Boşnaklar, bosniyalılar (bosn. Bošnjaci, Bošnjani) — İslamı qəbul etmiş slavyan əsilli millət. Əksəriyyəti Bosniya və HerseqovinaSerbiyada yaşayırlar. Bundan əlavə, Xorvatiya, Monteneqro, Sloveniya, Kosovo, Şimali MakedoniyaTürkiyədə xeyli sayda boşnak yaşamaqdadır. Türkiyədə isə 2.000.000 boşnak var.[1] Boşnaklılara qədim dövrlərdə "Bosnjanin" (lat. Bosnensis) olaraq adlandırılardı, orta əsr Bosniya dövlətinin sakinləri mənasını verirdi.

Boşnaklar
Ümumi sayı
3 milyon
Yaşadığı ərazilər
Bosniya və Herseqovina Bosniya və Herseqovina 2,184,000
 Türkiyə 218,367 (2006)
Serbiya Serbiya 172,087 (2002)
Monteneqro Monteneqro 48,184 (2003)
Sloveniya Sloveniya 21,542 (2002)
Xorvatiya Xorvatiya 20,755 (2001)
Şimali Makedoniya Şimali Makedoniya 17,018 (2002)
Dili

Boşnak dili

Dini

İslam

Qohum xalqlar

Slavyanlar

Boşnaklar, əsrlər boyu dinə əsaslanan bir şəxsiyyət müəyyən daxilində yer almışlar, Bosniya və HerseqovinaSancak bölgəsində yaşayan Ortodoksal və ya Katolisizm isə Serb və ya Xorvat xalqlarının bu bölgələrdə uzantıları olaraq qəbul edilmişlər. 1963-cü ildə Yuqoslaviyanın sosialist Federal Cumhuriyyətinə keçməsi ilə Bosniya və Herseqovina Sosialist Respublikası rəhbərliyi altında serblərin hakim mövqeyinin zəifləməyə başlaması boşnaklılar üçün yeni milli identikliyin müəyyənləşdirilməsi üçün yol açmışdı.

Coğrafi bölgü və əhali redaktə

Serbiya və Monteneqro 2002 və 2003 siyahıyaalma məlumatlarına görə, əhəmiyyətli bir boşnak əhalisi mövcud olmaqdadır. Sözügedən məlumatlar aşağıdakılardır:

Sancak bölgəsində; Bosniyalılar 193.026 nəfər (ümumi əhalinin 45.31%-i), serblər 156.852 nəfər (ümumi əhalinin 36.82%-i), Monteneqrolular 29.892 nəfər (ümumi əhalinin 7.02%-i), müsəlman millət 27.047 nəfər (ümumi əhalinin 6,35%-i);

Monteneqroda; Monteneqrolular 267,669 nəfər (ümumi əhalinin 43,16%-i), serblər 198,414 nəfər (ümumi əhalinin 31,99%-i), bosniklər 48,184 nəfər (ümumi əhalinin 7,77%-i), albanlar 31,163 nəfər (ümumi əhalinin 5,03%-i), müsəlman millət 24.625 (ümumi əhalinin 3.97%-i), xorvatlar 6.811 (ümumi əhalinin 1.1%-i).

Bundan başqa, Xorvatiya və Makedoniyada 1% miqdarında kiçik bir boşnak əhalisi yaşamaqda və əmək miqrasiyası səbəbindən başda Almaniya olmaqla Qərbi Avropa ölkələrində məskunlaşmış boşnaklar mövcud olmaqdadır. İlk olaraq 1935-ci ildə Prizrenə başlayan Tuzlalı boşnak köçlərinin əsas məqsədi Yuqoslaviya ilə Türkiyə arasında imzalanan köç müqaviləsindən faydalanmaq idi. Tuzladan gəliş 1945-ci ilə qədər davam etmişdir. Qapı bağlandıqda Prizrendə qalan boşnaklar evlərinə dönə bilmədilər və ərazidə 18 kənd qurub yerləşdilər. Bu kəndlərː Nebregošte, Manastirica, Ljubinje Gornjo, Ljubinje Donjo, Rečane, Lokvica, Sredska, Bogošovce, Mušnikovo, Plavanje, Grnje Selo, Rlačiki, Pejciki, Drlajčiči, Milačiki və Zivinjanje idi.

Xüsusən Balkan müharibələri ilə Birinci Dünya müharibəsi arasında indiki Bosniya və HerseqovinadanMonteneqrodan Türkiyəyə böyük boşnak köçü olmuşdur.

Mədəniyyət redaktə

Folklor redaktə

Boşnak folkloru XV əsrə aid uzun bir ənənəyə malikdir. Boşnak mədəniyyətindəki bir çox element kimi, onların folkloru Slavyan qarışığı və Şərq təsirindədir. Bu ənənə 19-cu əsrdən əvvəl baş verir. İki məşhur personaj, hiyləgər və qəhrəman, Boşnak folklorunda əsasən iki məşhur personaj; kələkbaz və qəhrəman mövcuddur. Digər kələkbazlar ağıllı müdrik insanı təqlid edir.

Dil redaktə

Boşnaklar cənubi slavyan dili olan bosniya dilində danışırlar. Bosniya dili Serb dilindən əlifba olaraq, Xorvat dilindən isə bəzi sözlər baxımından fərqlənir. Bu 3 variant ümumiyyətlə serb-xorvat adı verilən dilin 3 fərqli standartlaşdırılmış forması kimi qəbul edilib, hamısı bu dilin Ştokavyan ləhcəsinin Şərqi Hersoqovina qrupuna aiddir. Şərqi Frakiya bölgəsində yaşayan cənubi slavyan xalqı olan pomakların dilləri də bir-birinə yaxındır, lakin Pomak dilinin bolqar dili ilə daha yaxın bir əlaqəsi var.

Boşnakca lüğətində müsəlman dünyasının terminologiyası daha çoxdur. Bu müsəlman terminləri arasında türkcənin yeri, Osmanlı İmperiyasındakı uzun tarixi birliyi səbəbindən daha fərqlidir. Türkcə, Boşnak dilində yalnız söz ehtiyatı ilə deyil, həm də dil istifadəsidə vardır. Məsələn, boşnaklıların bayram təbriklərində “bajram mubarek olsun” ifadəsinin eyni istifadəsi buna bir nümunədir.

Boşnakcanın spesifik iki fərqli yazımı var idi. Bunlardan birincisi 'Begovica (Bosansika deyilir) kiril əlifbası; ikincisi ərəb əlifbasıdır (Osmanlı dövrü). Bu gün hər iki istifadə ölmək üzrədir. Çünki bu istifadəni oxuyanların və yazanların sayı indi çox azdır. Bu gün Boşnak dili Latın əsaslı əlifba ilə yazılmaqdadır.

Din redaktə

Boşnaklıların əksəriyyəti islama, bəziləri ateizm, aqnostisizmdeizmə inanır. Bu səbəblə, Dünyəvi Hümanizmin Dünyagörüşü Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikasının dövründə geniş yayılmışdı. Rumeli müsəlmanlarının əksəriyyəti sünni və az sayda bəktaşilik inancına sahibdir. Bunun xaricində katolikortodoks xristianlığı da boşnaklılarda mövcuddur.

Yaşadıqları ölkələr redaktə

Həmçinin bax redaktə

İstinadlar redaktə

  1. "Türkiyede 2 milyon Boşnak bulunmakta". (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib.