Keşiş

Keşiş — Xristianlıqda evlənməmiş, monastrda yaşayan rahib və ya rahibə.

Misirin Böyük Müqəddəs Anthony, xristian monastizminin atası hesab edilir.

Ağ paltarlı Acharya Kalaka

Haqqında

Rahib sözünün kökü ərəb və fars dillərinə əsaslanır.

Rahiblər aralarında xristianlığın ən sıx formasını yaşamağa çalışan, bunun üçün ayrılığa gedib günlərlə ilahi düşüncə ilə məşğul olan, monastırda yaşayan və həyatlarını xristianlığa uyğun şəkildə nizamlayan insanlardırlar. Köhnə dildə monastırlara "keşişxana" deyilirdi. Bunlar Franciskan, Dominikan, cizvit rahibləri kimi təriqətlərə görə bölünürdülər. Rahiblik özünü tərki-dünya etmək deməkdir. Rahiblər düşüncə ilə dünyadan uzaq bir həyat sürdükləri monastırda yaşayırlar. İçki içmirlər, oruc tuturlar və cinsi həyatdan uzaq dururlar.

Fərdi rahibliklə qrup şəklində edilən rahiblik fərqlidir. Məsələn, İslamda hamı ramazan ayında oruc tutur. Fərdi rahiblikdə hər kəs bir şey etməkdə və ya etməməkdə sərbəstdir. Keşişdə təmizlik (cinsi həyat mənasında) çox vacibdir. Bunun əksinə olaraq, azad libertinaj deyilən azad sevgi idealını müdafiə etmək anlayışı da var.

Fərqli baxış bucağında keşişlik

Meksikalı yazıçı Oktavio Pasın dediyinə görə rahib olmaq, bu cəmiyyətin əksəriyyəti tərəfindən normal sayılan şeylərdən imtina etmək deməkdir. Cəmiyyət tərəfindən müəyyən edilmiş mənəvi dəyərləri rədd edən və kənarda yaşayan insanlar kimi rahiblər də cəmiyyətdəki sosial bir azlıqlardır. Başqa bir baxış bucağı: Rahiblər o mədəniyyətdə icazə verilməyən xoşagəlməz halları tərk edirlər.

Məsələn, İsraildə donuz əti yeyən, Səudiyyə Ərəbistannda içki içən bir rahib yoxdur.

Keşişlərin xüsusiyyətləri

• Rahiblər evlənmirlər, cinsi həyatdan uzaq dururlar.
• Bədənin təmizlənməsinə əhəmiyyət vermirlər.
• Bədənin ehtiyaclarını qarşılamırlar (məsələn, çox az yatırlar).
• Dünya malından imtina edirlər.
• Cəmiyyətdən təcrid olunmağa çalışırlar.
• Az danışırlar, həmişə dua edirlər.
• Xəlvətə çəkilirlər.
• Evsizdirlər. Qarınlarını doyurmaq üçün yalvarırlar. Təbliğ edərək gəzirlər.
• İtaətkardırlar.

Keşişliyin əsasları

Rahiblərdə edilən hər şeyin konkret məqsədi var. Məsələn, rahiblər oruc tuturlar. Beləliklə, dünya ləzzətlərindən qurtulurlar. Başqa bir nümunə; keşişlikdə həmrəylik vardır. Oruc vaxtında toplanan pullar yoxsullara kömək etmək üçün bir quruma bağışlanır.

Təmizlənmə məqsədli ibadət və oruc dünya və insanın şəxsinə istiqamətlənmiş və ya mövcud təbii halına qarşı bir etiraz olaraq mənfi görüşlə əlaqələndirilir. Bir rahib dünyanı düzəltməyi, gözəlləşdirməyi hədəfləyir. Bəzi dinlərdə sırf kamillik məqsədi daşıyır.

Digər tərəfdən, zövq və sevinc əleyhinə olmayan keşişlər də var. Bu vəziyyətdə orucun məqsədi zövqə bağlanmamaq və zövqü adi hala gətirməməkdir. Filosof Teresa Von Avila " hinduşka isə hinduşka, oruc isə orucdur" deyərək buna bir aydınlıq gətirmişdi.

Keşişliyin tarixi

Keşişlik bəzi dini və etik sistemlərə yaddır. Məsələn, Zərdüşt və ya Konfutsiizmdə belədir.

Asiyada keşişlik

Taylanddakı Buddist rahiblər.

Keşişlikdə ən qədim sisteminin Hinduizmdən gəldiyi təxmin edilir. İndus Vadisi mədəniyyəti, rahibləri tanıyırdı. Bu keşişlər: yoqaçılar, Sadhular ya da Sannyasinlerdir (səyyah dərvişlər). Onlar qismən Tantrizm üzvləridir. Jainizm ünsürlərindən biri də orucdur. Hətta bir hindli Mahatma Qandi də oruc tutmuşdur.

Buddizmdə keşişlik olub və hələ də var. Bunu buddanın həyatı və qurduğu buddist rahiblər cəmiyyətindən başa düşə bilərik. Bunu buddanın həyatından və qurduğu buddist rahiblər cəmiyyətindən anlaya bilərik. Gündə yalnız bir yeməkdən başlayaraq açıq oturma vəziyyətində yatmadan oruc tutan konkret hərəkətlər, bir çox nümunə Vyetnam müharibəsi zamanı rahiblərin özlərini yandırmasına səbəb olur. Buddizm normal vəziyyətlər üçün həddən artıq əziyyət çəkən həyatı rədd edir. Buddizmdə həyat tərzindən imtina etməyə və ya keşiş üçün tövbə etməyə ehtiyac yoxdur. Bunun üçün yalnız ekstremizmdən və praqmatik münasibətdən çəkinmək lazımdır.

Qədim Yunanıstan və Romada keşişlik

Qədim Yunanıstanda və Romada rahiblik anlayışı tətbiq edilməkdədir. Yunan əsgərlərinin təlimi kimi başa düşülür. Daha doğrusu idmançıların həyat tərzidir. Sincilik fəlsəfəsində qəbul edilmiş həyat tərzi - iradə, yoxsulluq və kimsəsizlik keşişlik xüsusiyyətlərini göstərir. Bununla birlikdə, kinsizliyin tərəfdarları məmnuniyyətin artdığını və qurulmuş quruluşların parçalanmasını gördükləri üçün onu “keşişlik orucu” adlandırmaq mümkün deyil.

Keşişlik e.ə I əsrdən bəri Qnostisizm və Neoplatonizmdən imtina və dünyanı görməzlik fikirlərini rədd edir. Qnostisizm ya üzvlərinə təvazökar fundamentalist bir həyat sürməyi əmr edir, ya da onlara geniş cinsi azadlıqlar verir. Qaranlıq və işığın birliyinə əsaslanan Mani dinində keşişlik bu şəkildədir: Dünyaya çatmaq üçün hər şeydən imtina etməlisən. Mani dinində rahiblər üçün üç qadağa var:

1. Ət və balıq yeyə, içki içə bilməzlər.
2. Öz-özünü cinsi baxımdan təmin etmək, iş və peşənin qadağan edilməsi.
3. Evlənə bilməzlər.

Yunan və Roma mədəniyyətində oruc tutmaq və cinsi həyatdan çəkinmək dini qaydaların bir hissəsi olaraq görülür. Beləliklə, tanrılara təsir göstərə biləcəklərini düşünürlər (bax:Elevsin misteriyaları). Buna görə keşişlik Yunan və Roma mədəniyyətində bu baxımdan tam olaraq qeyd edilə bilməz.

Fəlsəfə məktəblərində bu belədir: Təmizlik, yemək-içmək və davranış üçün bir sıra qaydalar mövcuddur. Namizəd üzvləri bu qaydalara əməl etməyə borcludurlar. Stoa fəlsəfəsi keşişlik anlayışının mərkəzi idi. Ancaq sözün orijinal mənası ehtiras və istəklərdən qurtulmaq üçün daim çalışmaqdır.

Dinlər və keşişlər

Qrup keşişliyi

Bir çox dünya dinləri keşişliyi bütün cəmiyyətdə mümkün etmək istəyirdi. Bunun üçün bir sıra rahiblər yaratdı. Beləliklə, tövbə etmək üçün müəyyənləşmiş vaxtlarda oruc və ya yas tutulmağa başladnmışdı.

Yəhudilik və keşişlik

Dünyanın bəyəndiyi bir din olan iudaizm, keşişlik xüsusiyyətlərinə malikdir. Bu, xüsusən müqəddəs mətnin öyrənilməsinə aiddir. Yəhudilər tövbə günü (Yom Kippur) oruc tuturlar.

Yəhudilər üçün oruc ruhani bir hazırlıqdır və ya Allaha bir məsələyə nə qədər ciddi yanaşdıqlarını göstərməkdir. Nasistlər Tövratı öyrənəndə bəzi ehtiyaclarını təxirə saldılar. Məsələn, o vaxtlar şərab içməz və saçlarını kəsdirməzdilər. Bu dövr ömrü boyu və ya müəyyən bir müddət bu şəkildə davam edəcəkdir. Əhdi-Ətiqdə nəsirlilərin sabit bir evinin olmadığı qeyd olunur.

İslam və keşişlik

Bəzi rahib xüsusiyyətləri islam həyat tərzində görülür. Keşişlik ərəbcə cihad (müqəddəs müharibə, səy) sözü ilə eyni mənanı daşıyır. Sufilər tərəfindən "kiçik cihad" qavramı, əsl mübarizə hərəkətini özündə cəmləşdirən "böyük cihad" a çevrilir, böyük cihad insanın dünyadakı dünyəvi cazibə müqavimətini göstərə bilməsi üçün bir insanın öz şəxsi impluslarına qarşı mübarizəni və müharibəni hədəf alır.

İslamda keşişlik qruplar şəklində olur. Bu məqsədlə XII əsrdən bəri müxtəlif təriqətlər quruldu. Təriqətə qəbul olunan şəxsə şagird deyilir. Bu şəxslər sufi tərbiyəsinə tabedirlər. Allaha çatmaq üçün hər təriqətin hazırladığı üsullar fərqlidir.

Sufilər gündəlik olaraq zikr edirlər. Allahın adını anarlar. Həmişə axirət üçün çalışırlar. Nəfslərinə qalib gələrlər.

Xristianlıq və keşiklik

Keşişlik xristianlıqda ən çox yayılmışdı. Bir xristian keşişliyi vardır. Lakin xristianlıqdakı rahib hinduizmdəki kimi deyil. Xristianlıq keşişliklə bağlı müxtəlif ənənələrə sahibdir. Bu ənənələrlə formalaşmışdı. Digər tərəfdən bu ənənələri tənqid edən bir dindir.

Əhdi-Cədiddə ən məşhur rahib Yəhya peyğəmbərdir. Yəhya peyğəmbər və şagirdləri əmlak, iqamətgah və s dən imtina edirlər. Yenə Essenes dini yəhudilərin rahib qrupu idilər və şəxsi əşyalarından imtina etdilər.

İsa özü bir müddət oruc tutdu; ancaq rahib haqqında ümumi bir qayda yaratmadı. Rəqiblərin arasında bəziləri onun dünyəvi duyğularla bir həyat sürdüyünü iddia edirdilər. O, rahibi tənqid etdiyini də açıq şəkildə bildirirdi.

Katolik kilsəsi və keşişlik

İsa özü də rahib olub. İsa və onun təlimatları Katolik kilsəsindəki rahiblər üçün həyat şərtləri kimi şərh olunur. Bundan əlavə, şəxsi əşyalardan, cinsi həyatdan imtina etmək, bunları şəxsin öz iradəsi ilə etmesi bir qayda kimi sayılır. Yoxsulluq, bakirəlik və itaət kimi protestant məsləhətlər xilas olmaq üçün lazım deyil, lakin, dini bir həyat üçün faydalıdırlar.

Katolik kilsəsindəki keşişlərlə mənəvi və dini mükəmməlliyə nail olmaq istəyənlər üçün bunlar edilməlidir:

• İbadət və düşüncə. Rahiblə əlaqəli dini ədəbiyyat və ya sənət əsərləri də təqdim olunur.
• İncil oxunur.
• Dua edilir
• Birlikdə ibadət edirlər, nəfs tərbiyə edilir və yığıncaqlar keçirilir.
• Müqəddəs mərasimlər keçirilir.

Monastırlarda imtina qaydalarının nisbətən yüngülləşdirilməsi orta əsrlərdə kilsə və icmada yeni rahib hərəkatlarına səbəb oldu. Franciscan Orderinin banisi Francesco, kasıblara kömək etmək üçün kilsə ilə həmrəy olmaq istəyirdi. Bunun üçün uzun müddət kilsə ilə mübarizə aparmalı oldu. Ancaq kilsədən kənarda deviant hərəkətlər meydana gəlmişdi. Digər qruplar dini həyatı dəyişdirməyə çalışdılar (Katarlar və Valdensian kimi yeni dini qruplar meydana gəldi). Rahiblər orta əsrlərdə baş verən bu hadisələrdən çox təsirlənmişdilər. Qəsdən bədənlərinə işgəncə etməyə başlamışdılar.

Cizvit təriqətinin yaradıcısı İqnati Loyola ruhi məşqlər etdirən və qatı keşişlik qaydalarını əks etdirən otuz günlük bir proqram hazırlamışdı. Bu proqram protestantizmin islahatçı hərəkatlarına qarşı yaradılmışdır.

Cümə günü Katolik kilsəsində ət yemək qadağandır. Bu vəziyyət orta əsrlərdən XX əsrə qədər bu şəkildə davam etdi. Cümə günləri şükranlıq üçün katoliklər oruc tuturlar.

Pravoslav kilsəsi (şərq xristianlığı) və keşişlik

Pravoslavlar 40 gün oruc tuturlar. Bu oruc il ərzində kilsə təqviminə görə tənzimlənir. Pravoslavlarda oruc vaxtı qərbdən daha sərtdir. Ət yemək, şərab içmək və yağ istifadə etmək qəti qadağandır. Bu sıx ibadət ilə əlaqədardır.

Pravoslav kilsələrində rahiblik Katolik kilsəsinə bənzəmir. Keşişlər günahları üçün bağışlanmaq məcburiyyətində deyillər. Şəxs rahib təcrübələri və Allahla mənəvi birlik arasında sərbəstdir.

Protestant kilsəsi və keşişlik

Protestant kilsəsi (Martin Lüter) Katolik kilsəsinin rahiblik üçün uyğun olduğu fikrini rədd etdi.

Roformist kilsələr və keşişlik

İsveçrədə (Sürix) islahat hərəkatları Ulriç Zvinqli tərəfindən başladı. İslahat hərəkatları nəticəsində Kalvinizm kimi yeni bir ilahiyyat meydana gəldi. Hər ikisi dünya ləzzətlərini əvvəldən tərk edərək intizamlı bir həyat tərzi keçirdilər, ancaq, keşiş üçün dünyadan tamamilə uzaqlaşma kimi bir şey yoxdur. Bu həyat tərzi Kalvinizm hərəkatını qəbul edənlər tərəfindən qəbul edildi. Məsələn, mühafizəkar protestantlar bunlar arasındadır.

Pietizm (ifrat dindarlıq)

Protestant kilsələrində son dərəcə fikir ayrılıqları vardır. Bəzi protestantlar dünyanı inkar edən və dindar xüsusiyyətlərə sahib olan bir fikri qəbul etdilər. Məsələn, Pietizm bu şəkildə ortaya çıxan bir hərəkətdir. Qerhard Terstigen: "Biz istəyərək imtina edirik bütün boş şeylərdən, bütün dünyəvi zövqlərdən və həzzlərdən".

Pietizmdə sadəcə oruc tutmak ya da evlənməmək önəmli deyil. Dünya zövqlərindən imtina edilməlidir. Musiqi dinləmək, rəqs etmək və hətta gülmək belə düzgün olmayan kimi görülür. Metodistlər qurucusu Con Ueslinin dövründə təbliğçilər üçün həftədə iki dəfə oruc tutardılar. Hətta digərlərinə də məsləhət görərdilər. Keşiş Maks Veber monxood anlayışını belə şərh etmişdir: "Dünyəvi keşişlik” protestantizm hesabına modernləşdirilmişdi. İnsan mədəniyyəti bundan müntəzəm olaraq təsirlənmiş və dəyişmişdi. Beləliklə, həm müasir, həm də mühafizəkar kapitalizmdə müvəffəqiyyət imtina və fədakarlıq mükafatı kimi qəbul edilir. Beləliklə, bir inanc və din həyatı bir-biri ilə yan-yana davam edərkən aydın şəkildə müstəqil olur və hətta zamanla bir-birindən fərqlənir. Buna görə də bugünkü həyat tərzində tərk edilən şeylərin bir çoxunu keşişlik kimi başa düşmək olar. Bununla birlikdə anoreksiya sinirozu, sağlamlıq və ya vegetarianlıq üçün oruc tutma halları keşişliyə qismən və ya bütövlükdə ziddir.

Müasir türk dilində istifadəsi

"Rahib həyat yaşamaq" ifadəsi hər şeydən çəkilmək, tək yaşamaq üçün türk dilində istifadə olunmuşdur. Rahiblər təkcə xristianlıqda deyil, hər dində vardır.

Həmçinin bax

• Rahib
• Kilsə
• Xristianlıq

Xarici keçidlər

• 200 ildir meditasiya edən keşiş
• Buddist Məbədlərinin Sirli Dünyası (Buddist Məbədləri)