Vikipediya:Tərəfsizlik

Bu məqalə Vikipediya:Neytral mövqe məqaləsinə çox yaxındır və hər ikisinin eyni başlıq altında birləşdirilməsi mümkündür.

Neytral Nəzər Nöqtəsi (NNN)

Neytral Nəzər Nöqtəsi Vikipediyanın əsas prinsiplərindən biridir.

Neytral mövqe Vikipediyada tərəfsizlik mənasına gəlir. Məqalədə göstərilən bütün faktlar mənbədə olduğu kimi yox, üçüncü şəxs tərəfindən ifadə kimi təqdim olunmalıdır. İstisnalar yalnız birmənalı, ümumi qəbul olunmuş elmi faktlara ("Yer Günəşin ətrafında fırlanır", "Kür çayı Xəzər dənizinə tökülür") aid edilə bilər. Məsələn, "Günəş iri həcmə malikdir", "Hitler qatı cinayətkar kimi tanınır" ifadələri qeyri-neytraldır, ona görə ki: 1 İrilik həcmi müəyyən edilməyib. (nədən böyükdür?, nə qədər böyükdür?) 2 Sözlərin mənaları dəqiqləşdirilməyib: "qatı" (nə ilə müqayisədə?), "cinayətkar" (kimlərin qanunu pozub?) Əgər fakt və ya hadisə haqqında müxtəlif təsəvvür və fikirlər varsa, Vikipediya məqalələrində ən pis halda onların adları çəkilməlidir. Onlar haqqında məlumat verilməsi isə ən yaxşı üsuldur. Bu halda onlardan hər hansısa birinin açıq və ya bilavasitə yolla həqiqiliyini göstərmək olmaz.

Mündəricat

Neytrallıq və elmi üslub

Vikipediya ensiklopediyalıqdan nə aşağı, nə də yuksək səviyyədə olmaq niyyətində deyil. Buna görə də məqalələrdə elmi üslubun işlədilməsi müzakirə olunmaz tələbdir. Elə əslində bizim neytral nəzər nöqtəmiz də bütün məqalələrdə, fikirləri ifadə edərkən bu tələbin gözlənilməsi üçündür. Hətta ən elmi, ən tərəfsiz status almağa can atan kitablarda, məqalələrdə bu mövqedən kənara çıxmalar olur. NNN qanunları birmənalı şəkildə Vikipediyanın bütün məqalələrinin elmilik və neytrallıq səviyyəsini müəyyən etmək üçündür.

Neytrallıq, doğruluq və mənbəyə istinad

Mənbəyə istinad tələbi neytral mövqe prinsipini tamamlayır, lakin onu əvəz etmir. Məsələn, bütün müddəaları göstərilmiş mənbələrə istinad edən məqalələr neytral olmaya bilər; bütün müddəaları həqiqət kimi göstərə bilər və bununla belə yalnız müəyyən qrupun fikirlərini əks etdirə bilər. Və ya əksinə; mənbəsiz məlumatlardan ibarət hətta yalan ifadələr daxil edilmiş məqalə neytral ola bilər. Burada sadəcə mənbələrə istinad edib, fikir, nəzəriyyə yazmaq olar. Lakin onların hər hansısa birinin həqiqiliyini göstərmək və ya tərəfini tutmaq olmaz.

Qeyri-neytrallıq və natamamlıq

Vikipediyada neytrallıq nöqteyi nəzərdən iki tip məqalə var: 1. Qeyri-neytral məqalə - neytrallıq prinsipinə uyğun olmadan yazılmış: 2. Tam aydın olmayan və ya bütün fikirləri (variantları) ifadə edilməyən məqalə: İlkin halda məqalə "Tərəfli məqalə" (neytrallığı şübhə altında olan məqalə) kimi qeyd edilməlidir. Məqalənin "tərəfli" hissələri ya düzəldilməli, ya da silinməlidir. İkinci halda məqalə tam, qərəzsiz, aydın şəkildə yazılana qədər "Natamam məqalə" (qaralama) kimi qeyd edilməlidir.

NNN-in ilkin formalaşdırılması

Neytral Nəzər nöqtəsi ideya və faktları onun leyhinə və əleyhinə olanların fikirlərini eyni dərəcədə göstərməklə ifadə etməyə
çalışır. Əlbəttə 100% müvəffəqiyyət mümkün deyil; elə insanlar var ki, öz fikirlərinə zidd olanları qəbul etmək istəmirlər.

Bizim edə biləcəklərimiz isə sadəcə fikri elə ifadə etməkdir ki, müəyyən məsələlərdə baxışları fərqli olan, məntiqli insanlar
onunla razılaşa bilsinlər.

[...]

İfadəni daha da ensiklopedik eləmək üçün mümkün, sadə üsul onun doğruluğunu yox, insanların inana (razılaşa) biləcəyi
formada yazmaqdır. Əgər bu sizə subyektivist, kollektivist, imperialist kimi görünürsə, ən azı mən fikirləşirəm ki, bu halda

siz sadəcə səhv edirsiniz. İnsanların inamı obyektiv varlıqdır. Və biz onun haqqında sadəcə neytral olmaqla çox məlumatlar
yaza bilərik.

— --Jimbo Uels, Vikipediyanın yaradıcısı.

Fikirlər və faktlar

Ümumiyyətlə faktlar insanlar tərəfindən mübahisə edilməyən məlumatlardır, fikirlər isə insanlara məxsus olur.

Onlara misal:

Faktlar

• Bakı Azərbaycanın paytaxtıdır.
• Yer Günəş ətrafında fırlanır.
• Alimlər inanırdılar ki, hüceyrələrin yaddaşı var. Bu fikir Krik və Uatsonun 1955-ci ildə səvhən izah etmələrindən sonra yaranıb. Bu iş o zaman məşhur olan biologlar tərəfindən çox ciddi şəkildə tənqid olunub.

Fikirlər

• Alimlər inanırdılar ki, hüceyrələrin yaddaşı var. Bu fikir Krik və Uatsonun 1955-ci ildə səvhən izah etmələrindən sonra yaranıb.
• Fiziklər işığın bir təbiətli fotonlardan təşkil olunduğuna inanırdılar.