Təbriz bəylərbəyliyi
|
Bu məqalə Təbriz bəylərbəyliyi haqqındadır. Digər mənalar üçün Təbriz (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın. |
Təbriz bəylərbəyliyi və ya Azərbaycan bəylərbəyiliyi[1] — Səfəvilər dövlətinin inzibati-ərazi vahidlərindən biri. Mərkəzi Təbriz şəhəri idi.
Təbriz bəylərbəyliyi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1502–1736 | |||||||||
 | |||||||||
| Statusu | Əyalət | ||||||||
| Paytaxtı | Təbriz | ||||||||
| Ən böyük şəhəri | Təbriz Ərdəbil | ||||||||
| Rəsmi dilləri | Azərbaycan dili | ||||||||
| Tarixi | |||||||||
• Yaranması | 1502 | ||||||||
• Süqutu | 1736 | ||||||||
| Ərazisi | |||||||||
| |||||||||
TarixiRedaktə
XVI əsrin 1-ci yarısında yaradılmışdı. Çuxursəəd, Qarabağ, Şirvan, İran əyalətləri və Osmanlı imperatorluğu ilə həmsərhəd olan Təbriz bəylərbəyliyinə Marağa, Urmiya, Soucbulaq, Xoy, Səlmas, Mərənd, Naxçıvan (16 əsrin sonunadək), Maku, Qaradağ, Ərdəbil, Miyanə,Talış, Arazbar, Sultaniyyə, Zəncan və s. əyalətlər daxil idi.
Təbriz bəylərbəyliyi ictimai-iqtisadi və strateji baxımdan Səfəvilər dövlətinin ən zəngin və mühüm əyalətlərindən biri idi. Burada əkinçilik, maldarlıq və sənətkarlıq inkişaf etmişdi; mühüm ticarət yolları onun ərazisindən keçirdi. Səfəvilər dövlətinin paytaxtı Qəzvinə (1555), sonralar isə İsfahana (1598) köçürüləndən sonra da Təbriz bəylərbəyiliyi ölkənin siyasi və iqtisadi həyatında mühüm rol oynayırdı. Səfəvi ordusunun şəxsi heyətinin (təqr. 60 min nə fər) 5/1 hissəsi (təqr. 11-12 min) Təbriz bəylərbəyliyinin payına düşürdü.
Təbriz bəylərbəyliyinə ən nüfuzlu qızılbaş əmirləri (əsasən, təkəli və türkman tayfa başçıları) hakim təyin edilirdi.
1531-ci ilədək bəylərbəyi Üləma sultan Təkəli idi. Ondan sonra Təbriz bəylərbəyliyinə türkman əmirləri nəslinin idarəsinə keçdi. 1583/84 ildə şamlı və ustaclı əmirlərinin təkidi ilə türkman tayfa başçısı Əmir xan Türkman bəylərbəyilikdən kənar edildi. Bu, qızılbaşlar arasında qanlı toqquşmalara səbəb oldu. Əmir xana təkəlilər də yardım edirdi. Tayfalararası çəkişmələr Osmanlı imperatorluğu ilə müharibə aparan Səfəvilər dövlətinin vəziyyətini xeyli çətinləşdirdi;
Təbriz bəylərbəyliyinin idarəsi yenidən türkmənlərə qaytarıldı. 1590-1605-ci illərdə Təbriz bəylərbəyliyinin ərazisi (Qaradağ,Ərdəbil və Talış əyalətləri istisna olmaqla) Osmanlıların tabeliyinə keçmiş di. I Şah Abbas dövründə (1587-1629) Təbriz bəylərbəyliyi Osmanlı qoşunlarından azad edildikdən so nra onun idarəsi yenidən türkmən əmiri Pirbudaq xana tapşırıldı. Nadir şah (1736-1747) hakimiyyətə gələndən sonra bəylərbəylik sistemi ləğv edilmiş, o öldürüldükdən (1747) sonra isə Təbriz bəylərbəyliyi ərazisində bir sıra müstəqil xanlıqlar (Təbriz, Marağa, Urmiya, Xoy, Qaradağ, Sərab) yaranmışdı.
Təbriz bəylərbəyiləriRedaktə
| Sıra | Bəylərbəyi | Hakimiyyət illəri |
|---|---|---|
MənbəRedaktə
- Əfəndiyev O. Ə., Azərbaycan Səfəvilər dövləti, B., 1993;
- Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.3, B., 1999;
- Петрушевский И.П., Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в ХVI – начале ХIХ вв., Л., 1949;
- Рахмани А.А., Азербайдıан в конце ХVI и в ХVII веке, Б., 1981;
- Историческая география Азербайджана, Б., 1987.
İstinadlarRedaktə
Həmçinin baxRedaktə
Xarici keçidlərRedaktə
- ↑ Азәрбајҹан бәјләрбәјилији // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 134.