Vikipediya

Nar

(Punica səhifəsindən yönləndirilmişdir)

Nar (lat. Punica) — bitkilər aləminin mərsinçiçəklilər dəstəsinin ağlarotukimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Nar
Elmi təsnifat
Domen:
Eukariotlar
Klad:
Diaphoretickes
Ranqsız:
Arxeplastidlər
Aləm:
Bitkilər
Klad:
Streptofitlər
Klad:
Ali bitkilər
Klad:
Çoxsporlu bitkilər
Klad:
Borulu bitkilər
Klad:
Toxumlu bitkilər
Klad:
Çiçəkli bitkilər
Klad:
Evdikotlar
Klad:
Bazal evdikotlar
Klad:
Superrozidlər
Klad:
Rozidlər
Klad:
Malvids
Dəstə:
Mərsinçiçəklilər
Fəsilə:
Ağlarotukimilər
Yarımfəsilə:
Punicoideae
Cins:
Nar
Beynəlxalq elmi adı

Nar ilkin olaraq Aralıq dənizi bölgəsində görülmüşdür . 16-cı əsrin sonlarında İspanlar Amerikaya, 1769-cu ildə isə ispan köçkünləri Kaliforniyaya gətirmişlər. [3]

Meyvənin mövsümü Cənub yarımkürədə martdan may ayına qədər, Şimal yarımkürəsində isə sentyabrdan fevral ayına qədər olur . [4][5] Sağlam sarkotestalar və ya şirə kimi nar çörək bişirməkdə, yemək hazırlamaqda, şirə qarışıqlarında, yemək qarnirlərində, kokteyl və şərab kimi spirtli içkilərdə istifadə olunur.

Nar Yaxın Şərq və Qafqaz regionunda, şimal və tropik Afrikada, İranda, Hindistan yarımadasında, Mərkəzi Asiyada, Cənub-Şərqi Asiyanın daha quru hissələrində və Aralıq dənizi hövzəsində geniş şəkildə becərilir.[3]

Etimologiyası

redaktə

Narın adı orta əsrlərdə Latın pōmum "alma" və qranātum "toxumlu" sözlərindən yaranmışdır. [6] Ola bilsin ki, köhnə fransız dilində meyvə, pomme-qranat sözündən qaynaqlanan nar qədim ingilis dilində "Qrenadanın alması" kimi tanınırdı - bu termin bu gün yalnız heraldik blazonlarda qalır. Bu, Latın qranatusunu İspaniyanın Qranada şəhərinin adı ilə qarışdıran xalq etimologiyasıdır ki, bu da əlaqəsi olmayan ərəb sözündəndir. [7]

Qranat qədim fransız qrenatından metateza yolu ilə, Orta əsrlər Latın qranatumundan fərqli mənada "tünd qırmızı rəng" mənasında istifadə olunur. Bu törəmə nar pulpasının rəngini təsvir edən pomum qranatumdan və ya "qırmızı boya, cochineal" ifadəsinə istinad edərək qranumdan yaranması ehtimal olunur. Nar üçün müasir fransız termini, qumbara, hərbi qumbara adını verdi. [8]

İrlandiyada nar xalq arasında "şərab" və ya "şərab alma" adlanırdı, baxmayaraq ki, bu termin son vaxtlar bir qədər istifadə olunmur. Bununla belə, Dublinin mərkəzindəki məşhur Moore Street açıq hava bazarındakı meyvə və tərəvəz dükanlarında hələ də belə səsləndirilir. [9][10]

Təsviri

redaktə

Kiçik ağac və ya kol olaraq böyüyən - hündürlüyü 5 ilə 10 m (16 ilə 33 fut) arasında olur. Narın çoxlu tikanlı budaqları var və uzunömürlü bitkidir. Bu növün Fransada bəzi nümunələri 200 il sağ qalmışdır. [3] Bitkinin yarpaqları parlaq, ensiz uzunsov, bütöv, 3–7 sm (1+1⁄4–2+3⁄4 düym) uzunluğunda və 2 sm (3⁄4 düym) enindədir. Çiçəkləri parlaq qırmızı rəngdə və 3 sm (1+1⁄4 düym) diametrdə, üç-yeddi ləçəkdən ibarətdir. [3] Bəzi meyvəsiz növləri vardır ki , bunlar yalnız çiçəkləri üçün yetişdirilir. [11]


Meyvə və toxum

redaktə

Narın meyvə qabığı qırmızı-bənövşəyi rəng olaraq xarici və daxili olmaqla iki hissədən ibarətdir. [12] Xarici hissə sərt perikarpdan təşkil olunduğu halda daxili hissə meyvənin daxili divarını təşkil edən daxili, süngər mezokarpdan (ağ "albedo")təşkildir. [12] Mezokarpın membranları qeyri-simmetrik kameralar şəklində təşkil edilir, sarkotestasların içərisində toxumlar var və bunlar mezokarpla birləşmədən içəriyə yerləşdirilir. Tərkibində şirəsi olan sarkotesta toxumların epidermal hüceyrələrindən əmələ gələn nazik membran kimi əmələ gəlir. [13][14] Narın toxumlarının sayı 200-dən 1400-ə qədər dəyişə bilər. [15]

Limon və qreypfrut meyvələri arasında nar orta ölçülüdür meyvədir. Diametri 5–12 sm (2–4+1⁄2 düym) olmaqla, yuvarlaq və qalın formalı, qırmızımtıl qabıqlıdır. [3] Yetişmiş meyvələri sıxaraq şirə əldə edilir. Bu zaman toxumları sıxaraq əldə edilən şirə aşağı pH (4.4) və yüksək miqdarda polifenollar səbəbindən turş bir dad verir. Belə olduğu halda bu da parçalarda qırmızı silinməz ləkəyə səbəb ola bilər. [16] [17]


Əkində

redaktə

Nar ağacını parklarda və bağlarda dekorativ ağac və kol kimi yetişdirilir. Nar quraqlığa davamlı bitkidir. Aralıq dənizi ərazisində qışı yağışlı iqlimi olan quru ərazilərdə, ya da yay yağışlı iqlimlərdə yetişdirilə bilər. Onlar təxminən -12 °C (10 °F) qədər orta şaxtaya dözə bilirlər. [18]

Narın bitkisinin həşərat zərərvericilərinə bəzi kəpənək növləri ( ''Virachola isocrates'', İraota timoleon, Deudorix epijarbas) ,yarpaq ayaqlı böcək (''Leptoglossus zonatus'') , meyvə milçəkləri və qarışqalar daxildir. Bu həşəratlar yetişib hələ yığılmamış meyvələrə zərər vura bilir.[19] Nar toxumdan asanlıqla böyüməsinə baxmayaraq , şitillərin genetik dəyişməsinin qarşısını almaq üçün adətən 25-50 sm (10-20 düym) sərt ağac şlamları ilə yayılır. Havada tozlanaraq da yayılma üçün bir seçimdir, lakin peyvənd uğursuz olur.[3]


Növləri

redaktə

Bağlarda və daha böyük qablarda bəzək bitkisi kimi xalq tərəfindən əkilən və bonsai nümunəsi ağacı kimi istifadə edilən cırtdan çeşidi ''Qranatum'' vardır. Bu çeşid Kral Bağçılıq Cəmiyyətinin Garden Merit Mükafatını qazanıb.[20][21]

Punika cinsinə aid yeganə digər növ Sokotra narıdır. Ərəbistan dənizində yerləşən dörd adadan ən böyük adası Sokotra kimi tanınır. Ərazi Yəmənin bir hissəsidir. Bu növün çiçəkləri çəhrayı rəngdə və daha kiçikdir. Meyvələri isə daha az şirindir.[22]


Çeşidləri

redaktə

Qranatum olaraq 500-dən çox çeşid adlandırılmışdır. Lakin açıq-aydın eyni genotipin dünyanın fərqli regionlarında fərqli adlandırıldığı məlumdur.[12]

Nar növ və çeşidləri arasında identifikasiya, istehlakçı seçimləri, üstünlük verilən istifadə və satışa görə dəyişir, bunlardan ən mühümləri meyvənin ölçüsü, ekzokarp rəngi (sarıdan bənövşəyi rəngə qədər, çəhrayı və qırmızı ən çox yayılmış), toxum qabığının rəngidir (aralıqdadır) (ağdan qırmızıya qədər), toxumun sərtliyi, yetkinliyi, şirəsinin tərkibi və turşuluğu, şirinliyi və büzücülüyü kimi bir-birindən fərqləndirib bir sıra xüsusiyyətlər vardır.[12]


İstehsal və ixracat

redaktə

Qlobal miqyasda aparıcı istehsalçılar Hindistan və Çindən sonra İran, Türkiyə, Əfqanıstan, ABŞ, İraq, Pakistan, Suriya və İspaniyadır.[23] 2019-cu ildə Çili, Peru, Misir, İsrail, Hindistan və Türkiyə Avropa bazarına nar tədarük edib.[24] Çili Cənubi Kaliforniyadan məhdud tədarükü olan ABŞ bazarının əsas təchizatçısı idi.[24] Çin 2019-cu ildə nar tədarükü ilə özünü təmin etdi, digər Cənubi Asiya bazarları isə əsasən Hindistandan təmin edildi.[24] Cənubi Afrikada nar istehsalı və ixracı 2012-2018-ci illərdə Avropa, Yaxın Şərq, Böyük Britaniya və Rusiya daxil olmaqla ixrac istiqamətləri ilə Cənubi Amerika daşımaları ilə rəqabət aparırdı.[25] Cənubi Afrika narı əsasən İsraildən idxal edir.[25]


Tarixi

redaktə

Narın vətəni İrandan Hindistanın şimalına qədər bir ərazi hesab olunur.[3] Nar bir neçə minilliklər ərzində Yaxın Şərq, Hindistan və Aralıq dənizi ərazisində eləcə də Kaliforniyanın Mərkəzi Vadisində və Arizonada da becərilir.[3][26][27] Nar Şərqi Aralıq dənizi bölgəsində əhliləşdirilən ilk meyvə ağaclarından biri olduğu üçün eramızdan əvvəl beşinci minillikdə əhliləşdirilmiş ola bilər.[28]

Meyvənin karbonlaşmış ekzokarpı Qərb Sahilindəki Tell es-Sultan (Yerixo) ərazisinin erkən Tunc dövrü səviyyələrində, həmçinin Kipr və Tirinsdəki Hala Sultan Təkkəsinin son Tunc dövrü səviyyələrində müəyyən edilmişdir.[29] Misirdə kraliça Hatşepsutun eşikağası Djehutinin məzarından iri, quru nar tapılıb.[30] Mixi yazı ilə yazılmış Mesopotamiya qeydlərində eramızdan əvvəl III minilliyin ortalarından başlayaraq narlardan bəhs edilir.[31] Türkiyə sahillərində batan Uluburun gəmisində eramızdan əvvəl 14-cü əsrdə su basmış nar qalıqları müəyyən edilib.[32] Gəmidəki digər mallara ətir, fil sümüyü və qızıl zinət əşyaları daxildir ki, bu da narın o dövrdə bahalı mal hesab olunduğunu göstərir. Son Tunc dövrünə aid nar qalıqlarının digər arxeoloji tapıntıları, ilk növbədə, elit təbəqəyə məxsus yerlərdə tapılmışdır ki, bu da bu qənaəti təsdiqləyir.[31] Qəndəhar Əfqanıstanda yüksək keyfiyyətli narları ilə məşhurdur.[33]

Vətəni Koreya və ya Yaponiya olmasa da, nar orada geniş şəkildə becərilir və bir çox çeşidləri inkişaf etdirilir. Çiçəkləri və köhnə nümunələrin əldə edə biləcəyi qeyri-adi bükülmüş qabıq üçün bonsai üçün geniş istifadə olunur.[34] Balaustin (latınca balaustinus) termini nar-qırmızı rəng üçün də istifadə olunur.[35]

İspan kolonistləri daha sonra meyvəni Karib dənizinə və Amerikaya (İspan Amerikası) təqdim etdilər. Doktor Fothergill deyir ki, bütün ağaclar arasında bu, bəşəriyyət üçün ən xeyirlisidir."[36]

Nar keçən əsrdə İngiltərəyə ekzotik meyvə olaraq Böyük Con Tradeskant tərəfindən gətirilmişdir. Cənubda uğur qazandı: Bartram 1764-cü ildə Cənubi Karolina ştatının Çarlston şəhərindəki müxbirdən bir barel nar və portağal aldı. Con Bartram 1765-ci ilin sentyabrında Corciya ştatının Savanna yaxınlığındakı Vormsloe plantasiyasında Noble Cons ilə birlikdə "ləzzətli" narlardan yedi. Tomas Cefferson 1771-ci ildə Monticelloda nar əkdi. Onları Villiamsburqdan olan George Wythe-dən almışdı.[37]


Kulinariyada istifadəsi

redaktə

Nar şirəsi narın dadına görə şirin və ya turş ola bilər, lakin bir çox hallarda meyvələr şirənin tərkibindəki asidik ellagitanninlərin turş dadları ilə orta dadlı olur.[17] Nar şirəsi uzun müddətdir ki, Avropa və Yaxın Şərqdə məşhur içki olub və hazırda ABŞ və Kanadada geniş yayılıb.[38]

Qranadın şərbəti əvvəlcə qatılaşdırılmış və şirinləşdirilmiş nar şirəsindən ibarət idi,[39] indi adətən müxtəlif giləmeyvə, limon turşusu və qida boyasına qatqıları da, əsasən kokteyl qarışdırmaqda istifadə olunur.

Pomidor (Yeni Dünya meyvəsi) Yaxın Şərqə gəlməmişdən əvvəl, nar suyu, bəkməz və sirkə bir çox İran yeməklərində geniş istifadə olunurdu və hələ də nar şirəsi və üyüdülmüş qozdan hazırlanmış qalın sous olan fesencan kimi ənənəvi reseptlərdə tapılır. Adətən ördək və ya digər quş əti və düyü üzərində qaşıqlanır.[40][41]

Nar toxumlarından anar dana (farscadan: anar + dana, nar + toxumu) kimi tanınan ədviyyat kimi, xüsusilə də Hindistan və Pakistan mətbəxində istifadə olunur. Qurudulmuş toxumları Hindistan bazarlarında əldə etmək olar. Bu toxumlar ətdən ayrılır, 10-15 gün qurudulur və chutney və köri hazırlamaq üçün istifadə olunur. Əzilmiş anardana da istifadə olunur ki, bu da qablarda daha dərin dad verir və toxumların dişlərə yapışmasının qarşısını alır. Himalay dağlarından daru kimi tanınan yabanı nar növünün toxumları bu ədviyyat üçün yüksək keyfiyyətli mənbə hesab olunur.

Bəzi təbii xüsusi ərzaq bazarlarında tapılan qurudulmuş nar toxumları hələ də təbii şirin və turş dadını saxlayaraq bəzi qalıq suları ehtiva edir. Qurudulmuş toxumlar kulinariyada , məsələn, cığır qarışığı, qranola barları və ya salat, qatıq və ya dondurma üçün doldurma kimi istifadə edilə bilər.

Qafqazda nardan əsasən şirə hazırlamaq üçün istifadə olunur.[42] Azərbaycanda nar şirəsindən hazırlanan sous narşərab [43](farscadan: (a)nar + şərab, "nar şərabı") adətən balıq və ya tikə kabab ilə verilir.

Türkiyədə nar sousu ( türkcə nar ekşisi ) əti marina etmək və ya sadəcə içmək üçün istifadə olunur. Nar dənələrindən salatlarda, bəzən də güllaç kimi desertlərə bəzək kimi də istifadə edilir.[44] Nar şərbətindən və ya bəkməzindən Suriya və Türkiyədə məşhur olan muhammara, qovrulmuş qırmızı bibər, qoz və sarımsaqda istifadə olunur.[45]

Yunanıstanda nar bir çox reseptlərdə istifadə olunur, o cümlədən kollivozoumi, qaynadılmış buğda, nar və kişmişdən hazırlanmış qaymaqlı bulyon, buğda və nar ilə paxlalı salat, nar şirəsi ilə ənənəvi Yaxın Şərq quzu kababları, nar badımcan ləzzəti və apogranavo- daldırma. Nardan likör də hazırlanır və məşhur meyvə qənnadı məmulatı kimi dondurma üstü, qatıqla qarışdırılır və ya tostların üzərinə mürəbbə kimi yayılır.

Meksikada onlar adətən yaşıl (poblano bibəri), ağ (noqada sousu) və qırmızı (nar toxumu) üçrəngli rəngləri xatırladan yeməkdə Meksika bayrağının qırmızısını təmsil edən ənənəvi yemək chiles en nogada bəzəmək üçün istifadə olunur.


Tərkibi

redaktə

Çiy narın yeməli hissəsi 78% su, 19% karbohidrat, 2% zülal və 1% yağdır. 100 q (3,5 unsiya) nar sarkotestası C vitamini üçün gündəlik dəyərin (DV) 12%-ni, K vitamini üçün 16%-ni və folat üçün 10%-ni təmin edir. Nar toxumları tamamilə yeməli toxumların tərkibində olan zəngin pəhriz lifi (20% DV) mənbəyidir.[46]



Araşdırma

redaktə

Fitokimyəvi maddələr

redaktə

Emalı

redaktə

Nar şirəsinin fenolik tərkibi emal və pasterizasiya üsulları ilə pozulur.[47]

Şirəsi

redaktə

Nar şirəsində ən çox rast gəlinən fitokimyəvi maddələr polifenollardır, o cümlədən ellagitaninlər adlanan hidrolizləşən taninlər, ellagik turşu və gallik turşunun bir karbohidratla birləşərək nar ellagitanninlərini əmələ gətirən zaman əmələ gəlir.[17] Şirənin qırmızı rəngi delphinidin, siyanidin və pelarqonidin [17] qlikozidləri kimi antosiyaninlərə aid edilir.[48] Ümumiyyətlə, meyvələrin yetişməsi zamanı şirə piqmentasiyasında artım baş verir.[48]

Qabığı

redaktə

Nar qabığında yüksək miqdarda polifenollar, qatılaşdırılmış taninlər, katexinlər və prodelfinidlər var.</ref>[49] Qabıqda yüksək fenol tərkibi qida əlavələrində və qida konservantlarında istifadə üçün ekstraktlar verir.[50]

Toxum

redaktə

Nar toxumu yağının tərkibində punik turşusu (65%), palmitik turşu (5%), stearin turşusu (2%), olein turşusu (6%) və linoleik turşusu (7%) var.[51]


Sağlamlığa təsiri

redaktə

Məhdud tədqiqat məlumatlarına baxmayaraq, nar şirəsi istehsalçıları və marketoloqları məhsulların təşviqi üçün ilkin tədqiqatların nəticələrindən liberal şəkildə istifadə ediblər.[52] 2010-cu ilin fevral ayında FDA belə istehsalçılardan biri olan POM Wonderful-a xəstəlik əleyhinə sübut olunmamış təsirlərə dair qeyri-qanuni iddialar irəli sürmək üçün nəşr olunmuş ədəbiyyatdan istifadə etdiyinə görə xəbərdarlıq məktubu göndərdi.[53][54][55]


2016-cı ilin may ayında ABŞ Federal Ticarət Komissiyası POM Wonderful-un reklamında sağlamlıq iddiaları irəli sürə bilməyəcəyini bəyan etdi, ardınca ABŞ Ali Məhkəməsi POM Wonderful-un FTC qərarını dəstəkləyərək məhkəmə qərarını nəzərdən keçirmək tələbini rədd etdi.[56][57]

Simvolizm

redaktə

Qədim İran və Fars

redaktə

İran dünyada ikinci ən böyük nar istehsalçısı və ən böyük ixracatçısıdır. Fars dilində nar anar kimi tanınır. Meyvə şirəsi və pastası İran mətbəxində böyük rola malikdir, məs. toyuq, ghormas və sərinləşdirici barlar. Nar qabıqları xalça sənayesində yun və ipəyi ləkələmək üçün istifadə edilə bilər.[58]


Qədim Misir

redaktə

Qədim misirlilər narı firavanlıq və şöhrət simvolu hesab edirdilər. O, jnhm və ya nhm semit adları ilə istinad edilmişdir.[59] Təxminən 1500-cü illərə aid ən qədim tibbi yazılardan biri olan Ebers Papirusuna görə misirlilər nardan tape qurd və digər infeksiyaların müalicəsi üçün istifadə edirdilər.[60]


Qədim və Müasir Yunanıstan

redaktə

Side sikkələrində nar təsvir edilmişdir, çünki Side şəhərin adı olan yerli dildə narın adı idi.[61][62][63][64][65] Qədim Yunanıstanın Side şəhəri Kiçik Asiyanın Aralıq dənizinin cənub sahilində (indiki Antalya vilayəti, Türkiyə) keçmiş bölgə olan Pamfiliyada yerləşirdi.[66]


Yunanlar bu meyvə ilə Karfagen vasitəsilə Romaya gətirilməzdən çox əvvəl tanış idilər və bu, bir çox miflərdə və sənət əsərlərində əks olunur.[67] Qədim yunan mifologiyasında nar "ölülərin meyvəsi" kimi tanınırdı və Adonisin qanından əmələ gəldiyinə inanılırdı.[60][68]


Yeraltı dünyasının ilahəsi Persephone mifində onun nar dənələri istehlakı diqqəti cəlb edir və ondan hər il yeraltı dünyasında müəyyən sayda ay keçirməyi tələb edir. Toxumların sayı və buna görə də aylar dəyişir. Persephone əri Hadesin yanında yeraltı dünyasının taxtında oturduğu aylarda anası Demeter yas tutdu və artıq yer üzünə məhsuldarlıq vermədi. Bu, fəsillər üçün qədim yunan izahı idi.[69]


Carl A. P. Ruck və Denny Staples-ə görə, kameralı nar eyni zamanda müqayisə edilə bilən forması və kameralı daxili ilə xaşxaşın narkotik kapsulunun surroqatıdır.[70] Cozef Kempbellin Qərb mifologiyasında (1964) təsvir edilmiş Miken möhüründə, ikibaşlı baltanın oturmuş ilahəsi (labrys) sağ əlində üç xaşxaş qabığı təklif edir və sol sinəsini dəstəkləyir. O, həm həyat verən, həm də ölümlə məşğul olan ikili ilahənin hər iki aspektini təcəssüm etdirir.


Ovçu Orion Side ilə "evlənən" kimi təmsil olunurdu, bu ad Boeotiyada "nar" mənasını verir, beləliklə, ilk ovçunu ilahəyə təqdis edirdi.


Başqa bir yunan mifində Side ("nar") adlı bir qız atası İctinus tərəfindən təcavüzə məruz qalmamaq üçün özünü anasının məzarı üstündə öldürdü. Onun qanı nar ağacına çevrildi.[71]


Eramızdan əvvəl V əsrdə Poliklit öz məbədində oturmuş Argive Heranı heykəlləndirmək üçün fil sümüyü və qızıl götürdü. O, bir əlində əsa tutdu və digər əlində "kral kürəsi" kimi bir nar təklif etdi.[72] İkinci əsrdə səyahətçi Pausanias pıçıldadı: "Nar haqqında heç nə deməməliyəm, çünki onun hekayəsi bir qədər müqəddəs sirrdir".[72] Narın tac formasına bənzəyən bir qabığı var. Yəhudi ənənəsində bu, düzgün tac üçün orijinal "dizayn" olaraq görüldü.[73]


Sele çayının ağzında, Magna Graecia, Paestum yaxınlığında, Madonna del Qranatoya həsr olunmuş bir ibadətgah var, "Narın Xanımı", "o, öz epiteti və nar atributuna görə nar kimi olmalıdır. Qədim yunan ilahəsi Heranın xristian varisi”, Samos Heraionunun ekskavatoru Helmut Kyrieleis müşahidə edir.[74]


Müasir dövrdə nar yunanlar üçün hələ də güclü simvolik məna daşıyır. Yeni bir ev aldıqda, bir ev qonağının ilk hədiyyə olaraq, bolluq, bərəkət və uğurlar rəmzi olaraq evin ikonostasi (ev qurbangahı) altına/yaxınlığına qoyulmuş narı gətirməsi şərtdir. Yunanlar ölülərini yad edərkən, bişmiş buğdadan ibarət olan, şəkərlə qarışdırılmış və narla bəzədilmiş kollyva təqdim edirlər. Ev üçün nar bəzəkləri Yunanıstanda çox yayılmışdır və əksər ev malları mağazalarında satılır.[75]



Qədim İsrail və Yəhudilik

redaktə

Yəhudi ənənəsində narın mühüm yeri var. Meyvənin Tövratın 613 əmrini təmsil edən 613 toxum olduğu deyilir.[76]


Məsələn, nar Qədim İsraildə kəşfiyyatçıların “vəd edilmiş torpaq”ın məhsuldarlığını nümayiş etdirmək üçün Musaya gətirdikləri meyvələr kimi tanınırdı.[77] Çıxış Kitabı[78] ibrani baş kahinin geydiyi meilin (“efod paltarı”) ətəyində naxışlı narlar olduğunu, baş kahinin girib-çıxdığı zaman eşidilən qızıl zənglərlə növbələndiyini təsvir edir. “Müqəddəslərin müqəddəsi” Padşahlar kitablarına [79] görə, Qüdsdəki Süleyman məbədinin qarşısında duran iki sütunun (Yakin və Boaz) başlıqları narla həkk olunmuşdu. Süleymanın öz tacını narın “tacı” (kaliks) əsasında tərtib etdiyi deyilir.[73]


Bəzi yəhudi alimləri narın Eden bağında qadağan olunmuş meyvə olduğuna inanırlar.[80] Bundan əlavə, nar İbranicə İncildə (Qanunun təkrarı 8:8) İsrail torpağının xüsusi məhsulları kimi sadalanan meyvə və taxılların Yeddi Növündən (İbranicə: שבעת המינים, Shiv'at Ha-Minim) biridir və Süleymanın nəğmələrində nar altı[76] dəfə qeyd olunur və burada xüsusi sitat var: “Dodaqların qırmızı sap kimidir, danışığın da gözəldir, məbədlərin qıfıllarındakı nar parçası kimidir”. (Süleymanın nəğməsi 4:3).


Avropa xristian motivlərində

redaktə

Mozaikada Məsihin ən erkən inkaredilməz görünüşündə, Hinton St Mary, Dorsetdən dördüncü əsrə aid döşəmə mozaikası, hazırda Britaniya Muzeyində, Məsihin büstü və çiro narlarla əhatə olunmuşdur.[81] Nar xristian dini bəzəklərində tez-tez rast gəlinən motiv olaraq qalmaqdadır. Onlar tez-tez paltarların və liturgik asmaların parçasına toxunur və ya metal işlərində işlənir. Narlar Sandro Bottiçelli və Leonardo da Vinçi kimi bir çox dini rəsmlərdə, çox vaxt Məryəmin və ya körpə İsanın əlindədir. Qırılan və ya açılan meyvə İsanın iztirablarının və dirilməsinin dolğunluğunun simvoludur.[80]


İslamda

redaktə

Qurani-Kərimin 55-ci surəsində narın "iki cənnətdə" "Rəbb"dən qorxanlara təqdim ediləcək bir "lütf" kimi bəhs edilir.[82]


Axərbaycanda

redaktə

Nar Azərbaycanın simvollarından biri hesab olunur.[83] Hər il oktyabr ayında Azərbaycanın Göyçay şəhərində Göyçay Nar Festivalı kimi tanınan mədəniyyət festivalı keçirilir. Festivalda Azərbaycan meyvə mətbəxi, əsasən, narçılıq sənayesi ilə məşhur olan Göyçayın narları nümayiş etdirilir.[84] Festivalda ənənəvi Azərbaycan rəqsləri və Azərbaycan musiqisi ilə parad keçirilir. 2015-ci ildə Azərbaycanda keçirilən Avropa Oyunlarının rəsmi loqosunda nar təsvir edilib.[85] Nar oyunların iki maskotundan biri idi. [86]Oyunların açılış mərasimində azərbaycanlı kişi idmançıların geyindiyi gödəkçələrdə də narlar əks olunub.[87]


Çində

redaktə

Çinə Han sülaləsi dövründə (e.ə. 206–220) gətirilən nar (Çincə: 石榴; pinyin: shíliu) qədim dövrlərdə məhsuldarlığın və çoxsaylı nəslin emblemi hesab olunurdu. Ənənəvi Çin mədəniyyətinin mühüm aspekti olan məhsuldarlıq bəxş etmək və məskəni çoxsaylı nəsillərə xeyir-dua vermək üçün toxumları partlayan yetişmiş meyvələrin şəkilləri tez-tez evlərdə asılırdı.[88]


Hindistanda

redaktə

Bəzi hindu ənənələrində nar (hind dili: anar) firavanlıq və məhsuldarlığı simvollaşdırır və həm Bhoomidevi (yer ilahəsi), həm də Tanrı Qaneşa (çox toxumlu meyvələri sevən) ilə əlaqələndirilir.[89][90]


Kürdüstanda

redaktə

Nar Kürd mədəniyyətində mühüm meyvə və simvoldur. Bolluğun simvolu və qədim kürd dinlərinin müqəddəs meyvəsi kimi qəbul edilir. Kürd xalçalarında nardan bolluq simvolu kimi istifadə olunur.[91]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 212. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
  2. ↑ Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 472.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Morton, J. F. "Pomegranate, Punica granatum L". Fruits of Warm Climates. Purdue New Crops Profile. 1987. 352–5. 2012-06-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-14.
  4. ↑ Nirmal K. Sinha; Jiwan Sidhu; Jozsef Barta; James Wu; M.Pilar Cano, redaktorlar Handbook of Fruits and Fruit Processing (2). John Wiley & Sons. 20 June 2012. ISBN 978-1-118-35263-2. OCLC 1100459240. 6 March 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 September 2023.
  5. ↑ Maria Kosseva; V.K. Joshi; P.S. Panesar, redaktorlar Science and Technology of Fruit Wine Production. Academic Press. 1 November 2016. 24–. ISBN 978-0-12-801034-1. OCLC 1020127413. 6 March 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 September 2023.
  6. ↑ Harper, Douglas. "pomegranate". Online Etymology Dictionary.
  7. ↑ "All hail the Pomegranate, official symbol of Granada". The Lecrin Valley. October 15, 2012. 2013-06-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-07.
  8. ↑ Harper, Douglas. "garnet". Online Etymology Dictionary.
  9. ↑ Fred, Johnston. "Review: Woman as Poet". Books Ireland (264). Feb 2004: 15. JSTOR 20632662. 22 May 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 May 2023.
  10. ↑ Barr, Rebecca; Buckley, Sarah-Anne; Kelly, Laura. Engendering Ireland: New Reflections on Modern History and Literature. Cambridge Scholars Publishing. 18 Sep 2015. səh. 66. ISBN 978-1443883078. İstifadə tarixi: 22 May 2023.
  11. ↑ "Pollination". The California Backyard Orchard (ingilis). University of California Agriculture and Natural Resources. 16 July 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 May 2022.
  12. ↑ 1 2 3 4 Stover, E.; Mercure, E. W. "The Pomegranate: A New Look at the Fruit of Paradise". HortScience. 42 (5). 2007: 1088–1092. doi:10.21273/HORTSCI.42.5.1088.
  13. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; holland adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  14. ↑ Dahlgren, R.; Thorne, R. F. "The order Myrtales: circumscription, variation, and relationships". Annals of the Missouri Botanical Garden. 71 (3). 1984: 633–699. doi:10.2307/2399158. JSTOR 2399158. 12 October 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 January 2018.
  15. ↑ "Does a larger pomegranate yield more seeds?". AquaPhoenix. 4 November 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 September 2006.
  16. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; ftb adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  17. ↑ 1 2 3 4 Gómez Caravaca, A. M.; Verardo, V.; Toselli, M.; Segura Carretero, A.; Fernández Gutiérrez, A.; Caboni, M. F. "Determination of the major phenolic compounds in pomegranate juices by HPLC−DAD−ESI-MS". Journal of Agricultural and Food Chemistry. 61 (22). 2013: 5328–37. doi:10.1021/jf400684n. PMID 23656584.
  18. ↑ Ali Sarkhosh; Jeff Williamson. "The Pomegranate" (PDF). UF/IFAS Extension. October 2018. 2012-12-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-05-07.
  19. ↑ Ingels, Chuck; və b. The Home Orchard: Growing Your Own Deciduous Fruit and Nut Trees. University of California Agriculture and Natural Resources. 2007. səh. 26.
  20. ↑ "Punica granatum var. nana". RHS Plant Selector. Royal Horticultural Society. 13 May 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 February 2021.
  21. ↑ "AGM Plants - Ornamental" (PDF). Royal Horticultural Society. March 2020. səh. 90. 2020-05-03 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-05-07.
  22. ↑ "Punica granatum - the Drops of Blood from Garden of Eden". 2013-01-23 tarixində arxivləşdirilib.
  23. ↑ "New UNECE standard will boost international trade in pomegranate | UNECE". 2023-06-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-05.
  24. ↑ 1 2 3 "Overview: Global pomegranate market". FreshPlaza. 13 September 2019. 11 May 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 March 2021.
  25. ↑ 1 2 Marinda Louw. "Pomegranate production in South Africa". South Africa Online. 2021. 8 May 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 March 2021.
  26. ↑ Doijode, S. D. Seed storage of horticultural crops. New York: Food Products Press. 2001. səh. 77. ISBN 978-1-56022-883-7.
  27. ↑ George Ripley; Charles Anderson Dana. The American cyclopaedia: a popular dictionary of general knowledge, Volume 13. Appleton. 1875. ... frequent reference is made to it in the Mosaic writings, and sculptured representations of the fruit are found on the ancient monuments of Egypt and in the Assyrian ruins. It is found in a truly wild state only in northern India ...
  28. ↑ Zohary, Daniel; Hopf, Maria; Weiss, Ehud. Domestication of plants in the old world: The origin and spread of domesticated plants in south-west Asia (4th). Oxford: Oxford University Press. 2012. 114–115. ISBN 9780199549061.
  29. ↑ Still, D. W. Pomegranate: A botanical perspective // Seeram, Navindra P.; Schulman, Risa N.; Heber, David (redaktorlar ). Pomegranates: ancient roots to modern medicine. CRC Press. 2006. 199–2010. ISBN 978-0-8493-9812-4.
  30. ↑ Hopf, Maria; Zohary, Daniel. Domestication of plants in the old world: the origin and spread of cultivated plants in West Asia, Europe, and the Nile Valley (3rd). Oxford [Oxfordshire]: Oxford University Press. 2000. səh. 171. ISBN 978-0-19-850356-9.
  31. ↑ 1 2 Ward, Cheryl. "Pomegranates in eastern Mediterranean contexts during the Late Bronze Age". World Archaeology. 34 (3). February 2003: 529–541. doi:10.1080/0043824021000026495. JSTOR 3560202.
  32. ↑ Ward Haldane, Cheryl. "Shipwrecked plant remains". The Biblical Archaeologist. 53 (1). March 1990: 55–60. doi:10.2307/3210160. JSTOR 3210160.
  33. ↑ "Pomegranate — Afghan Agriculture". afghanag.ucdavis.edu. University of California at Davis, International Programs. 2013. 5 December 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-17.
  34. ↑ "History of Science: Cyclopædia, or, A universal dictionary of arts and sciences". Digicoll.library.wisc.edu. 2012-04-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-14.
  35. ↑ Osborne, Roy; Pavey, Don. On Colours 1528: A Translation from Latin. Parkland, Fla: Universal Publishers. 2003. ISBN 978-1-58112-580-1.
  36. ↑ Leighton, Ann. American gardens in the eighteenth century: "for use or for delight". Amherst: University of Massachusetts Press. 1986. səh. 242. ISBN 978-0-87023-531-3.
  37. ↑ Leighton, (1986). səh. 272
  38. ↑ Tundel, Nikki. "The pomegranate hits the peak of popularity". Minnesota Public Radio. 2007-04-20. 2014-11-29 tarixində arxivləşdirilib.
  39. ↑ Favre, Joseph. Dictionnaire Universel de Cuisine Pratique: Encyclopédie Illustrée D'Hygiène Alimentaire (fransız). Paris. 1905. səh. 1088.
  40. ↑ Burke, Andrew. Iran. Lonely Planet. 15 July 2008. səh. 82. ISBN 978-1-74104-293-1. İstifadə tarixi: 2010-11-29. The anar (pomegranate) is native to the region around Iran and is eaten fresh and incorporated in a range of Persian dishes most famously in fesenjun, but also in ash-e-anar (pomegranate soup) and in rich red ab anar (pomegranate juice).
  41. ↑ "Ash-e Anar". Internetserver.com. 2012-02-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-14.
  42. ↑ Bulletin — p. 52 by Bureau of Plant Industry, Division of Plant Industry, Queensland[aydınlaşdırma lazımdır]
  43. ↑ Culinary cultures of Europe. Council of Europe. 2005. səh. 72.
  44. ↑ Akgün, Müge. "Güllaç, a dainty and light dessert". Turkish Daily News. Istanbul: DYH. 2006-09-22. 2008-05-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-12-26.
  45. ↑ Malouf, Greg and Lucy. Saha. Australia: Hardie Grant Books. 2006. səh. 46. ISBN 978-0-7946-0490-5.
  46. ↑ "Nutrition data for raw pomegranate per 100 grams". NutritionData.com, Conde Nast; USDA FoodData Central. 1 April 2019. 30 March 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 April 2013., NutritionData.com
  47. ↑ Alper, N; Bahceci, KS; Acar, J. "Influence of processing and pasteurization on color values and total phenolic compounds of pomegranate juice". Journal of Food Processing and Preservation. 29 (5–6). 2005: 357–368. doi:10.1111/j.1745-4549.2005.00033.x. ISSN 0145-8892.
  48. ↑ 1 2 Hernández F, Melgarejo P, Tomás-Barberán FA, Artés F. "Evolution of juice anthocyanins during ripening of new selected pomegranate (Punica granatum) clones". European Food Research and Technology. 210 (1). 1999: 39–42. doi:10.1007/s002170050529.
  49. ↑ Plumb GW, De Pascual-Teresa S, Santos-Buelga C, Rivas-Gonzalo JC, Williamson G. "Antioxidant properties of gallocatechin and prodelphinidins from pomegranate peel". Redox Rep. 7 (41). 2002: 41–6. doi:10.1179/135100002125000172. hdl:10261/97986. PMID 11981454.
  50. ↑ Li, Y.; Guo, C.; Yang, J.; Wei, J.; Xu, J.; Cheng, S. "Evaluation of antioxidant properties of pomegranate peel extract in comparison with pomegranate pulp extract". Food Chemistry. 96 (2). 2006: 254–260. doi:10.1016/j.foodchem.2005.02.033.
  51. ↑ Schubert, Shay Yehoshua; Lansky, Ephraim Philip; Neeman, Ishak. "Antioxidant and eicosanoid enzyme inhibition properties of pomegranate seed oil and fermented juice flavonoids". Journal of Ethnopharmacology. 66 (1). July 1999: 11–17. doi:10.1016/S0378-8741(98)00222-0. PMID 10432202.
  52. ↑ "Pomegranate: superfood or fad?". UK National Health Service (NHS). 26 April 2018. 2016-03-28 tarixində arxivləşdirilib.
  53. ↑ "Pom Wonderful Warning Letter". U.S. Food and Drug Administration. 2011-04-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-24.
  54. ↑ "Understanding Front-of-Package Violations: Why Warning Letters Are Sent to Industry". Food and Drug Administration. 2011-03-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-24.
  55. ↑ Starling S. "FDA says Pom Wonderful antioxidant claims not so wonderful". NutraIngredients.com. 3 March 2010. 27 June 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 March 2010.
  56. ↑ "Statement of FTC Chairwoman Edith Ramirez Regarding Supreme Court's Decision Not to Review POM Wonderful Case". Bureau of Consumer Protection, US Federal Trade Commission. 2 May 2016. 18 May 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 July 2017. I am pleased that the POM Wonderful case has been brought to a successful conclusion. The outcome of this case makes clear that companies like POM making serious health claims about food and nutritional supplement products must have rigorous scientific evidence to back them up. Consumers deserve no less.
  57. ↑ Sorvino, Chloe. "The Verdict: POM Wonderful Misled Its Customers, A Blow To Its Billionaire Owners". Forbes. 2 May 2016. 18 May 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 July 2017.
  58. ↑ "Pomegranate Festival kicks off in Tehran". en.tehran.ir. 19 November 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 May 2017.
  59. ↑ "Pomegranate". reshafim.org.il. 25 February 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-21.
  60. ↑ 1 2 Jayaprakasha, G. K.; Negi, P.S.; Jena, B.S. Antimicrobial activities of pomegranate // Seeram, Navindra P.; Schulman, Risa N.; Heber, David (redaktorlar ). Pomegranates: ancient roots to modern medicine. CRC Press. 2006. səh. 168. ISBN 978-0-8493-9812-4.
  61. ↑ Turkish Odyssey Perge-Aspendus-Side-Alanya Arxiv surəti 14 noyabr 2006 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2006-11-14 at the Wayback Machine "Side was founded by Aeolians of the Aegean region. The history of the town extends back to the 7C BC. "Side" meant "pomegranate" in the local language. Until the Roman Imperial period, pomegranate was the symbol used on the coins of Side. "
  62. ↑ "Greek SIDE (Pamphylia) AE13. EF-. 1st century BC. Athena - Pomegranate". MA-Shops (ingilis). 1 March 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 March 2023.
  63. ↑ "PAMPHYLIA, SIDE. AR Stater, circa 460-410 BC. Pomegranate / Athena". VCoins (ingilis). 1 March 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 March 2023.
  64. ↑ "Numismatica Ars Classica - Auction 96 Lot 1114". NumisBids.com. 1 March 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 March 2023. Pamphylia, Side. Stater, circa 460-430 BC, ...Pomegranate within guilloche border. Rev. Head of Athena r., wearing Corinthian helmet, hair in queue. All within incuse square.
  65. ↑ * "Pamphylia, Side - Ancient Greek Coins". WildWinds.com. 1 March 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 March 2023.
  66. ↑ Sear, David R. Greek coins and their values. London: Seaby. 1978. ISBN 978-0-900652-46-2.
  67. ↑ Hodgson, Robert Williard. The pomegranate. Issue 276 of Bulletin. California Agricultural Experiment Station. 1917. səh. 165. 2016-05-03 tarixində arxivləşdirilib.
  68. ↑ Graves, Robert. The Greek Myths. Penguin Books. 1992. səh. 95. ISBN 978-0-14-017199-0.
  69. ↑ Ovid. Metamorphoses. V. 385–571.
  70. ↑ Staples, Danny; Ruck, Carl A. P. The world of classical myth: gods and goddesses, heroines and heroes. Durham, N.C.: Carolina Academic Press. 1994. ISBN 978-0-89089-575-7.
  71. ↑ Forbes Irving, Paul M. C. Metamorphosis in Greek Myths. Clarendon Press. 1990. 242–243. ISBN 0-19-814730-9. 2023-01-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-13.
  72. ↑ 1 2 "Pausanias, Description of Greece". 2,17,4. Loeb Classical Library. 3 December 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 November 2011.
  73. ↑ 1 2 Parashat Tetzaveh Arxiv surəti 22 avqust 2006 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2006-08-22 at the Wayback Machine, Commentary by Peninnah Schram, Congregation B'nai Jeshurun, New York
  74. ↑ Kyrieleis, Helmut. "The Heraion at Samos" in Greek Sanctuaries: New Approaches, Nanno Marinatos and Robin Hägg, eds. 1993, p. 143.
  75. ↑ Christmas Traditions in Greece by folklorist Thornton B. Edwards
  76. ↑ 1 2 Seeram, Navindra P. Pomegranates: Ancient Roots to Modern Medicine. CRC Press. 2006. ISBN 9781420009866. 2023-04-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-13.
  77. ↑ Why Hebrew Goes from Right to Left: 201 Things You Never Knew about Judaism, Ronald H. Isaacs (Newark, 2008), page 129
  78. ↑ 28:33–34
  79. ↑ 7:13–22
  80. ↑ 1 2 "A Pomegranate for All Religions" Arxiv surəti 21 may 2008 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2008-05-21 at the Wayback Machine by Nancy Haught, Religious News Service
  81. ↑ Paul Stephenson, Constantine, Roman Emperor, Christian Victor, 2010:1 and fig. 1.
  82. ↑ "Al-Rahman verse 68". Quran.com. 23 February 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 February 2022.
  83. ↑ European Games goes Gaga, Azeris jeer Armenians Arxiv surəti 15 iyun 2015 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2015-06-15 at the Wayback Machine. Times of India. 13 June 2015. Retrieved 1 September 2015.
  84. ↑ iguide.travel Arxiv surəti 6 oktyabr 2011 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2011-10-06 at the Wayback Machine Goychay Activities: Pomegranate Festival
  85. ↑ Korram, Andy. "The "European Games, Baku 2015" disclosed their official logo". en.mastaekwondo.com. 17 June 2014. 1 July 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 June 2014.
  86. ↑ "Baku 2015 European Games Unveils Official Mascots Jeyran And Nar". baku2015.com. Archived from the original on 28 November 2014. İstifadə tarixi: 26 November 2014.
  87. ↑ Lucie Janik. Azerbaijan National Team Wears Scervino Arxiv surəti 17 sentyabr 2015 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2015-09-17 at the Wayback Machine. WWD. 11 June 2015. Retrieved 1 September 2015.
  88. ↑ Doré, Henry; Kennelly, S.J. Researches into Chinese Superstitions, Vol V. (Translated). Shanghai: Tusewei Press. 1914. səh. 722.
  89. ↑ Suresh Chandra. Encyclopaedia of Hindu Gods and Goddesses. Sarup & Sons. 1998. səh. 39. ISBN 978-81-7625-039-9. Bhumidevi (the earth goddess) … Attributes: … pomegranate …
  90. ↑ Vijaya Kumar. Thousand Names of Ganesha. Sterling Publishers. 2006. ISBN 978-81-207-3007-6. … Beejapoori … the pomegranate in His hand is symbolic of bounteous wealth, material as well as spiritual …
  91. ↑ Doré S.J., Rostami; Shirin. "International journal of humanities and cultural studies: A Study on Symbols Roles in Shaping Appearances and Forms in Hand-Wovens of Kurdistan Province, Iran". 2015. ISSN 2356-5926. Vol 2 p. 1091

Həmçinin bax

redaktə
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Nar&oldid=7801956"