Vikipediya

Xədim Sənan Paşa

Xədim Sənan Paşa ( d. 1459, Bosniya - ö. 23 yanvar 1517, Misir) — Yavuz Sultan Səlim dönəmində 2 dəfə - ümumilikdə 1 il 5 gün müddətinə sədrəzəm olmuş Osmanlı dövlət adamıdır.[1][2]

Xədim Sinan Paşa
osman. خادم سنان پاشا
ƏvvəlkiDukakinoğlu Əhməd Paşa
SonrakıHerseqli Əhməd Paşa
26 aprel 1516 – 23 yanvar 1517
ƏvvəlkiHerseqli Əhməd Paşa
SonrakıYunus Paşa
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Bosniya
Vəfat tarixi
Vəfat səbəbi döyüşdə ölüm
Fəaliyyəti siyasətçi
Dini islam
Hərbi xidmət
Döyüşlər

Mənbə

redaktə

Əslən boşnaqdır və saraya alınma tarixi məlum deyil. Xədim edilərək hərəmxanaya alınmış, ancaq zənci olmadığına görə, Akağalar Ocağına qəbul edilərək burada mükəmməl təhsil almışdır. Əndərundakı təhsilini başa vurduqdan sonra Bosniya sancaqbəyi olaraq saraydan ayrılmışdır. Yavuz Sultan Səlim Çaldıran səfərinə çıxdıqdan qısa müddət sonra Anadolu bəylərbəyi Mustafa Paşanın yerinə gətirildi (23 aprel 1514).[3]

Osmanlı dövlətinin ənənəvi döyüş taktikasına görə, Sənan Paşa Çaldıran döyüşündə Anadolu birlikləri ilə ordunun sağ cinahında yer aldı. 23 avqust 1514 tarixində baş tutan döyüşdə Səfəvilərin Diyarbəkir hakimi olan Xanməhəmməd bəy Ustaclı ilə vuruşmuş, nəticədə Xanməhəmməd bəy ələ keçirilərək öldürülmüşdür. Çaldıran qələbəsinin ardından 25 avqust tarixində toplanan divan məclisində Sənan Paşa döyüşdə həlak olan Həsən Paşanın yerinə Rumeli bəylərbəyi təyin edildi.[4]

Çaldıran döyüşünün ardından geri dönən ordunun qida ehtiyacını qarşılamaq məqsədilə Anadolu və Rumeli bəylərbəyiliyinin qoşunları Amasiyaya göndərildi. Rumeli bəylərbəyi olan Sənan Paşaya isə Dulqədiroğulları bəyliyini ələ keçirmək əmr edildi. Çünki bəyliyin hakimi olan Əlaüddövlə Bozqurd bəy Şah İsmayıl üzərinə gedən Osmanlı ordusuna kömək etməmiş, əksinə cinahlara arxadan hücum tərtib etmişdi. Buna görə də, 5 iyun 1515 tarixində Sənan Paşa Sivasda sərdar təyin olunaraq Əlaüddövlə bəyin üzərinə göndərildi. 10 minlik ordu ilə Dulqədiroğulları bəyliyinə daxil olan Sənan Paşa 12 iyun 1515 tarixində Əlaüddövlə bəyin qoşunları ilə toqquşdu. Nəticədə məğlub olan Əlaüddövlə bəy 4 oğlu və bəyliyin önəmli adamları ilə birlikdə edam edildi. Bu qələbəsi səbəbilə döyüşdən bir həftə sonra toplanan divan məclisində Sənan Paşa sədrəzəmliyə gətirildi.[5]

Sənan Paşanın ilk sədarət dövrü qısa oldu. Yavuz Sultan Səlim 97 gün sonra - 23 sentyabr 1515 tarixində Herseqli Əhməd Paşanı beşinci dəfə sədrəzəm seçdi. Sənan Paşanın qəlbini qazanmaq üçün ona bir miqdar pul verib qılınc və xələt bağışladı. Ancaq Çaldıran döyüşünün ardından Şərqi Anadoluda Səfəvilərin yenidən güclənməyə başlamasına qəzəblənən Sultan Səlim Əhməd Paşanı vəzifədən aldı və 26 aprel 1516 tarixində Sənan Paşa ikinci dəfə sədrəzəm təyin olundu. Onun ikinci sədarət dönəmi Ridaniyə döyüşündə şəhid düşənədək davam etdi.[6]

Sənan Paşa sədarətə gətirildikdən dərhal sonra cənub-şərqi Anadoluda Osmanlı hakimiyyətini bərpa etmək üçün sərdar təyin olundu və Diyarbəkirə göndərildi. 28 apreldə İstanbuldan ayrılan 40 minlik ordu Sənan Paşa rəhbərliyində Əlbistana gəldi. Burada ikən sərhəddəki Məmlük əmirlərinə məktub yollayaraq Fərat çayını keçmək istədiyini bildirdi. Ancaq cavab məktubu gəlmədi və Məmlük sultanı Kansu Gavrinin Şah İsmayılla ittifaq qurduğu başa düşüldü. Ardından Sənan Paşa baş verənlər haqqında Sultan Səlimə məktub yazmış, 4 iyunda İstanbuldan yola düşən Sultan Səlim isə sədrəzəmə Fərat çayı üzərində körpü tikməyi və sultan ordusunu gözləməyi əmr etdi.[7]

Padşah 23 iyul tarixində Əlbistan yaxınlığında Sənan Paşa ilə görüşdü. Müxtəlif bölgələrdən gələn əyalət dəstələri ilə Krım xanı Məngli Gərayın oğlu ilə birlikdə göndərdiyi Krım qüvvələri də burada Osmanlı ordusuna qatıldı. Bu əsnada ordugaha gələn Məmlük elçiləri qəbul edilmədi və Məmlük ordusunun Həzrəti Davud türbəsi yaxınlığındakı Mərcidabıkda olduğu öyrənildi. Hər iki ordu 24 avqust 1516 tarixində qarşı-qarşıya gəldi. Yavuz Sultan Səlim həmişəki kimi mərkəzdə, Sənan Paşa isə ordunun sağ cinahında yer almışdı. Döyüş Osmanlıların qələbəsi ilə başa çatdı. Məmlük Sultanı Kansu Gavri döyüşdə həlak oldu. Hələb, Dəməşq, Həma və Homs şəhərləri ələ keçirildi. Beləliklə, bütün Suriya zəbt olundu.[8]

Burada idarə sistemini qurmaq üçün uzun müddətdə Dəməşqdə qalan padşah 1 dekabr 1516 tarixində Sənan Paşanı kiçik bir dəstə ilə Qəzzə bölgəsinə göndərdi. Sənan Paşanın dəstələri Canbərdi Qəzainin idarəsindəki Məmlük qüvvələri ilə 21 dekabrda qarşılaşdı. Xan-Yunis yaxınlığında baş tutan döyüşdə Canbərdi Qəzai məğlub oldu və bir çox Məmlük əmiri öldürüldü. Qələbə xəbəri Dəməşqdən hərəkət edən padşaha çatdırıldı. Xəbəri gətirən kəndxuda Həsənə 80 min axca müjdə verildi, top atəşləri ilə Sənan Paşanın qələbəsi qeyd olundu.[9]

Yavuz Sultan Səlim 3 yanvar 1517 tarixində Qəzzə bölgəsinə çatdı və burada Sənan Paşa ilə görüşdü. Sənan Paşanın rəhbərlik etdiyi qüvvələr Qahirəyə doğru irəliləyən padşah qüvvələrinin önünə keçdi. 13 gün ərzində Sinay yarımadasını keçən Osmanlı qüvvələrinin hərəkəti bu əsnada çıxan bir üsyanla dayandı. Ancaq Sənan Paşanın səyi ilə 22 yanvar 1517 tarixində üsyan yatırıldı.[10]

Misirin Osmanlı hakimiyyətinə girməsi ilə nəticələnən və 23 yanvar 1517 tarixində baş tutan Ridaniyə döyüşündə Sənan Paşa yenə sağ cinahda yer aldı. Yeni Məmlük sultanı Tomanbay bütün qüvvələri ilə Sultan Səlimin olduğu mərkəzi qüvvələrə hücum etdi. Bu hücum baş tutmadı və qüvvələr bu dəfə sağ cinaha yönəldi. Bu toqquşmada Sənan Paşa ağır yaralandı və çadırına aparılarkən vəfat etdi. Cənazəsi qələbədən bir gün sonra Şeyx Teymurdaş məbədinə dəfn olundu. Yavuz Sultan Səlim də məzarının üzərinə türbə inşa edilməsi haqqında əmr verdi.[11][12]

Akağalar Ocağından sədrəzəmliyə gətirilən ikinci dövlət adamı olan Sənan Paşa cəsarəti, dürüstlüyü və vəzifəsinə bağlılığı ilə tanınmışdır. Yavuz Sultan Səlim kimi sərt bir padşaha xidmət etmək onun yaxşı bir idarəçi olduğundan da xəbər verir. Buna görə də, şəhid düşdükdən sonra Sultan Səlim "Misiri aldıq, amma Sənanı itirdik" demişdir. Sənan Paşanın vəfatından yalnız 10 gün sonra vəzirlərdən Yunus Paşa sədarətə gətirildi.[13][14]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=150007
  2. ↑ İbn Kemal, Tevârîh-i Âl-i Osmân, IX. Defter, Veliyyüddin Efendi, nr. 2447, tür.yer.
  3. ↑ Silâhşor, Fetihnâme-i Diyâr-ı Arab (nşr. Selâhaddin Tansel, TV, I/2 [1941], içinde), s. 298-308
  4. ↑ Celalzâde Mustafa, Selimnâme, TSMK, Revan Köşkü, nr. 1274, tür.yer.
  5. ↑ Sicill-i Osmânî, III, 105; Halil Edhem [Eldem], Mısır’ın Son Memlük Sultanı Melik Tumanbay II Adına Çorlu’da Bulunan Kitâbe, İstanbul 1945, s. 13-14
  6. ↑ Yûsuf, Selimnâme, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 2148, tür.yer.
  7. ↑ Hoca Sâdeddin, Tâcü’t-tevârîh, II, 221-369
  8. ↑ Âlî, Künhü’l-ahbâr, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 2162, vr. 243a vd.
  9. ↑ Müneccimbaşı, Sahâifü’l-ahbâr, III, 447-475
  10. ↑ Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, II, 541-543
  11. ↑ Hadîkatü’l-vüzerâ, s. 21 vd.; Hammer (Atâ Bey), IV, 138 vd.
  12. ↑ İbn İyâs, Bedâiu’z-zühûr, Bulak 1312, III, tür.yer.
  13. ↑ İdrîs-i Bitlisî, Selimşahnâme, TSMK, Emanet Hazinesi, nr. 1423, vr. 81a vd.
  14. ↑ Haydar Çelebi Rûznâmesi (Ferîdun Bey, Münşeâtü’s-selâtîn içinde), İstanbul 1274, I, 458-481
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Xədim_Sənan_Paşa&oldid=6907195"