Qaralama:Mehdi bəy Məlik-Aslanov
| Mehdi bəy Məlik-Aslanov | |
|---|---|
| Mehdi bəy Fərhad bəy oğlu Məlik-Aslanov | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum yeri | |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | maarifçi, xeyriyyəçi, qurucu |
| Atası | Haci Fərhad bəy |
| Anası | Xatay xanım |
| Uşaqları |
İsgəndər bəy , İsfəndiyar bəy, Zülfügar bəy |
Mehdi bəy Fərhad bəy oğlu Məlik-Aslanov (az. Mehdi bəy Fərhad bəy oğlu Məlik-Aslanov; 1839, Tuğ, Qarabağ əyaləti, Rusiya imperiyası – 1923, Tuğ, Azərbaycan SSR, ZSFSR, SSRİ) — mülkədar, maarifçi, xeyriyyəçi, qurucu.[1]
Həyatı
redaktəMehdi bəy 1839-cu ildə Tuğ kəndində anadan olub. Qədim və nəcib Qarabağın zadəgan Məlik-Aslanovlar ailəsindəndir.
Qarabağ atlı alayının zabiti Hacı Fərhad bəyin oğlu Mehdi bəy Qarabağda nüfuzlu şəxs idi.
Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı.[1]
Fəaliyyəti
redaktə
19-cu əsrin ortalarında, Mehdi bəy Qarabağa gələn kürddilli qaçqınlar üçün öz vəsaiti hesabına Kürdlər kəndini salıb.[2] Sözü gedən yaşayış məntəqəsinin yeri vaxtilə Mehdi bəy adlı şəxsə məxsus olmuşdur və əsasən kürd ailələrinin məskunlaşması nəticəsində yaranmış və məskunlaşan ailələrin ümumi adını qəbul etmişdir.[3] Bir müddəd kəndi "Mehdi bəy Kürdü" də adlandırırdılar.[3] Mehdi bəy çalışırdı ki, kəndi mümkün qədər təchiz etsin, sakinlərin güzəranını rahatlandırsın. Kənddə içməli su qıtlığı tələbatını nəzərə alaraq və həmin ehtiyacı ödəmək üçün, o kəndə içməli su kəhrizi vurur.[1][2] Elə o vaxtdan kəhriz "Mehdi bəyə məxsus" anlamını ifadə edir və həmin kəhriz "Mehdi bəy kəhrizi" adlanır.[2] Bu gün kənd tamamilə dağıdılsa da, kəhriz toxunulmaz olaraq qalır. Bölgə ictimaiyyətinin, kəndin keçmiş sakinlərinin və dövlət qurumlarının səyləri nəticəsində, həmin kəhriz aşkar olunmuş abidələrin siyahısına daxil edilmişdir və mədəniyyət abidələrinin siyahısına salınması istiqamətində Dövlət tərəfindən nəzarətə götürülüb.[4]
Şair Şahin Vahidoğlunun "Füzulinin kəndi Kürdlər" şeirində bu sözlər var:
Təməli Mehdi bəy idi,
Kəhrizi tül örpek idi.
İlandağın ətəyidi,-
Füzulinin kəndi Kürdlər.
1882-ci ildə, Mehdi bəy Qubadlıda yeni acılan məktəbin ilk müəllimlərindən olub.[5] Qarabağda maarifpərvər əməlləri ilə böyük hörmət qazanmış və qardaşı Sadıx bəy Məlik-Aslanovun yaxından köməyi nəticəsində 1883-cü ildə (bəzi mənbələrdə 1885-ci il göstərilir) Tuğ kəndində o dövr üçün müasir məktəb yaradır.[6][7] Rusiya İmperatoru III Aleksandrın imzaladığı sənəddə qeyd olunur ki, həmin məktəbə Rus-Avropa tipli məktəb statusu verilsin.[1][8][9][10] Belə bir formada dünyəvi məktəb Rusiya imperiyasının milli kənarlarında nadir hal idi. Məktəb Sadıx bəyin evində fəaliyyətə başladı və uzun müddət orada yerləşirdi. Tuğ məktəbinin yaranmasında, zamanın tanınmış ziyalısı, tarixçisı Mir Mehdi Xəzaninin də müstəsna rolu olmuşdur. Bu təhsil ocağının açılışı ilə nəinki Qarabağda, hətta bütün Azərbaycanın həyatında çox mühüm, qeyri-adi bir hadisə baş verdi. Gələcəkdə Tuğ məktəbin yetirmələri tariximizin müxtəlif dövrlərində Azərbaycanda ad-san sahibi oldular.
1887-ci ildə Rusiya İmperiyasının Xalq Təhsili Nazirliyi tərəfindən cəmiyyətin aşağı təbəqələrindən olan uşaqların təhsilini məhdudlaşdıran "Gimnaziya təhsilinin azaldılması haqqında" normativ akt buraxılmışdır. Buna baxmayaraq, Mehdi bəylə Sadıx bəy Tuğ və ətraf bölgələrdə yaşayan məktəbin kasıb şagirdlərinə tədris və maddi vəsaitlə kömək edirdilər.[11] Həmçinin, Mehdi bəyin özü Qarabağda bir çox məktəblərin hamisi idi.[1]
Mehdi bəyin Tuğ kəndinin hündür nöqtəsi sayıla biləcək yerdə imarəti var idi.[12] Sovet hakimiyyəti qurulandan sonra həmin ev müsadirə olunur və vaxtilə qardaşı Sadıx bəylə açdıqları məktəbin bir hissəsi bu evə köçürülür. 1978-ci ildə Tuğ kəndində yeni məktəb binası tikilir və Mehdi bəyin evində yerləşən məktəb yeni binada fəaliyyətini davam edir. İşğaldan əvvəl, Mehdi bəyin evinin yuxarı mərtəbəsində uzun məsafəli avtobus sürücüləri üçün bir növ motel qurulmuşdu, alt mərtəbədə isə, xidmət evi və fotostudiya fəaliyyət göstərirdi.
Ailəsi
redaktəHəyat yoldaşı: Xocavənd hökmdarının qızı ilə ailə qurmuşdu.
Övladları: İsgəndər bəy (1869,Tuğ – ?), İsfəndiyar bəy (1874,Tuğ – ?), Zülfüqar bəy (1882,Tuğ – ?).
Mehdi bəyin oğlu İsfəndiyar bəy Georgi xaçı kavaleri Həsənəli bəy Əsgərxanovun qızı Şövkət xanımla (1888 – 1970) yaşam qurmuşdu.
Həmçinin bax
redaktəMənbələr
redaktə- Azərbaycan Respublikasının Dövlət Tarix Arxivi. F.24. Op.1. D.142. L.205–207
- Azərbaycan Respublikasının Dövlət Tarix Arxivi. F.10. Оp.1. D.135. 1.L.702
- N. A. Cavanşir. Məlik-Aslanovların soyağacı haqqında, Azərbaycan Tarixi Şəcərə Cəmiyyətinin Xəbərləri, İkinci Buraxılış, "Səda", Bakı, 2001, səh. 27 ISBN 5-86871-204-4
- E.E. İsmaylov. Məlik-Aslanovların şəcərəsinə aydınlıq gətirilməsi, Azərbaycan Tarixi Şəcərə Cəmiyyətinin Xəbərləri, Üçüncü Buraxılış. Bakı, "Adiloğlu" nəşriyyatı, 2001, səh. 165 ISBN 9952-25-001-0
- Ənvər Çingizoğlu. Tuğ, "Soy" dərgisi, 12 (32), Bakı. 2009
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 4 5 Ənvər Çingizoğlu. “Qarabağda maarif" (1750–1950). Bakı, “Zərdabi LTD” MMC, 2013, səh. 35, 39, 40, 276 ISBN 978-9952-460-29-2
- ↑ 1 2 3 Nazim Tapdıqoğlu — "Füzuli rayonu Kürdlər kəndi" kitabı, Bakı, 2023, "İmza" nəşrlər evi, səh. 125, 169, 178, 179, 183 ISBN 978-9952-37-393-3
- ↑ 1 2 Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. İki cilddə. I cild. Bakı, "Şərq-Qərb", 2007, səh. 423 ISBN 978-9952-34-155-3
- ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidməti, — 11.09.2023-cü il N3-24-1/2-01-Q-416/22/2023
- ↑ Rus-tatar məktəbləri — az.wikipedia.org/wiki/Rus-tatar_məktəbləri#Qubadlı
- ↑ İctimai TV. "Tuğdan xüsusi reportaj…" (az.). Youtube.com. Apr 20, 2021. İstifadə tarixi: Apr 20, 2021.
- ↑ "Bəxtiyar Qaraca. Bir kəndin övladları". Azərbaycan. 2010.18 dekabr. səh. 6
- ↑ "Aslan bəy Məlik-Aslanovun və Mehdi bəy Məlik-Aslanovun evlərinin qalıqları - (Fotolar)". Medeniyyet.az.
- ↑ "Rəyanə Məlik-Aslanova: Əminəm ki, ulu babalarımın evləri bərpa edilərək mədəni-maarif mərkəzinə çevriləcək". Azertag.az.
- ↑ İctimai TV. "Xocavəndin işğaldan azad edilmiş Tuğ kəndindən reportaj" (az.). Youtube.com. 15.11.2020. İstifadə tarixi: 2020-11-15.
- ↑ Hüseyn Əhmədov — "XIX əsr Azərbaycan məktəbi" kitabı, Bakı, 1972
- ↑ tvmusavat. "Ermənilərin kef və şərab çəkdiyi o məşhur Tuğ kəndindən video - reportaj! İndi ancaq əziyyət çəkirlər" (az.). / tvmusavat. Feb 17, 2021. İstifadə tarixi: Feb 17, 2021.