər burada yüzdən artıq ailə yaşamışdır, lakin həm müharibə illərində, həm də sonrakı dövr aclıq illərində kənddə böyük tələfatın olduğu güman edilir. Həm təhsil, səhiyyə ocaqlarının, həm də kənd ərazisində iş yerlərinin olmaması səbəbilə kənd sakinləri zaman-zaman kəndi tərk etmiş, rayon mərkəzinə və ya digər şəhərlərə getmişlər. Kənddə yerləşən qəbiristanlıqlar da bunu sübut edir. Burada elə qəbirlər vardı ki, itib torpağa qarışmışdılar. Ümumi qəbirlərin sayı 1500-dən yuxarı idi. Burada əfn olunanlardan elələri vardı ki, onların nəvələri belə, vəfat etmişdir. Məhz bu faktlar da kəndin həm qədimliyinin, həm də əhalisinin sayının vaxtilə çox olduğunun nişanəsidir. Yuxarıdakı səbəblər ucbatından kənddə sürətli azalma getmişdir. Sovet hakimiyyəti dövründə kənd sakinlərinə buradan köçürülüb başqa yerdə kənd salınması təklif edilsə də sakinlər buna razı olmamış və kəndlərini tərk etməmişlər. Son dövrlərdə isə kənddəki evlərin sayı sürətlə azalaraq 15-ə enmişdir.

Görkəmli muğam ustası Yaqub Məmmədov da yayda bu kəndə istirahətə gəlirdi. Sənətkar yerli camaat arasında çox sevilərdi. Hətta o, dünyasını dəyişəndə kənd sakinləri onun dəfn mərasimində iştirak etmişdilər.

Küsnət kəndində iki ziyarətgah da var idi. Bura qonşu rayonlardan da ziyarətə gələrdilər. Birincisi kəndin girəcəyində olan daha qədim ziyarətgah idi. Yerli camaat bu ziyarətgahı "Mustafa baba" ziyarətgahı adlandırırdı. İkinci ziyarətgah isə kəndin içərisində idi. Bu ziyarətgah "Göz piri" adlanırdı. Burada uyuyan vaxtilə əməli-saleh bir insan olan Yaralı baba olduğu güman edilir. Camaat arasında bu ziyarətgah, buna görə həm də "Yaralı baba" ziyarətgahı adlanırdı.

Toponimikası

• Küsnət oyk., sadə.
• Qəbələ r-nunun Qəbələ şəhər i.ə.v.-də kənd. Baş Qafqaz silsiləsinin yamacındadır. Kənd Quba r-nunun Küsnət kəndindən çıxmış ailələrin məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır;
• Quba r-nunun Küpçal i.ə.v.də kənd. Baş Qafqaz silsiləsinin ətəyindədir. Yaşayış məntəqəsi əvvəlcə indiki Vladimirovka kəndinin yerində idi və Dağıstanın Küsnət kəndindən qədimdə gəlmiş ailələrin məskunlaşması nəticəsində yaranmışdı. Rus ailələri ora köçürüldükdən sonra küsnətlilərin bir hissəsi indiki Küsnət kəndinin əsasını qoymuş, digər hissəsi isə Qəbələ r-nuna gedərək Küsnət kəndini yaratmışdılar. Küsnət sözü Ağdaş r-nunda "ağır-xasiyyətli, qaraqabaq" mənalarında işlənir. Bu sözün türk dillərində "payızlıq", "dağlıq ərazı". "quzey" mənaları da vardır.

Coğrafiyası və iqlimi

Kənd üç tərəfdən dağlarla əhatə olunmuşdur. Kəndin ortasından isə Dəmiraparan çayı keçir. Hər tərəfdə dağların olması səbəbilə və dəniz səviyyəsindən təxminən 1500 m. yüksəklikdə yerləşdiyinə görə hava burada qışda sərt şaxtalı, yayda isə sərin keçir. Kənd şimaldan Laza, qərbdən Duruca kəndləri ilə, cənubdan Qəbələ rayonu, həmçinin dağlar vasitəsilə Dağıstan Muxtar Respublikası, Quba rayonu ilə həmsərhəddir.

Kəndə içməli su kəndin qarşısındakı dağdan-Məyəl dərəsindən hava plastik boru ilə çəkilib gətirilmişdir.

Kənddə XIX əsrdə inşa edilmiş məscid də vardır. Bu məscid sovet hakimiyyəti illərində məktəb kimi fəaliyyət göstərmiş, müstəqillik illərində isə yenidən təmir edilərək məscid kimi fəaliyyətini davam etdirmişdir. Kəndə yalnız bir tərəfdən yol gəlirdi. Bu yolun bir tərəfi qayalıq, bir tərəfi də uçurum idi. Meşələrdə fıstıq, vələs, göyrüş, palıd, əzgil kimi ağaclar bitirdi.

Əhalisi

Kəndin əsas sakinləri ləzgilərdir. Bunlardan dargilər üstünlük təşkil edir. Kəndin əhalisi son dövrlərdə kəndi tərk etmə səbəbilə xeyli azalmışdır. Kənddə qalanlar əsasən, yaşlı nəslin nümayəndələri və burada qalıb dədə-baba sənətlərini (basmaçılıq və dulusçuluq) davam etdirənlər olmuşlar. Kənddən köçənlər isə yay aylarında buraya dincəlməyə, istirahətə gəlirlər. Ümumiyyətlə, kənddə yaşayan əhalinin sayı 44 nəfərdir. Ümumi küsnətlilərin sayı isə 2000-ə yaxındır. Havanın təmizliyi və ərzaq məhsullarının təbiiliyi səbəbilə kənddə bir sıra yoluxucu xəstəliklərin yayılması hallarına rast gəlinməmişdir. Burada yuxarı yaş həddi 120-dən yuxarı, orta yaş həddi isə 70–80 yaş arası dəyişilir.

Əhalisi müsəlman olsa da, yerli camaat tərəfindən "cuhut ləzgiləri" kimi tanımlanan küsnətlilərin Qubadakı Küsnət kəndinə də köçərək gəldikləri, indiki adı ilə Vladimirovka kəndinin Qırmızı qəsəbəyə qonşuluqda yerləşməsi əhalinin nə vaxtsa yəhudiliklə bağlılığının olduğunu deməyə əsas verir.

İqtisadiyyatı

Kənd sakinləri əsasən basmaçılıq və dulusçuluqla məşğul olmuşdular. Bu kənd "dulusçuluq kəndi" adı ilə də tanınırdı. Kəndlilər toxuculuqla da məşğul olur, toxuduqları corab, palaz, xalça və digər məhsulları rayon mərkəzində satmaqla qazanc əldə edirdilər. Kənddə iri və xırda buynuzlu maldarlıq da inkişaf etmişdi.

Dulusçuluq

Dulusçuluq kəndin qədim peşə sahəsi olmuş, atalardan oğullara miras qalmışdır. Dağ palçığını əvvəlcə qıcqırdır, bir neçə gün saxladıqdan sonra vərdənə vasitəsilə ondan irili-xırdalı müxtəlif qablar-nehrələr, küplər, biti qabları, fincanlar hazırlayır, sonra xüsusu kürələrdə bu qabları bişirirdilər. Qabların bişirildiyi kürələr palçıqdan və kərpicdən düzəldilirdi. Kürədə od qalamaq üçün göz olurdu. Sonra kürənin içərisində palçıqdan lövhə düzəldilirdi. Düzəldilən qablar bu palçıq lövhə üzərinə düzülürdü. Altda yanan odun hərarəti bu qabları bişirirdi. Bu qabların düzəldiyi yer "karxana" adlanırdı. "Kar" ləzgi dilində "iş"demək idi. "xana" da fars dilində ev deməkdir. Beləliklə, bu sözlərin birləşməsindən iş evi, iş yeri mənasını verən söz yaranırdı.

Basmaçılıq

Doğranmış odun ot tayası şəklində səliqə ilə düzəldilir, sonda kiçik bir təpəcik yaranır, oduna od vurulur və odunların üstü kül ilə örtülürdü. Bu odunlar içəridə havasızlıq şəraitində tədricən yanırdı. Təxminən 4–5 günə bu odunlardan kömür alınırdı. Bu kömürlərdən həm məişətdə, həm də restoranlarda, otellərdə istifadə edilirdi. Küsnət kömürləri digər kəndlərdə istehsal edilən kömürlərdən öz uzunömürlülüyü və uzunmüddətliyi ilə fərqlənirdi.

Xarici keçidlər

• İnzibati Ərazi Vahidləri Arxivləşdirilib 2017-07-29 at the Wayback Machine