Xilafət

Xilafət (ərəb. خلافة‎ — yəni əvəzetmə, varislik) — müsəlmanlarda islamın dəyişməz prinsiplərinə əsaslanan teokratik dövlət-hüquq sistemi, habelə xəlifələrin (müavin, varis) başçılıq etdikləri müsəlman dövlətlərinin tarixi ədəbiyyatda adı.^[1]

Xilafətlər siyahısı

Tarixi xilafələr

Adı	Paytaxtı	İlləri	Ərazisi	Əvvəlki dövlətlər	Sonraki dövlətlər	Xəlifələri (sülalələr)
Ərəb xilafəti	630–656: Mədinə 656–661: Əl Kufə 661–754: Dəməşq 754—762: Əl Kufə 762–836: Bağdad 836–892: Samərra 892–1258: Bağdad 1259–1517: Qahirə	630–1517	Abbasilər xilafəti	Sasanilər Dövləti Bizans İmperiyası Qəssanilər Vestqot krallığı Qafqaz Albaniyası Xarəzm Soqdiana	İdrisilər Aqlabidlər Tahirilər Tulunoğulları Osmanlı xilafəti (Osmanlı İmperiyası).	Raşidi xəlifələr Əməvilər Abbasilər
Raşidi xilafət	630–656: Mədinə 656–661: Əl Kufə	630–661		Sasanilər Dövləti Bizans İmperiyası	Əməvilər xilafəti	Raşidi xəlifələr
Əməvilər xilafəti	661–750: Dəməşq	661–750		Raşidi xilafət	Abbasilər xilafəti Kordova əmirliyi	Əməvilər
Abbasilər xilafəti	750–762: Dəməşq 762–836: Bağdad 836–892: Samərra 892–945: Bağdad	750–945		Əməvilər xilafəti	Buveyhilər	Abbasilər
Buveyhilər tərəfindən idarə olunan Abbasilər xəlifələri	Paytaxt və xəlifələrin iqamətgahı 945–1055: Bağdad	945–1055		Abbasilər xilafəti	Böyük Səlcuq İmperiyası	Şahənşahı əl-əzəm malik əl-muluk — Buveyhilər. Xəlifələr-Abbasilər
Səlcuqilər əsarəti altında Abbasilər xəlifələri (Böyük Səlcuq İmperiyası)	Paytaxt — 1043–1051:Rey 1051–1118:İsfahan 1118–1194: Həmədan (qərb) 1118–1153: Mərv (şərq) xəlifələrin iqamətgahı — 1055–1124: Bağdad	1055–1124		Buveyhilər	Abbasilər xilafəti	"Şərq və Qərb hökümdarları" — Səlcuqlular. Xəlifələr-Abbasilər.
Abbasilər xilafəti	1124–1127: Bağdad	1124–1127		Böyük Səlcuq İmperiyası	Zəngilər dövləti	Abbasilər
Zəngilərin himayəsi altında Abbasilər xəlifələri (Zəngilər dövləti).	1127–1174: Bağdad	1127–1174		Abbasilər xilafəti	Əyyubilər sultanlığı	Abbasilər
Əyyubilərin himayəsi altında Abbasilər xəlifələri (Əyyubilər sultanlığı).	1174–1194: Bağdad	1174–1194		Zəngilər dövləti	Abbasilər xilafəti	Abbasilər
Abbasilər xilafəti	1194–1258: Bağdad	1194–1258		Əyyubilər sultanlığı	Elxanilər dövləti	Abbasilər
Sürgündə olan Abbasi xəlifələri Misir sultanının sığınacağında (Məmlük dövləti)	Paytaxt və xəlifələrin iqamətgahı — 1259–1517: Qahirə	1259–1517		Əyyubilər	Osmanlı İmperiyası	Məmlük sultanları — Bahrilər, Burcilər. Xəlifələr-Abbasilər.
Osmanlı İmperiyası^[2]	1299–1329: Söğüt 1329–1365: Bursa 1365–1453: Ədirnə 1453–1922: İstanbul	1517–1923		Rum sultanlığı Bizans İmperiyası Serbiya despotluğu	Türkiyə Misir sultanlığı Hicaz Krallığı Əsir əmirliyi Yəmən Mütəvəkkili krallığı Suriya Ərəb Krallığı Mesopotamiya (mandat ərazi) Qərbi Ermənistan İdarəsi Pont Respublikası Britaniyanın Fələstin mandatı	Osmanlılar
Türkiyə	Paytaxt — Ankara xəlifələrin iqamətgahı — İstanbul	1923–1924		Osmanlı İmperiyası	3 mart 1924-cü ildə Osmanlı xilafəti tamamilə dağıldı. 1924-cü ildə Osmanlı xilafətinin ləğvi davamlı xəlifələr zəncirinə son qoydu. Qahirə və Məkkədə keçirilən konfranslar bu qurumun rolunu müəyyənləşdirə bilmədi və müasir Türkiyədə yaranan dünyəvilik tendensiyası tədricən qalan müsəlman dünyasında güclənməyə başladı.	Xəlifə Əbdülməcid. Türkiyə Respublikasının Prezidenti — Mustafa Kamal Atatürk.

Tanınmayaraq öz müstəqilliyini elan etmiş və ya sadəcə müəyyən bölgəni idarə etmiş^[3] xilafətlər

Adı	Paytaxtı	İlləri	Ərazisi	Əvvəlki dövlətlər	Sonraki dövlətlər	Xəlifə
Kordova xilafəti	Kordova	929–1031		Kordova əmirliyi	Tayfa	Əməvilər
İdrisilər xilafəti	786–828: Tlemsen 828–985: Fəs	786–985		Abbasilər xilafəti	Kordova xilafəti	İdrisilər
Fatimilər xilafəti	909–969: Mehdiyə 969–1171: Qahirə	909–1171		Abbasilər xilafəti	Əyyubilər Əlmüvəhhidilər	Fatimilər
Əlmüvəhhidilər xilafəti	1145–1147: Sevilya 1147–1269: Mərrakeş	1121–1269		Fatimilər xilafəti	Hafsilər xilafəti	Əlmüvəhhidilər
Hafsilər xilafəti	Tunis	1229–1574		Əlmüvəhhidilər xilafəti	Osmanlı İmperiyası	Hafsilər
Sokoto xilafəti	1804: Qudu 1804–1850: Sokoto 1850: Birnin Konni 1851–1902: Sokoto 1903: Burmi	1809–1903		Şimali Nigeriya və Kamerun	Nigeriya protektoratı	Sokoto xəlifələri
Mehdi xilafəti	Əl Obeyd	1881–1898		Misir xədivliyi	İngiltərə-Misir Sudanı	Abdullah ibn Məhəmməd
Hicaz Krallığı^[4]	Məkkə	1923–1924		Osmanlı İmperiyası	Necd və Hicaz	Hüseyn ibn Əli əl-Haşimi
İraq Şam İslam Dövləti^[5]	Raqqa (29.06.2014–16.06.2017)^[6] Məyadin (16.06.2017–14.10.2017)^[7] Əl-Kəym (14.10.2017–26.10.2017)^[8] Əbu Kamal (26.10.2017–4.11.2017)^[9]^[10] Rava (İraq) (4.11.2017–17.11.2017)^[11]Həcin (4.11.2017 — hal hazırkı)	2014 — ?	Suriya, Əfqanıstan, Yəmən	Livan (2017-ci ilə qədər), Liviya (2016-cı ilə qədər), Suriya (2019-cu ilə qədər), İraq (2017-ci ilə qədər), Yəmən, Somali (2016-cı ilə qədər), Nigeriya (2016-cı ilə qədər) və Əfqanısta ərazilərinin bir hissəsi		Əbu İbrahim əl-Haşimi əl-Kuraşi

İstinadlar

↑ Aydın Balayev. Tarix terminləri lüğəti
↑ Osmanlı İmperiyası 1517-ci ildə Yavuz Sultan Səlimin Xəlifə titulunu qəbul etməsindən sonra İslam Dünyasının başçı Xilafəti olmuşdur.
↑ Yanlızca müəyyən bölgəni idarə edən xilafətlər rəsmi olaraq bütün İslam Dünyasına deyil, sadəcə bölgədəki müsəlmanlara başçılıq etmişlər.
↑ 1916-cı ildə yaradıldı; 1923-cü ildə hökümdarı xəlifə adını aldı.
↑ Özünü elan etmiş dövlət; heç bir ölkə tərəfindən tanınmır
↑ Ben Hubbard. "Life in a Jihadist Capital: Order With a Darker Side". The New York Times. 24 July 2014. 4 July 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2014.
Instead, he took his remaining cash east and moved to a neighboring city, Raqqa, the de facto capital of the world’s fastest growing jihadist force
↑ "СМИ: Сирийский город Эль-Маядин стал новой столицей ИГ". RT (rus). 16.06.2017. 2017-06-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-16.
↑ Sarah Benhaida with Ahmad al-Rubaye. "Iraq forces launch 'last big fight' against IS". Rudaw. 26 October 2017. 26 October 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 October 2017.
↑ "Anti-IS forces converge on Syria border town". Yahoo Singapore News. 4 November 2017. 7 November 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 November 2017.
↑ "Syrian army & allies capture last major ISIS held town in Syria". RT. TV-Novosti. 9 November 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 November 2017.
↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-05-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-06.

Xarici keçidlər

[1] Aydın Balayev. Tarix terminləri lüğəti

[2] Osmanlı İmperiyası 1517-ci ildə Yavuz Sultan Səlimin Xəlifə titulunu qəbul etməsindən sonra İslam Dünyasının başçı Xilafəti olmuşdur.

[3] Yanlızca müəyyən bölgəni idarə edən xilafətlər rəsmi olaraq bütün İslam Dünyasına deyil, sadəcə bölgədəki müsəlmanlara başçılıq etmişlər.

[4] 1916-cı ildə yaradıldı; 1923-cü ildə hökümdarı xəlifə adını aldı.

[5] Özünü elan etmiş dövlət; heç bir ölkə tərəfindən tanınmır

[6] Ben Hubbard. "Life in a Jihadist Capital: Order With a Darker Side". The New York Times. 24 July 2014. 4 July 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2014.
Instead, he took his remaining cash east and moved to a neighboring city, Raqqa, the de facto capital of the world’s fastest growing jihadist force

[7] "СМИ: Сирийский город Эль-Маядин стал новой столицей ИГ". RT (rus). 16.06.2017. 2017-06-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-16.

[last_big_fight-8] Sarah Benhaida with Ahmad al-Rubaye. "Iraq forces launch 'last big fight' against IS". Rudaw. 26 October 2017. 26 October 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 October 2017.

[converge-9] "Anti-IS forces converge on Syria border town". Yahoo Singapore News. 4 November 2017. 7 November 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 November 2017.

[Kamal-10] "Syrian army & allies capture last major ISIS held town in Syria". RT. TV-Novosti. 9 November 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 November 2017.

[11] "Arxivlənmiş surət". 2021-05-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-06.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]