Şərqi ortodoks xristianlıq

Şərqi ortodoks xristianlıq və ya pravoslavlıq — xristianlığın məzhəblərindən biri. Yunan dilində Ortodoks “Düzgün fikir, inanc və düzgün etiraf” deməkdir. Bu məzhəbin dinlər tarixindəki digər adları bunlardır: Şərqin ortodoksluğu, Katolik və Həvari kilsəsi, Ortodoks Şərq kilsəsi, Şərq kilsəsi, Ortodoks kilsəsi və Rum ortodoks kilsəsi. Ortodoks Kilsəsinin Katolik kilsəsindən 1054-ci ildə qəti olaraq ayrılmasında dini və siyasi bəzi səbəblərin böyük rolu olmuşdur:

1 - Katolik kilsəsinin müşriklər arasında dini yaymaq üçün bəzi qurbanlar verməsi.

2 - Romanın etirazına baxmayaraq imperiya mərkəzinin Konstantinopol olması.

3 - Qərb Roma dövlətinin süqutundan sonra ortaya çıxan nüfuz boşluğunu Papalığın doldurmaq istəməsi.

İnanc və ayinlər baxımından Ortodoks kilsələri bəzi siyasi və inzibati səbəblərə görə bir-birindən ayrılmışdır:

a-1054-cü ildəki Şərq-Qərb ayrılığında sonra Ortodoksluğun mərkəzi Bizans olmuşdur.

b-İstanbulun türklər tərəfindən ələ keçirildiyi 1453-cü ildən sonra sonra Rus Pravoslav Kilsəsi İstanbul Patriarxlığı ilə mübarizəyə girişmişdir.

c-1917-ci ildə baş vermiş olan Rus qiyamından sonra İstanbul Ortodoks Patriarxlığı ilə mübarizədən imtina edən Rus Pravoslav Kilsəsi Patriarxlıq halını almışdır.

Ortodoks dünyasının dörd böyük Patriarxlığı (İstanbul, İsgəndəriyyə, Əntakiyə, Qüds) vardır. Digər, regionlardakı milli kilsələr inzibati struktur etibarilə bu dörd Patriarxlığa bağlıdır. Ortodoks məzhəbini digər xristian məzhəblərindən ayıran başlıca xüsusiyyət bunlardır:

1 — Patriarx ruhani başçısıdır.

2 — Papa yanıla bilər. O İsanın vəkili deyil.

3 — Ruhul-Qüds, Oğul vasitəsilə Atadan çıxmışdır.

4 — İlk yeddi məclisdə alınan qərarları qəbul etmək lazımdır.

5 — Ancaq, Məryəm, İsa və müqəddəslərin ikonlarına hörmət göstərilir.

6 — Hər ölkə ibadətini öz diliylə etməkdə sərbəstdir.

7 — Günahkarlar, işlədikləri günahın miqdarına görə Ərafda gözlədiləcəklər.

8 — Keşişlər, yepiskoplar və patriklər evlənə bilməz; keşişlər evlənə bilər. Boşanma ancaq bəzi şərtlərlə mümkündür.

9 — Baptizmi dərhal sonra konfirmasiya edilməlidir.

10 — Yevxaristiya ayinində çörəyə maya, şəraba su qatarlar.

11 — Xaç sağdan sola çəkilir və Xaçın qolları bir-birinə bərabərdir.

Quruluş dövrlərində bütün Şərq Ortodoks kilsələri, İstanbul Ortodoks Kilsəsinin idarə və nəzarəti altında olarkən, daha sonraları parçalanmalar olmuş və bu kilsələr yaranmışdır:

1-Süryani Pravoslav Kilsəsi;

2-Konstantinopol Pravoslav Kilsəsi;

3-Erməni Həvari kilsəsi;

4-Rus Pravoslav Kilsəsi.

Dinlər tarixçilərinin ümumiyyətlə müdafiə etdikləri fikirə görə Ortodoks məzhəbinin doğulması, Nikeya və ondan sonrakı altı məclisdə qəbul edilmiş bəzi qərarlar nəticəsində baş vermişdir. Ancaq Ortodoksluğu qəbul edənlər Nikeya məclisinə müxtəlif fikirlər ortaya atan Ari, Nestori və s. din böyüklərinin fikirlərinə hər zaman cəbhə almışlar.

Katolik məzhəbi ilə Ortodoks məzhəbi arasında təsbit edilə bilən əsas ayrılıqlar bunlardır:

1 - Katoliklərə görə Müqəddəs Ruh Ata ilə Oğuldan, Ortodokslara görə isə Allahın göndərməsindən meydana gəlmişdir.

2 - Katoliklərə görə papa səhv edə bilməz; ilahi qüdrətə malikdir. Ortodokslara görə isə O, ruhani bir liderdir; ilahi bir gücü yoxdur.

3 - Katoliklərə görə papanın iman, ibadət, əxlaq və s. mövzulardakı hər sözü münaqişəsiz qəbul edilməlidir, Ortodokslara görə isə papa da bir insandır, yanıla bilər.