Saak Ter-Qabrielyan
Saak Mirzoyeviç Ter-Qabrielyan (erm. Սահակ Միրզայի Տեր-Գաբրիելյան; 15 fevral 1886, Şuşa – 19 avqust 1937[1]) — Ermənistan-sovet partiya, dövlət və siyasi xadimi.
| Saak Ter-Qabrielyan | |
|---|---|
| erm. Սահակ Տեր-Գաբրիելյան | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 15 fevral 1886 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 19 avqust 1937[1] (51 yaşında) |
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, inqilabçı |
| Dini | Erməni Həvari kilsəsi |
Həyatı
redaktəSaak Mirzoyeviç Ter-Qabrielyan 15 fevral 1886-cı ildə Şuşada dərzi ailəsində anadan olmuşdur. 1905–1907-ci illər Bakı inqilabının iştirakçısı, RSDFP komitəsinin üzvü olmuşdur. 1907-ci ildən Bakıda həmkarlar ittifaqlarında partiya işi aparmış, Neft Sənayesi İşçiləri İttifaqının yaradılmasında iştirak etmişdir. O, həbs edilmişdir. 1917-ci il fevral inqilabından sonra Bakı Soveti Rəyasət Heyətinin üzvü olmuşdur. 1918-ci ildə Bakı Kommunası dövründə neft komissarı və Fövqəladə Komissiyanın sədri kimi xidmət etmişdir. 1918–1919-cu illərdə Baş Neft Komitəsinin kollegiyasının üzvü RSFSR Xalq Komissarları Sovetinin sənayeni və ordunu neft məhsulları ilə təmin etmək tapşırıqlarını yerinə yetirmişdir. 1919-cu ilin yanvar–mart aylarında Xəzər–Qafqaz Cəbhəsinin XII Ordu İnqilabi Hərbi Şurasının üzvü olmuşdur. 1920-ci ildə Ermənistan Hərbi İnqilab Komitəsinin və İnqilab Komitəsinin üzvü olmuşdur. 1921-ci ildən Ermənistan SSR-nin RSFSR-də, 1923–1928-ci illərdə SSRİ Xalq Komissarları Soveti yanında ZSFSR-də daimi nümayəndəsi olmuşdur. 1928–1935-ci illərdə Ermənistan SSR Xalq Komissarları Sovetinin sədri kimi xidmət etmişdir. 1935–1938-ci illərdə SSRİ Yüngül Sənaye Xalq Komissarlığının ticarət şöbəsinin müdiri kimi çalışmışdır. Ermənistan K(b)P MK Büro və Vilayət Komitəsinin üzvü idi. Ümumittifaq Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının X, XII–XVII qurultaylarının nümayəndəsi olmuşdur. Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin və SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin üzvü, onların Rəyasət Heyətinin üzvlüyünə namizəd olmuşdur.
Repressiyası
redaktə1937-ci ildə həbs olunmuşdur. Rəsmi versiyaya görə, o, istintaq zamanı ondan gözlənilən əhəmiyyətli ifadə verməyə vaxt tapmadan pəncərədən atılaraq həlak olmuşdur. Bundan xəbər tutan Stalin "sui-qəsdçi" Ter-Qabrielyanın NKVD-dən və partiya elitasından olan "yoldaşlar" tərəfindən öldürüldüyünü və ifadəsində bunları qeyd etməməsi ehtimalını ortaya atmışdır. Bununla əlaqədar olaraq yerində araşdırma aparmaq üçün İrəvana Dövlət Təhlükəsizliyi Baş İdarəsinin məxfi-siyasi şöbəsinin rəisi Mixail Litvinin və Anastas Mikoyanın başçılığı ilə NKVD briqadasından ibarət komissiya göndərilmişdir. Onlar Moskvaya "Ermənistan üçün" edam limitinin 700 (sonradan 2,000 nəfərə çatdırılması) artırılması tələbi ilə teleqram göndərmişdilər.[2]
Zaqafqaziya Dövlət Siyasi İdarəsinin keçmiş əməkdaşı Q. Tsaturov 1953-cü ildə ifadə verərək qeyd etmişdir: "...1937–1938-ci illərdə ölkənin arxa hissəsinin sağçı-trotskiçi elementlərdən təmizləndiyi dövrdə Beriya bəyənmədiyi şəxslərə qarşı repressiyalar üçün istifadə etmişdir. Beriyanın göstərişi ilə Ermənistan Xalq Komissarları Sovetinin sədri Ter-Qabrielyana qarşı iş açılmışdır. O, həmişə Xanciyanı dəstəkləyir və Beriyaya qarşı onun tərəfini tuturdu. Ter-Qabrielyan Beriyaya qarşı terror aktı hazırlayan sağçı-trotskiçi terror təşkilatının üzvü kimi həbs edilmişdir. Ermənistan Mərkəzi Komitəsinin katibi Amatuni, Beriyanın himayədarı olan Ermənistan DSİ-nin sədri Muğdusi Ter-Qabrielyandan etiraf istəsələr də, əldə edə bilməmişdilər. Fiziki güc tətbiqi nəticəsində Ter-Qabrielyan dördüncü mərtəbədən yıxılaraq həlak olmuşdur. Ter-Qabrielyanın sadəcə olaraq məhv edilməsi ehtimalı da istisna edilmirdi və bununla bağlı şayiələr yayılırdı".[3]
İosif Stalin 8 sentyabr 1937-ci ildə Ermənistan KP MK-ya müraciət edərək qeyd etmişdir: "Ter-Qabrielyanın "intiharı" ilə bağlı son hadisələr diqqət mərkəzində Ermənistanın partiya və sovet təşkilatlarının vəziyyətini yekunlaşdıran bütün maksimum çürümə və tənəzzülü əks etdirir. Təsəvvür etmək çətindir ki, Ter-Qabrielyan özünü pəncərədən atıb, bu, onun qorxmaz və hesabkar təbiəti ilə tamamilə uyğun gəlmir. Çox güman ki, onu oradan atıb ağzını bağladılar ki, sovet hakimiyyətinin düşmənlərini ifşa edə bilməsin". Sonradan reabilitasiya olunmuşdur.[3]
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 Тер-Габриэлян Саак Мирзоевич // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ "Квоты на расстрелы Расстрелять дополнительно 1500 человек в Армении. Сталин — «за»". 2021-11-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-12.
- ↑ 1 2 "Армяне в «деле Лаврентия Берия»". 2019-06-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-31.
Əlavə ədəbiyyat
redaktə- Большая советская энциклопедия. 3-е издание. М., 1970—1977.
- ЭНЦИКЛОПЕДИЯ СЕКРЕТНЫХ СЛУЖБ РОССИИ Москва. 2004