Vardan Areveltsi
Vardan Areveltsi, həmçinin Şərqli Vardan (erm. Վարդան Արևելցի) və ya Böyük Vardan (təq. 1198[1], Gəncə, Arran, Eldənizlər – 1271, Xorvirab monastırı) — alban tarixçisi,[2][3][4][5][6][7][8] coğrafiyaçısı, filosofu, dilçisi, tərcüməçisi, müəllimi və kilsəsi və ictimai xadimi.
| Vardan Areveltsi | |
|---|---|
| Doğum tarixi | təq. 1198[1] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1271 |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahəsi | tarix |
Həyatı redaktə
Vardan ya Kilikiyada,[9][10] ya da indiki Bərdə şəhəri yaxınlıqlarında[11] anadan olmuşdur. İbtidai təhsilini evdə və Qoşavəng monastırında almış, Mxitar Qoşun tələbəsi olmuşdur. Bundan sonra o, Ovannes Vanakan[12] ilə indiki Tavuş mərzinin Çinari kəndi ərazisində yerləşən Xoranaşat monastırında təhsilini davam etdirmiş, burada qrammatika, ilahiyyat və kitab biliyini təkmilləşdirmişdir. O, erməni dili ilə yanaşı, yunan, süryani, fars, həmçinin ivrit və latın dillərini də bilirdi. O, vardapet və 1235-ci ildən rabunapeta dərəcəsi aldıqdan sonra tədqiqat fəaliyyətini inkişaf etdirmişdir. Vardan 1235–1239 və 1252–1255-ci illərdə Kayenaberddə Müqəddəs Andrey monastırının məktəbini qurmuşdur. 1239-cu ildə Yerusəlimə yola düşmüşdür. Qayıdandan sonra kral I Hetumun dəvəti ilə Kilikiyaya baş çəkmişdir. O, burada Burada o, məhkəməyə və katolikosluğa yaxın idi.[11] O, 1243-cü ildə Sis milli kilsə şurasında iştirak etmiş, onun qanunlarını daha sonra Ermənistanın müxtəlif bölgələrinə gətirmişdir. 1248-ci ildə yenidən Kilikiyada olmuş, Kilikiya çarlığının ictimai-siyasi həyatında, Bizans və Vatikanın ekspansionist siyasətinə qarşı mübarizədə iştirak etmişdir. Katolikos I Kostandin Bardzrberdtsi adından Ermənistan xalqına müraciət yazmışdır. 1251-ci ildə Sis kilsə məclisində iştirak etmişdir. Elə həmin il Ermənistana qayıtmış,[12] müəllimlik fəaliyyətini bərpa etmiş, Axpat və Dzaqavanda sinodlar təşkil etmişdir. 1255-ci ildə o, Xorvirabda məktəb yaratmış, burada qədim fəlsəfə, məntiq, qrammatika və s. tədrisini tətbiq etmişdir. Burada onun tələbələri orta əsrlərin mədəniyyət xadimləri Gevorq Skevratsi, Ovanes Erznkatsi, Nerses Mşetsi, Yesai Nçetsi, Qriqor Baluetsi, Qriqor Bcnetsi və başqaları idi. 1264-cü ildə Təbrizə getmiş, burada monqol hökmdarı Hülaku ilə danışıqlar aparmış[12][13] və sonuncudan Ərməniyyədə vergi toplamaq üçün xüsusi etibarnamələr almışdır. Vardan Areveltsi 120-yə yaxın əsərin müəllifidir.[14] O, Xorvirabda vəfat etmiş və orada dəfn olunmuşdur.[11]
İstinadlar redaktə
- ↑ 1 2 Վարդան Արևելցի // Հայաստանի գրադարանների համահավաք գրացուցակ.
- ↑ The Cambridge History of Iran. 5. Cambridge University Press. Edited by J. A. Boyle. 1968. 42.
- ↑ V. Minorsky. Studies in Caucasian History. CUP Archive. 1953. 105.
- ↑ Steven Runciman. A History of the Crusades. I. Cambridge University Press. 1987. 335.
- ↑ C. J. F. Dowsett. The Albanian Chronicle of Mxit'ar Goš // BSOAS . XXI. № 3. 1958. 472.
- ↑ Emeri J. van Donzel, Andrea Barbara Schmidt. Gog and Magog in Early Eastern Christian and Islamic Sources: Sallam's Quest for Alexander's Wall. BRILL. 2010. 41.Orijinal mətn (ing.)
The translator is the prominent Armenian historian Vardan Areweltsi (d. 1271) who, dependent on the Syriac chronicle, renders faithfully the precise indications of his Vorlage.
- ↑ Всемирная история. Энциклопедия. Глава XXXVII. 3. 3. М. 1957.Orijinal mətn (rus.)
В Армении из памятников светского зодчества необходимо отметить караван-сараи, дворец Саргиса в Ани и дворец Сахмадина в Мрене (XIII в.). В церковной архитектуре этого периода новшеством являлись колокольни и обширные залы-притворы церквей, так называемые жаматуны, служившие и для собраний светского характера. В Армении в XIII—XIV вв. в монастырях Гладзоре, Ахпате, Санаине, Татеве и др. продолжали действовать старинные высшие школы, где преподавались светские науки. Из армянских историков этого времени наибольшее значение имели Киракос Гандзакский и Вардан Великий (XIII в.), оставившие ценные сведения о социальном строе и быте монголов, их завоеваниях и приёмах управления. Степаннос Орбелян, автор истории княжества Сюник, собрал большое количество социально-экономического материала (начало XIV в.); Товма (Фома) Мецопский (XV в.) написал историю Армении в период владычества Тимура и его преемников. В монастырях сохранялись библиотеки и мастерские по переписке книг, а также мастерские живописцев. Особенно высоким искусством отличалась Ванская школа миниатюристов (XIV в.). К числу величайших армянских поэтов принадлежал Фрик (XIII в.), стихи которого проникнуты гневным обличением монгольских ханов, иноземных и местных феодалов, угнетавших народ, а также лирический поэт Константин Ерзнкайский (около 1250—1340), гуманист и передовой мыслитель, автор замечательной поэмы «Весна».
- ↑ // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.Orijinal mətn (rus.)
В XIII в. А. литература снова падает; самым славным писателем этого времени был Вардан Великий из Бардзерберда в Киликии: он написал «Всеобщую историю от начала мира до 1267 г.» (изд. Эмином, Москва, 1861; Венеция, 1862), комментарии к некоторым книгам Св. Писания, поучения, гимн в честь св. Григория Просветителя и сборник басен, изданный на арм. и франц. яз. (Париж, 1825)
- ↑ Robert W. Thomson. Vardan Arevelc'i // Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. (1200-1350). 4. BRILL. Edited by David Thomas and Alex Mallett. 2012. 443–447.
- ↑ Марр Н. Я. // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- ↑ 1 2 3 П. П. Антабян. Вардан Аревелци (1197—1271) (PDF) // Ист.-филол. журн (erməni). № 4. 1972. 59–66. 2014-03-26 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ 1 2 3 Robert W. Thomson. Vardan Arevelc'i // Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. (1200-1350). 4. BRILL. Edited by David Thomas and Alex Mallett. 2012. 443–447.
- ↑ Armenia and Iran. vi. Armeno-Iranian Relations in the Islamic Period Arxivləşdirilib 2011-08-10 at the Wayback Machine. G. Bournoutian.Orijinal mətn (ing.)
In 1264, Vardan Vardapet Arevelcʿi, a great scholar, spiritual and community agent of his time, went to Hūlāgū trying to influence the Mongol ruler with his authority
- ↑ A. J. Hacikyan, G. Basmajian, Ed. S. Franchuk, N. Ouzounian. The Heritage of Armenian Literature. . 2. Wayne State University Press. 2002.
Əlavə ədəbiyyat redaktə
- П. П. Айнтапян. Вардан Аревелци: жизнь и деятельность, 1987 (erm.)
- География Вардапета Вардана (PDF). Париж. Критич. изд. А. Перперяна. 1960.
Xarici keçidlər redaktə
- "Вардан Великий". Восточная литература. İstifadə tarixi: 2011-02-20.