Vasili Çuykov
Vasili İvanoviç Çuykov (rus. Василий Иванович Чуйков; 31 yanvar (12 fevral) 1900[3] və ya 12 fevral 1900[4][5][…], Serebryannıy Prud, Tula quberniyası[d][6] – 18 mart 1982[7][8][…], Moskva) — Sovet İttifaqı Marşalı (1955). Sovet İttifaqı Qəhrəmanı (1944, 1945).[9]
Vasili Çuykov | |
---|---|
rus. Василий Чуйков | |
![]() | |
Şəxsi məlumatlar | |
Ləqəbi | General Şturm [1][2] |
Doğum tarixi | |
Doğum yeri | Serebryannıy Prud, Tula quberniyası, Rusiya imperiyası (indiki Moskva vilayəti) |
Vəfat tarixi | (82 yaşında) |
Vəfat yeri | Moskva, SSRİ |
Dəfn yeri | |
Vətəndaşlığı |
![]() |
Təhsili | |
Hərbi fəaliyyəti | |
Mənsubiyyəti | Rus |
Qoşun növü |
![]() |
Xidmət illəri | 1918–1982 |
Rütbə |
![]() |
Vəzifəsi | Sovet İttifaqı Marşalı |
Döyüşlər |
Rusiya vətəndaş müharibəsi Sovet-fin müharibəsi Qırmızı ordunun Polşa yürüşü (1939) Çin-yapon müharibəsi (1937—1945) İkinci Dünya müharibəsi |
Təltifləri |
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
|
![]() |
Həyatı Redaktə
Uşaqlığı Redaktə
Vasili İvanoviç Çuykov[10] 12 fevral 1900-cü ildə çoxuşaqlı kəndli ailəsində (8 qardaşı və 4 bacısı olub.) indiki Moskva vilayətinin Serebryannıy Prud kəndində anadan olub.[11] Milliyyətcə rusdur [12]. Atası — İvan İonoviç Çuykov (3.03.1865 — 27.06.1958), Serebryannıy Prud kəndində kəndli olub. Anası — Yelizaveta Fyodorovna Çuykova (5.09.1865 — 29.03.1958) Şirobokov kəndində kəndli olub. Vasili Çuykov 4 sinifli kilsə məktəbini (1907 — 1911) bitirmiş, 12 yaşında Petroqrada getmiş, usta yanında şagird olmuşdur. 1917-ci ildə Kronştadt şəhərində xidmət etmişdir[13]. 1919-cu ildə Sov.İKP-nın üzvü olmuşdur.
Ailəsi Redaktə
Həyat yoldaşı — Valentina Petrovna Çuykova (qızlıq soyadı: Pavlova) (1907—1984). Oğlu — Aleksandr Vasilyeviç Çuykov (1946—2012) heykəltaraş olub, Qızı Nelli Vasilyevna Çuykova (d. 1928). Nəvəsi — Vasili Konstantinoviç Timoşenko-Çuykov.[14]
Vətəndaş müharibəsi Redaktə
Rusiya vətəndaş müharibəsi zamanı — 1918-ci ildə Vasili Çuykov atıcı rota komandirinin köməkçisi olmuşdur. 1921-ci ildə polka rəhbərlik etmişdir. Vətəndaş müharibəsi zamanı Vasili Çuykov 4 dəfə yaralandı: 1) 1919-cu ilin mayında Şərq cəbhəsində — əlindən yaralandı; 2) 1919-cu ilin iyulunda Şərq cəbhəsində (Muslimovo kəndində) — ayağından yaralndı; 3) 1920-ci ilin mayında Qərb cəbhəsində — ayağından yaralandı; 4) 1920-ci ilin sentyabrında Qərb cəbhəsində (Ostrov şəhərində) — çiynindən yaralandı.[15]
İştirak etdiyi döyüşlər Redaktə
- Rusiya vətəndaş müharibəsi
- Sovet-fin müharibəsi
- Qırmızı ordunun Polşa yürüşü (1939)
- Çin-yapon müharibəsi (1937-1945)[16]
- İkinci Dünya müharibəsi[17]
- Stalinqrad döyüşü[18][19][20][21]
İkinci Dünya müharibəsinə qədər Redaktə
1921-ci ilin iyulundan — 1922-ci ilin yanvarına qədər 4 nömrəli hərbi hissənin rəisi, Smolensk quberniyasının Velij şəhərinin qarnizon rəisi, 1922-ci ilin yanvarından polk komandiri olub. Vasili Çuykov 1918-ci ildə Moskvada hərbi təlimatçı kurslarını [13], 1925-ci ildə M.V.Frunze adına Hərbi Akademiyanı, 1927-ci ildə Akademiyanın Şərq fakültəsini [22], o cümlədən, 1936-cı ildə Fəhlə-Kəndli Qızıl Ordusu Mexanikləşdirmə və motorlaşdırma Hərbi Akademiyası yanında akademik kurslarını bitirmişdir. 1927-ci ilin noyabrında — Moskva hərbi dairəsi qərargahı rəisinin köməkçisi olmuşdur.
1927-ci ilin iyulunda — Çində hərbi məsləhətçi olmuşdur.[23][24] 1939-cu ilin dekabrında Sovet-Fin müharibəsi zamanı ordu komandanı olmuşdur.
Böyük Vətən müharibəsində (1941—1945) iştirakı Redaktə
Vasili Çuykov 1942-ci ilin mayında İkinci Dünya müharibəsi zamanı 1-ci (iyuldan 64-cü) rezerv (ehtiyat) ordunun komandanı olmuşdur. 1942-ci il, 12 sentyabrdan 62-ci orduya komandanlıq etmiş,[25] Stalinqradın müdafiəsində mühüm rol oynamışdır. Stalinqradın müdafiəsində göstərdiyi igidliyə görə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görüldü, I dərəcəli Suvorov ordeni ilə təltif edildi.[26]. İkinci Dünya müharibəsi zamanı göstərdiyi rəşadətlərə görə 1944 və 1945-ci illərdə iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı fəxri adına, o cümlədən çoxsaylı orden və medallara layiq görülmüşdür.[27]
İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı illər Redaktə
Vasili Çuykov 1949—1953-cü illərdə Almaniyada sovet qoşunları qrupunun baş komandanı,[28] 1953—1960-cı illərdə Kiyev hərbi dairəsi qoşunlarının komandanı olmuşdur. Çuykov 1960-cı ildən SSRİ müdafiə nazirinin müavini və quru qoşunlarının baş komandanı, 1961-ci ildən SSRİ Mülki Müdafiə rəisinin müavini, 1964—1972-ci illərdə SSRİ Mülki Müdafiə rəisi, 1972-ci ildən isə SSRİ Müdafiə Nazirliyinin Baş inspektorlar qrupunun baş inspektoru olmuşdur. 1952—1961-ci illərdə Sov.İKP MK üzvlüyünə namizəd, 1961-ci ildən Sov.İKP MK-nın üzvü seçilmişdir. SSRİ Ali Sovetinin (2—10-cu çağırış) deputatı olmuşdur. 9 dəfə Lenin ordeninə layiq görülmüş, SSRİ hərb tarixində dərin iz buraxmış Vasili Çuykov 18 mart 1982-ci ildə Moskva şəhərində vəfat etmişdir.[29] Özünün vəsiyyəti ilə Stalinqrad döyüşündə həlak olanların, "Ana-vətən" abidəsinin yanında—Volqoqradda Mamayev kurqanında dəfn edilir.[30]
Hərbi rütbələri Redaktə
- Briqada komandiri və ya kombriq (17.02.1938)
- Komdiv (23.07.1938)
- Komkor (9.02.1939)
- General-leytenant (4.06.1940)[31]
- General-polkovnik (27.10.1943)
- Ordu generalı (12.11.1948)
- Sovet İttifaqı Marşalı (11.03.1955)
Mükafatlar və adlar Redaktə
SSRİ mükafatları Redaktə
- İki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı (19.03.1944, 6.04.1945)[32]
- 9 dəfə Lenin ordeni (1943, 1944, 1945, 1950, 1960, 1970, 1975, 1978, 1980)
- "Oktyabr inqilabı" ordeni (22.02. 1968)
- 4 dəfə Qırmızı Bayraq ordeni (1920, 1925, 1944, 1948)
- 3 dəfə Suvorov ordeni (1943, 1944, 1945)
- Qızıl fəxri silah (şaşka) (1968)
- 16 SSRİ medalı:
- "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə" medalı
- "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 20 illiyi" yubiley medalı
- "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 30 illiyi" yubiley medalı
- "Moskvanın müdafiəsinə görə" medalı
- "Stalinqradın müdafiəsinə görə" medalı
- "Yaponiya üzərində qələbəyə görə" medalı
- "Berlinin alınmasına görə" medalı
- "Varşavanın azad edilməsinə görə" medalı
- "SSRİ Silahlı Qüvvələri veteranı" medalı
- "Döyüş əməkdaşlığını möhkəmləndirməyə görə" medalı
- "Xam torpaqlardan istifadə edilməsinə görə" medalı
- "Fəhlə-Kəndli Qırmızı Ordusunun XX illiyi" yubiley medalı
- "Sovet Ordu və Donanmasının 30 illiyi" yubiley medalı
- "SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 40 illiyi" yubiley medalı
- "SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 50 illiyi" yubiley medalı
- "SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 60 illiyi" yubiley medalı
- "Moskvanın 800 illik xatirəsinə" medalı
- "Vladimir İliç Leninin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə" yubiley medalı
Xarici medallar Redaktə
- "Xalqlar dostluğu ulduzu" ordeni (ADR)
- "Qrünvald xaçı" ordeni (PXR)
- "Hərbi rəşadətə görə" (Virtuti Militari) qızıl xaçı (PXR)
- Suxe-Bator ordeni (MXR)
- "Çin-Sovet dostluğu" medalı
- Çinin 2 ordeni
Fəxri adlar Redaktə
- Volqoqradın fəxri vətəndaşı
- Berlinin fəxri vətəndaşı (8 may 1965-ci ildən 29 sentyabr 1992-ci ilə qədər).
- Zaporojyanın fəxri vətəndaşı
- Ulan Udenin fəxri vətəndaşı
Xatirəsi Redaktə
- Moskva vilayətinin Serebyannıy Prud şəhərində Vasili İvanoviç Çuykovun memorial ev-muzeyi,[33]
- Serebryannıy Prud şəhərində abidəsi (müəllifi — heykəltaraş Yevgeni Vuçetiç)
- Serebryannıy Prud şəhərində büstü (müəllifi — oğlu heykəltaraş Aleksandr Çuykov)
- Volqoqradın Mamayev kurqanında məzarı,
- Volqoqradda 62-ci ordu dənizkənarı parkında heykəli (müəllifi — oğlu heykəltaraş Aleksandr Çuykov)[34]
- Zaporojyanın Dneprovski rayonunda büstü[35]
- Zaporojya vilayətinin Smorodino kəndində xatirə nişanı[36]
- Polşanın Poznan şəhərində memorial lövhə
- Rusiyanın bir çox şəhərlərində (Moskva, Volqoqrad, Kazan, Çelyabinsk, Zaporojya, Nikolayev və s.), o cümlədən, Ukrayna və Belorusda adına küçə vardır.
- Moskvadakı 479 №-li və s. kimi məktəblər onun adınadır.[37][38]
- Perm hərbi institutu onun adınadır.
Müasirlərinin fikirləri (rusca) Redaktə
« Руководство войсками осуществляет умело и грамотно. Оперативно-тактическая подготовка хорошая. Умеет сплачивать вокруг себя подчинённых, мобилизуя их на твёрдое выполнение боевых задач. Лично энергичный, решительный, смелый и требовательный генерал. За последнее время у тов. Чуйкова нашли проявление элементы, граничащие с зазнайством и пренебрежением к противнику, что привело к благодушию и потере бдительности. Но, получив на этот счёт строгие указания, тов. Чуйков решительно изживает эти слабости. В целом генерал-полковник Чуйков боевой и решительно наступательный командарм, умеющий организовать современный прорыв обороны противника и развить его до оперативного успеха. — Командующий фронтом генерал армии Малиновский. Член военного совета генерал-лейтенант Желтов». — Hərbi xarakteristika 20 may 1944-cü il.
« Тов. Чуков всесторонне развитый и культурный генерал. Под его командованием армия прошла славный боевой путь от Сталинграда до Берлина, она одержала ряд серьёзных побед на р. Северный Донец, по освобождению Запорожья, в боях по форсированию рек Южный Буг, Висла, Одер и вышла к Эльбе. В прошедших боях армия показала высокую организованность, стремительность в преследовании, упорство в обороне и смелость при штурме укреплённых позиций. Тов. Чуйков в боях, независимо от сложности боевой обстановки, идет смело на рискованные решения. В боях проявляет исключительные храбрость и отвагу. В тяжелые периоды боя всегда находился на самых ответственных участках боевых действий войск армии. Настойчив, дисциплинирован, инициативен, энергичен, требователен к себе и подчинённым, смелый и храбрый, по характеру твёрдый, вспыльчивый. Заботу о подчинённых проявляет. Среди личного состава пользуется заслуженным авторитетом и уважением. Партии Ленина — Сталина и Социалистической Родине предан. — Главнокомандующий группой советских оккупационных войск в Германии Маршал Советского Союза Жуков. Член Военного совета генерал-лейтенант Телегин». 28 iyul 1945.
«С нашей первой встречи на Мамаевом Кургане я считал, что мне посчастливилось быть в Сталинграде начальником штаба у такого командарма, чуждого шаблонам (в той обстановке приверженность к ним могла бы погубить всё), до дерзости смелого в принятии решений, обладавшего поистине железной волей … Василий Иванович принадлежит к людям, которые выражают доброе отношение к товарищу, прежде всего, своими поступками, действиями, а не словами». — Sovet İttifaqı Marşalı Nikolay Krılov.
«С Василием Ивановичем Чуйковым я встретился впервые и сразу проникся к нему глубоким уважением. Ещё в юношеские годы мне нравились люди честные, смелые, решительные, обладающие прямолинейным характером. Таким представился мне Чуйков. Был он грубоват, но на войне, тем более в условиях, в каких ему приходилось находиться, пожалуй, трудно быть другим. Только такой, как он, мог выстоять и удержать в руках эту кромку земли. Мужество и самоотверженность командарма были живым примером для подчиненных, и это во многом способствовало той стойкости, которую проявил весь личный состав армии, сражавшийся в городе за город. На меня этот человек произвел сильное впечатление, и с первого же дня знакомства мы с ним сдружились». — Sovet İttifaqı Marşalı Konstantin Rokossovski.
«Сам командарм — воплощение энергии. Перед началом наступления он носится по плацдарму в своём вездеходе и не дай бог, если заметит непорядок: несдобровать нерадивцу. О требовательности, иногда даже о крутом нраве командарма хорошо известно всем. Но за внешней грубоватостью В. И. Чуйкова скрывается любовь к простому солдату, к своему военному ремеслу. Генерал дорожит репутацией армии, и его требовательность, горячность объясняется прежде всего стремлением выполнить поставленную задачу как можно лучше.» — Zirehli qüvvələrin marşalı Mixail Katukov.
«Около полудня неожиданно приехал командующий 8-й гвардейской армией В. И. Чуйков. О Василии Ивановиче, его храбрости, воле, оперативном искусстве я был наслышан со времен Сталинграда, но судьба нас свела впервые… Василий Иванович попросил рассказать, как шло только что завершившееся отражение неприятельской контратаки, и осмотрел места боёв. Немногословно поблагодарив, собрался уезжать. Я предложил ему охрану — бронетранспортёр. „Перебьюсь и так“, — недовольно буркнул он и умчался на юг». — Zirehli qüvvələrin baş marşalı Amazasp Babacanyan
Ədəbiyyat Redaktə
- Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә ]. X ҹилд: Фрост—Шүштәр. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев . 1987. С. 383.
- «Ташкент» — Ячейка стрелковая / [под общ. ред. А. А. Гречко]. — М. : Военное изд-во М-ва обороны СССР, 1976. — 690 с. — (Советская военная энциклопедия : [в 8 т.] ; 1976—1980, т. 8).
- Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1988. — Т. 2 /Любов — Ящук/. — 863 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00536-2.
- Великая Отечественная война 1941—1945. Энциклопедия / под ред. М. М. Козлова. — М.: Советская энциклопедия, 1985. — 832 с. — 500 000 экз.
- В. А. Егоршин «Фельдмаршалы и маршалы». М., 2000.
- Маршалы Советского Союза: личные дела рассказывают. М., 1996.
- Сталинградская эпопея. М.: Наука, 1968.
- Коллектив составителей и редакторов. Военный совет при народном комиссаре обороны СССР. 1938, 1940 гг.: Документы и материалы.. — М.: РОССПЭН, 2006. — 336 с. — 1000 экз. — ISBN 5-8243-0694-X.
- Ларин М. Ю., Хватов А. В. Неизвестные войны России. — М.: ООО «Дом Славянской книги», 2012. — 480 с.
İstinadlar Redaktə
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir. |
- ↑ Информационно-публицистический еженедельник «Истоки»: Информационно-публицистический еженедельник «Истоки» Arxivləşdirilib 2010-11-21 at the Wayback Machine.
- ↑ Василий Иванович Чуйков — герой Сталинграда Arxivləşdirilib 2021-09-17 at the Wayback Machine.
- ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #118666266 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- ↑ Bibliothèque nationale de France Vasilii Ivanovich Chuĭkov // BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ Vasily Ivanovich Chuikov // TracesOfWar.
- ↑ Чуйков Василий Иванович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ Vasily Chuikov // Encyclopædia Britannica (ing.).
- ↑ Wassili Iwanowitsch Tschuikow // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.). / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
- ↑ Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. X cild. Bakı, 1987 səh 383.
- ↑ "Vasili Çuykov - Ordu əfsanəsi". 2022-08-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-01-07.
- ↑ "Marşal Çuykovun həyatı". 2022-03-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-01-07.
- ↑ Биография В. И. Чуйкова на сайте «Герои страны» Arxivləşdirilib 2012-04-14 at the Wayback Machine.
- ↑ 1 2 Советская военная энциклопедия
- ↑ "Vasili Çuykov haqqında sənədli film". 2022-06-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-01-07.
- ↑ Bax: Rusiya vətəndaş müharibəsi
- ↑ Чуйков В. И. От Пекина до Берлина. 1927—1945. (Сборник всех воспоминаний) — М., Алгоритм, 2015.
- ↑ John Keegan. The Battle for History: Re-fighting World War Two (Barbara Frum lecture series), Vintage Canada, Toronto, 1995. Republished by Vintage Books, New York, 1996, p. 121
- ↑ Сталинградская эпопея. М.: Наука, 1968.
- ↑ Craig, William (1973). Enemy at the Gates: the Battle for Stalingrad. New York: Penguin Books, ISBN 0-14-200000-0, pp. 90, 91
- ↑ Antoni Beevor (1998). Stalingrad. New York: Viking, ISBN 0-14-024985-0, pp. 128, 129
- ↑ Чуйков В. И. От Сталинграда до Берлина Arxivləşdirilib 2022-05-14 at the Wayback Machine. — М.: Воениздат, 1980. — 672 с., 22 л. ил.
- ↑ Pavel Quserin. M.V. Frunze adına Hərbi Akademiyanın Şərq fakültəsi. — Saarbrükken: LAP LAMBERT Academic Publishing, 2014. — С. 51. — ISBN 978-3-659-37302-2.
- ↑ Чуянов, Алексей Семёнович. На стремнине века. Записки секретаря обкома|ответственный дание. Москва, Политиздат, 1976
- ↑ Чуйков В. И. Миссия в Китае Arxivləşdirilib 2008-10-07 at the Wayback Machine. — М.: Воениздат, 1983.
- ↑ Vasili Çuykov - Mən 62-ci ordudanam Arxivləşdirilib 2022-03-27 at the Wayback Machine
- ↑ Герои Сталинградской битвы: окопный генерал Чуйков / Губернские Вести Arxivləşdirilib 2013-09-27 at the Wayback Machine.
- ↑ Чуйков В. И. Конец третьего рейха Arxivləşdirilib 2019-01-18 at the Wayback Machine. — М.: Советская Россия, 1973.
- ↑ Jochen Hellbeck: Die Stalingrad Protokolle. S. Fischer Verlag, Frankfurt a. M. 2012, ISBN 978-3-10-030213-7, Kapitel Armeegeneral Wassili Tschuikow, S. 319–348.
- ↑ С молитвой в партбилете и сердцем в Сталинграде. Путь маршала Чуйкова Arxivləşdirilib 2016-04-09 at the Wayback Machine.
- ↑ Могилы знаменитостей. Чуйков Василий Иванович (1900—1982) Arxivləşdirilib 2022-03-27 at the Wayback Machine.
- ↑ "General-leytenant Vasili Çuykov". 2022-06-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-01-07.
- ↑ Sovet İttifaqı Qəhrəmanlarının siyahısı (V)
- ↑ Дом-Музей В. И. Чуйкова — Серебряно Прудский район Arxivləşdirilib 2013-09-26 at the Wayback Machine.
- ↑ Памятник Чуйкову Arxivləşdirilib 2021-09-28 at the Wayback Machine в Волгограде — фото.
- ↑ Памятник Герою Советского Союза Arxivləşdirilib 2013-09-27 at the Wayback Machine.
- ↑ Герой Советского Союза Желтов Алексей Сергеевич. «Герои страны» Arxivləşdirilib 2013-06-17 at the Wayback Machine.
- ↑ Положение о музейном комплексе «Боевой путь 62-8-й гвардейской ордена Ленина армии» государственного образовательного учреждения системы Департамента образования города Москвы[ölü keçid].
- ↑ "Vasili Çuykovun abidəsinin açılışı". 2022-03-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-01-07.