Vikipediya

Əşrəf Pəhləvi

Şahzadə Əşrəf əl — Malik Pəhləvi (fars. اشرف پهلوی‎; 26 oktyabr 1919[1], Tehran – 7 yanvar 2016[1], Monako) — sonuncu İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvinin əkiz bacısı, Pəhləvilər sülaləsinin nümayəndəsi.

Əşrəf Pəhləvi
fars. اشرف پهلوی‎
Əşrəf Pəhləvi gəncliyində
Əşrəf Pəhləvi gəncliyində
15 dekabr 1925-ci il – 11 fevral 1979-cu il
MonarxRza şah Pəhləvi
Məhəmmədrza şah Pəhləvi
bayraq
"Qırmızı Aslan və Günəş Cəmiyyətinin" prezidenti
1923-cü il – 1979-cu il
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Tehran,İran
Vəfat tarixi (96 yaşında)
Vəfat yeri Nyu-York, Amerika Birləşmiş Ştatları
Vəfat səbəbi Altsheymer xəstəliyi
Dəfn yeri Monako
Milliyyəti fars
Vətəndaşlığı İran İran
Fəaliyyəti tərcüməçi, diplomat, siyasətçi, yazıçı
Atası Rza şah Pəhləvi
Anası Nimtac Ayrımlı
Həyat yoldaşları Mirzə Əli Məhəmməd Xan Kvavam
Əhməd Şəfiq Paşa
Mehdi Buşehri
Uşaqları I nikahdan - oğlu Şəhram, II nikahdan - oğlu Şəhriyar və qızı Azadəh
Ailəsi Pəhləvilər
Dini islam
Təltifləri "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni — 1946
saipa.us
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

O, "qardaşının arxasındakı güc" hesab olunurdu və 1953-cü ildə baş verən çevrilişdə onun taxta çıxmasına səbəb oldu[2]. Qardaşına saray müşaviri olaraq xidmət etdi və qadın hüquqları üçün güclü bir vəkil idi[3] . 1979-cu ildə İran inqilabından sonra Fransa, Nyu-York, Paris və Monte Karloda sürgündə yaşadı və İslam Respublikasına qarşı açıq danışdı. Ömrünün sonuna qədər Parisdə yaşamışdır.7 yanvar 2016-cı ildə 96 yaşında Nyu-Yorkda vəfat edib.

Erkən həyatı

redaktə

Əşrəf Pəhləvi 1919-cu il oktyabrın 26-da qardaşı Məhəmməd Rzadan beş saat sonra Tehranda anadan olmuşdur. Valideynləri Fars şahına çevriləcək hərbi komandir Rza şah Pəhləvi və dörd arvadından ikincisi Tacülmüluk idi[3]. Onun 10 bacı-qardaşı var idi[3].

30-cu illərin əvvəllərində Əşrəf Pəhləvi, böyük bacısı Şəms və anaları ənənəvi örtük taxmağı dayandıran ilk önəmli İran qadınlarından idi[3].

Əşrəf Pəhləvinin universitetə getməsinə icazə verilmədi və bunun əvəzində 1937-ci ildə 18 yaşında ailəsi atası ilə siyasi müttəfiq olan Mirzə xan Qavamla evləndirdi[3].

Siyasət

redaktə
 
Gənc Əşrəf Pəhləvi

1953-cü ildə Məhəmməd Müsəddiqə qarşı çevrilişdə iştirak

redaktə
  Əsas məqalə: İran çevrilişi (1953)

1953-cü ildə Əşrəf Pəhləvi, Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi (CIA) və Gizli Kəşfiyyat Xidməti (MI6)nın əməliyyat başlamasına razılıq verməkdə Məhəmməd Rza Şahın fikrini dəyişdirən biri olaraq əməliyyatda əhəmiyyətli bir rol oynadı[4]. Şah əvvəlcə əməliyyata qarşı çıxdı və bir müddət onun qəbul edilməsinə müqavimət göstərdi. 1953-cü ilin əvvəlində, ona təsir edə bilən yeganə insan olduğu üçün qardaşı ilə danışmasını xahiş edən Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi (CIA) agentləri ilə görüşdü. Tarixçi Stiven Kinzerin "Bütün Şah adamları" kitabında deyildiyi kimi, "Əşrəf Kermit Ruzveltin ən yaxşı İran agentlərindən biri Əsədullah Rəşidyanın ona zəng etdiyi zaman Fransız kazinolarında və gecə klublarında həyatdan zövq alırdı. Onun istəksiz olduğunu gördüklərindən, ertəsi gün Amerika və İngilis agentlərindən ibarət bir heyət, daha güclü şərtlərlə dəvəti təqdim etməyə gəldilər. Nümayəndə heyətinin lideri, Böyük Britaniyanın Norman Darbşeyır adlı yüksək səviyyəli bir əməliyyatçısı, mink palto və bir paket pul gətirmək üçün uzaqgörənlik göstərdi"[5]. Əşrəf bu tərifləri görəndə Darbyşeyır daha sonra "gözləri işıqlandı və müqaviməti çökdü" dedi. Öz hesabına görə, Pəhləvi Fransadakı məcburi sürgündən İrana qayıtmağa razı olsaydı, boş bir çek təklif ediləcəkdi[6].

Bəzi tarixçilər Əşrəf Pəhləvi qardaşını inandırmadığı halda çevrilişin baş verəcəyini iddia edirdilər. Beynəlxalq Orta Şərq Araşdırmaları Jurnalında yazıçı Mark Qasiorovski Şahın "çevrilişə başlamaq qərarı, edam qaydası və ya Məhəmməd Müsəddiqin[7] yerinə seçilən namizəd haqqında məsləhətləşməməsi" və çevrilişin böyük ölçüdə ABŞ və Müsəddiq rəhbərliyini sarsıtmaq istəyən digərləri tərəfindən icra edildiyi bildirilir.

Siyasi fəaliyyəti

redaktə
 
Əşrəf Pəhləvi bir iclasa başçılıq edərkən

Əşrəf Pəhləvi qardaşının hakimiyyəti dövründə İranda və dünyada qadın hüquqlarının güclü tərəfdarı idi. 1967-ci ildə Pəhləvi BMT-də İranın İnsan Hüquqları Komissiyasında, İqtisadi və Sosial Şurada nümayəndə kimi çalışmışdı[8]. 1975-ci ildə Beynəlxalq Qadınlar ili ilə çox maraqlandı və Birləşmiş Millətlər Təşkilatına müraciət etdi[3].

Qadınlarla bağlı islahatların qanuniləşdirilməsində bir vasitəçi olsa da, onun gender haqqında fəlsəfəsi xüsusilə introspektiv deyildi: "Etiraf edirəm ki, uşaqlıqdan bəri qadın olmağım üçün bir təhsil haqqı ödəməli olsam da, təhsil və şəxsi azadlıq baxımından, ümumiyyətlə qadınların kişilərə nisbətən daha çox təzyiq edildikləri konkret yollara haqqında çox fikir vermədim.""[9]. Öz hesabına görə, qadınların "qida, təhsil və sağlamlıq"[10] kimi əsas həyat ehtiyaclarına olan hüquqlarının güclü tərəfdarı idi və radikal islahatçı deyildi. O, əsas problem kimi qadın hüquqları islahatlarının dünyada həyata keçirilməsinin qarşısını alan bir çox hökumətdən daha çox "xroniki apatiya"[10] ya istinad etdi.

Əşrəf Pəhləvinin qadın hüquqları ilə bağlı məsələsi 1976-cı ildə çıxan New York Times qəzetinin "Və beləcə Beynəlxalq Qadınlar ilini keçirir" adlı məqaləsi dərc edildikdən sonra şübhə altına alındı. 1976-cı ilin mart ayında The Nation qəzetində yazıçı Ki Boyle Əşrəfi Beynəlxalq Qadınlar ili ilə əlaqədar qlobal "bacılıq" görüşlərini genişləndirməyə müvəffəq olduğu üçün, tənqid etdi, halbuki, şahzadənin öz "bacıları"nın təxminən 4000-i İranda siyasi məhbus idilər[11].

1980-ci ildə yazdığı xatirələrində Pəhləvi İrandakı qadınların vəziyyətinin pis olduğunu etiraf edir və yazılarında narahatlığını ifadə edir: "İran qadınlarına baş verənlərin xəbəri çox ağrılı idi … [onlar] ayrılıb ikinci dərəcəli statusa çevrildi … çoxu həbs edildi və ya sürgün edildi[12]."

 
Əşrəf imperiyanın digər ailə üzvləri ilə birlikdə Niavaran Sarayında ABŞ prezidenti Cimmi Karter ilə bir yeməkdə

Bundan əlavə, Pəhləvi insan hüquqları və bərabərlik uğrunda fəallıq göstərir. Xüsusilə İranda qardaşı Məhəmmədrza şahın anti-savadsızlıq hərəkatının əsas tərəfdarı olduğundan, beynəlxalq səviyyədə savadın yayılmasının tərəfdarı idi. Savadlılıq üzrə Beynəlxalq Məsləhətçi Əlaqələr Komitəsinin üzvü kimi çalışmışdır[12].

Əşrəf Pəhləvi 1977-ci ilin yazında Fransanın Riviera şəhərindəki yay evində uğursuz bir sui-qəsdin hədəfinə çevrilmişdi, bu müddətdə onun Rolls Royce avtomobilinin yanına on dörd güllə atılmışdır. Onu gözləyən xanım olür, lakin Əşrəf Pəhləvi hadisə yerindən sağ-salamat çıxır[13],[14],[15].

1979-cu il inqilabından sonra Əşrəf Pəhləvi Devid Rokfellerdən qardaşı Məhəmmədrzanın sığınacaq tapmaq cəhdlərini dəstəkləməsini istədi[16].

İran İslam İnqilabının başlanğıcında mərhum qardaşı Şaha dəstək vermədikləri üçün ABŞ prezidenti Cimmi Karter və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının baş katibi Kurt Valdheyimə qarşı çıxış etdi[15].

1994-cü ildə keçmiş prezident Riçard Niksonun dəfn mərasimində iştirak etmişdir[17].

Xarakter və maliyyə

redaktə
 
Əşrəf qardaşı Məhəmmədrza şah Pəhləvi ilə

Əşrəf Pəhləvi "müxtəlif təşkilatların idarəçiliyi" ilə məşğul olduğu üçün "maliyyə pozuntusuna görə hücum edildiyini" iddia etmişdir[18]. Öz hesabına görə, Məhəmməd Müsəddiq onu Parisə sürgünə göndərəndə maddi imkanları məhdud idi[19]. Ancaq sonrakı illərdə onun böyük bir sərvət topladığı deyilirdi. O, sərvətini atası Rza Şahdan miras qalan torpaqların dəyərinin və müəssisələrin gəlirlərinin artması ilə əlaqələndirdi[3]. Buna baxmayaraq, sərvətinin artması ilə bağlı hekayənin bir hissəsi, neft qiymətlərinin artması ilə idarə olunan İran sənaye bumu dövründə ola biləcəyi ilə əlaqədardır, Pəhləvi və oğlu Şəhram fəaliyyət göstərmək üçün lisenziyanın sığortası (sic) müqabilində yeni bir şirkətin səhmlərinin 10% və ya daha çoxunu pulsuz aldı. Hökumət lisenziyalarının yalnız hər sahədə yaxşı əlaqəli bir neçə şirkətə veriləcəyi deyildi. Nəticədə lisenziyanın alınması və saxlanması ehtiyacı ödənilməli olan bir xərc oldu[20][21].

1979-cu ildə New York Times, 17 sentyabr 1978-ci il tarixli bir sənəddə Əşrəfin ofisindən Safia kod adı altında Cenevrədəki İsveçrə İttifaqı Bankındakı hesabına Bank Melli hesabından 708.000 ABŞ dollarının köçürülməsini tələb etdiyini bildirdi[15].

1980-ci ildə Pəhləvi New York Times qəzetində özünün və ailəsinin maddi durumunu müdafiə etmək üçün bir məqalə dərc etdirdi. Məqalədə, sərvətinin "mənfəətli qazanclar" yolu ilə toplanmadığını iddia etdi və sərvətini "İranın inkişafı və hər kəsin içində olduğu yeni firavanlıq ilə kəskin şəkildə artan" miras qalan torpaqlara aid etdi[15]. O, qeyd etdi ki, bir çox digər iranlılar öz daşınmaz əmlaklarının satışından qazanc əldə etdilər, lakin ruhanilər Xomeyni ilə yaxın əlaqələri olduğuna görə maliyyə pozuntularında ittiham olunmadılar[15]. Ayrıca Xomeyni tərəfdarlarının irəli sürdüyü iddiaların əksinə olaraq Şahın Pəhləvi Vəqfindən qazanc əldə etmədiyini bildirərək qardaşı Məhəmmədrza şah Pəhləvini müdafiə etdi[15]. Şahzadə "bu böhtanlara əlindən gəldiyincə və məhkəmə vasitələrinin köməyi ilə mübarizə aparmağı" planlaşdırdığını yazdı[15].

Psixoloji cəhətdən, Əşrəf Pəhləvinin gənc yaşlarında özünəinamı aşağı idi. "Güzgüdə gördüyünü" bəyənmirdi. O, "başqasının üzünü, … daha təravətli dəri və daha yüksək boy arzulayırdı." Həmişə təsəvvür edirdi ki, "bu dünyada məndən daha qısa adam çox azdır."[22] Bəlkə də bu onu cəsarətli olmağa sövq etdi. Xatirələrində yazırdı:

İyirmi il əvvəl fransız jurnalistləri mənə "La Panthère Noire" (Qara Panter) adını vermişdilər, etiraf etməliyəm ki, bu ad daha çox xoşuma gəlir və bu müəyyən mənada mənə yaraşır. Panter kimi, təbiətim də həyasız, üsyankar, özünə inamlıdır. Çox vaxt yalnız səy göstərərək ehtiyatımı və ictimaiyyətdəki hisslərimi qoruyuram. Ancaq həqiqətdə, bəzən istərdim ki, panterin pəncəsi ilə silahlansam, ölkəmin düşmənlərinə hücum edim[23].

Qardaşı Məhəmməd Rza Pəhləvi (Məhəmmərza Şah) onun ən yaxın dostu idi. Xatirələrində o, bir uşaq kimi təəccüb hissi ilə ona baxdığını xatırlayır: "Yetkinlik yaşına çatmazdan əvvəl onun səsi həyatımda üstünlük təşkil etdi" yazırdı[24].

Bəzi mənbələr onun narkotik ticarəti ilə arasındakı əlaqəni qeyd edir;[25] dedi: "Zərər çəkənlərim məni qaçaqmalçı, casus, mafiya tərəfdarı olmaqda ittiham etdilər (bir dəfə də olsa narkotik alverçisi)

Görkəmli vəzifələri

redaktə
  • Qırmızı Aslan və Günəş Cəmiyyətinin fəxri prezidenti, 1944-cü il
  • Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qadınların Vəziyyəti Komissiyasının sədri, 1965-ci il
  • Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları Komissiyasında İran nümayəndə heyətinin üzvü, 1967-ci il
  • Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqtisadi və Sosial Şurasında İran nümayəndə heyətinin sədri, 1967-ci il
  • Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissiyasının sədri, 1970-ci il[26]
  • Beynəlxalq Qadın İlləri Konfransı Məşvərət Komitəsinin üzvü, 1975-ci il
  • İran Qadınlar Təşkilatının prezidenti, 1967–1979-cu illər
  • Sosial Xidmətlər İmperator Fondunun sədri
  • Wadham Kollecinin fəxri üzvü, Oksford
  • Savadlılıq üzrə Beynəlxalq Məsləhətçi Əlaqələr Komitəsinin üzvü[26]

Evlilikləri və uşaqları

redaktə

İlk evliliyi

redaktə

Pəhləvinin ilk evliliyi Mirzə Əli Məhəmməd xan Qavam, Nasir ud-Daula (1911–?) ilə idi. Onlar 1937-ci ilin martında evləndilər və 1942-ci ildə boşandılar. Qavam 1941-ci ildə Vaşinqtonda İran üçün Hərbi Attaşe köməkçisi və Qəvamlardan H. H. Mirzənin böyük oğlu idi. İlk evliliyindən bir oğlu, H. H. Şahzadə (Vala Qohar) Şahram Pəhləvi-Nia (18 aprel 1940, Tehran) anadan olmuşdu. O, 1966-cı ildə 16 yaşındakı Nilufər Əfşar ilə evləndi və cütlüyün 1969-cu ildə Sirus adlı bir oğlu oldu. Pəhləvi-Nianın başqa bir oğlu Əmir İbrahim (1974-cü il təvəllüdlü), Şahın uzun müddət məhkəmə köməkçisi Əsədullah Ələmin qızı Naz Əlam ilə nikahsız yaşayırdı. 1987-ci ildə ABŞ Virgin adalarında Şəhram və Naz İslam nikah mərasimi keçirdilər[27].

İkinci evliliyi

redaktə
 
Əşrəf və həyat yoldaşı Əhməd Şəfiq

Pəhləvinin ikinci evliliyi (Sahib ul-İzza) Əhməd Şəfik bəy ilə (21 sentyabr 1911–1976) idi, Mülki Aviasiyanın baş direktoru və H. E-nin dördüncü oğlu və (Hz. Sahib ul-Saada) Əhməd Şafiq Paşa, Misirin Xədiv Məhkəməsinin naziri idi. 1944-cü ildə Qahirədə evləndilər və 1960-cı ildə boşandılar; Deloris Pianezzola ilə ikinci evliliyini qurdu və 1976-cı ildə Tehranda xərçəngdən öldü. Onların iki övladı var idi: kapitan H. H. Şahzadə (Vala Qohar) Şəhriyar Mustafa Şəfik (15 mart 1945 – 7 dekabr 1979)[28], Parisdə öldürülmüş və H. H. Şahzadə (Vala Qohari) Azadə Pəhləvi-Şəfik (1951–2011)[29].

Üçüncü evliliyi

redaktə

Pəhləvi üçüncü və sonuncu dəfə 5 iyun 1960-cı ildə (İranın Parisdəki səfirliyində) Parisdə Maison de Iran ("İran Evi"nin) direktoru olmuş Mehdi Buşehri ilə (1916 -?) evləndi. Birlikdə övladları yox idi və Pəhləvi Nyu-Yorkda[15] sürgündə yaşayarkən və Mehdi Buşehri Parisdə qalarkən çox vaxt ayrılırdılar[30]. 1980-ci ildə New York Times jurnalisti Cudi Klemesruda verdiyi müsahibədə Pəhləvi: "Mən heç vaxt yaxşı ana olmamışam" demişdi. "Həyat tərzimə görə uşaqlarımın yanında çox deyildim"[15].

Sürgün və ölümü

redaktə
 
Əşrəf 1970-ci illərdə

İnqilabdan sonra şahzadə Əşrəf vaxtını New Yorkdakı Park Avenyuya köçməmişdən əvvəl satdığı Bikman[31], Paris, Fransa Rivieradakı Xuan-les-Pins keçmədən satdığı Beekman yerləri arasında bölüşdürərək keçirirdi[13][15].

Şahzadə Əşrəf Pəhləvi 7 yanvar 2016-cı ildə Monte Karloda 96 yaşında vəfat etdi[13]. O, Altsheymer xəstəliyindən əziyyət çəkirdi[32] . Onun ölümünü qardaşı oğlu və imperator ailəsinin başçısı Rza Pəhləvi öz Facebook səhifəsindən elan etdi.

Məsləhətçi Robert F. Armao, səbəbin "qocalıq" olduğunu söylədi. Armao, Şahzadə Əşrəfin Avropadakı evində yuxuda öldüyünü söylədi, ancaq ailəsinin təhlükəsizliyi üçün narahatlıqlarını əsas gətirərək ölkənin adını çəkməkdən imtina edir[13] .

Onun cənazəsi 14 yanvar 2016-cı ildə Monakoda Cimetière de Monaco şəhərində baş tutdu, Pəhləvi ailəsinin üzvləri, o cümlədən imperatriça Fərəh Pəhləvi də iştirak etdi[33].

Ölən vaxtı ailəsinin ən yaşlı yaşayan üzvü idi[3].

Kitabları

redaktə

Əşrəf Pəhləvi ingilis dilində iki kitab yazdı:

  • Faces in a Mirror: Memoirs from Exile (1980)
  • Time for Truth (1995)

Bundan əlavə, fransız dilində bir kitab yazdı:

  • Jamais Résignée (1981)

Onun üç kitabı 1980-ci ildə New York Times qəzetinin "Bu böhtanlarla mübarizə aparacağam" məqaləsindən sonra nəşr olundu. Özü və ailəsi haqqında "böhtanlar" ilə mübarizə vədinə uyğun olaraq, kitabları əsasən Pəhləvi sülaləsi haqqında yanlış təsəvvürlər kimi qiymətləndirilənləri təmizləməkdən ibarətdir. Ən çox oxunan kitabında; Faces in a Mirror: Memoirs from Exile (1980)-də xatirələrini yazarkən yenidən şəxsi maddi durumu ilə bağlı suallara müraciət edir: "Atam öldükdə təxminən 300.000 dollar miras almışdım (Xəzər dənizi yaxınlığında təxminən 1 milyon kvadratmetr ərazi, həmçinin Qorqan və Kermanşahdakı əmlaklar, sonradan olduqca qiymətli olacaq). Bu kitabın giriş hissəsində Pəhləvi "Qərb oxucularına İranın mədəniyyəti və irsinin mahiyyəti … qondarma İran İslam İnqilabının təbiəti haqqında nə başa düşmədiklərini izah etmək istəyir" deyir. Ümumiyyətlə onun kitablarına həddən artıq avtobioqrafik baxırlar və ciddi bir tarixi istinad olaraq istifadə ediləcək bir duyğu içində: Kitabxana jurnalı Pahlavinin Faces in a Mirrorsunu "Pahlavilərin fəzilətləri və dünyanın hər yerində olan hər kəsin bəxş etdiyi xəyanətdən bir az daha çox." adlandırıdı[34].

Fəxri fərmanları və ordenləri

redaktə

Ordenləri

redaktə
  • 28 oktyabr 1923 – 12 dekabr 1925: Her Serene Highness şahzadə Əşrəf Pəhləvi
  • 12 December 1925 – 11 fevral 1979: Her Imperial Highness İran şahzadəsi Əşrəf
  • 11 February 1979 – 7 yanvar 2016: Her Imperial Highness şahzadə Əşrəf Pəhləvi

Milli sülalə şərəf ordenləri

redaktə

Xarici şərəf ordenləri

redaktə

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ 1 2 Ashraf Pahlavi // Munzinger Personen (alm.).
  2. ↑ "Iranian Princess Ashraf, shah's twin sister, dies at age 96". Yahoo News. 5 February 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 February 2017.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Brian Murphy. "Ashraf Pahlavi, twin sister of Iran's late shah, dies at 96". The Washington Post (ingilis). 8 January 2016. ISSN 0190-8286. 8 January 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 January 2016.
  4. ↑ "Shah of Iran's twin sister dead at 96". CBC. 16 June 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 January 2016.
  5. ↑ Kinzer, 2003. səh. 7
  6. ↑ Pahlavi, 1980. səh. 136–138
  7. ↑ Gasiorowski, 1987
  8. ↑ Kathleen Teltsch. "She may be a Princess, but Shah's Twin is more Interested in Equal Rights". The New York Times. 22 March 1970.
  9. ↑ Pahlavi, Ashraf. Faces in a Mirror: Memoirs from Exile. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall. 1980. səh. 153. ISBN 9780132991315. OCLC 643157789.
  10. ↑ 1 2 Pahlavi, Ashraf. "And Thus Passeth International Women's Year". The New York Times. 5 January 1976.
  11. ↑ Boyle, Kay. "Sisters of the Princess". The Nation. 6 March 1976.
  12. ↑ 1 2 Pahlavi, 1980. səh. 211
  13. ↑ 1 2 3 4 Liam Stack. "Ashraf Pahlavi, Sister of Iran's Last Shah, Dies at 96". The New York Times. 8 January 2016. ISSN 0362-4331. 21 April 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 January 2016.
  14. ↑ Pahlavi, 1980. səh. 78
  15. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Klemesrud, Judy. "Princess' book defends shah, attacks Carter". Star News. New York. N.Y. Times News Service. 23 October 1980. 21 April 2022 tarixində arxivləşdirilib.
  16. ↑ Boyd, Lyn. "A King's exile" (PDF). USC. 2000. 22 December 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 14 February 2013.
  17. ↑ Jon Gambrell. "Princess Ashraf of Iran: The Shah of Iran's twin sister". The Independent. 14 January 2016. 31 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 February 2016.
  18. ↑ Pahlavi, 1980. səh. 217
  19. ↑ Pahlavi, 1980. səh. 125
  20. ↑ Keddie, 1981. səh. 172
  21. ↑ Hoveyda, 1979. səh. 144
  22. ↑ Pahlavi, 1980. səh. 153
  23. ↑ Pahlavi, 1980. səh. xv
  24. ↑ Pahlavi, 1980. səh. 14
  25. ↑ Fardust, 1998. səh. 121
  26. ↑ 1 2 Harrelson, Max. "Human rights chairman pursues racial equality". The Free Lance Star. New York. AP. 9 March 1970. 16 June 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 November 2012.
  27. ↑ "Iran, The Royal Dynasty". Royal Ark. 13 January 2013. 8 April 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 February 2017.
  28. ↑ "Bakhtiar escapes assassination attempt". Daily News. Paris. AP. 17 July 1980. 16 June 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 November 2012.
  29. ↑ "Tribute to Princess Azadeh Shafigh Pahlavi (1951-2011)". Iranian. 21 July 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 November 2012.
  30. ↑ McElwaine, Sandra. "Shah's sister living in a shadow world". The Miami News. 29 April 1980. 24 January 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 November 2012.
  31. ↑ Tate, Mateo. "An Eight-Story Manhattan Mansion With a History of Famous Residents". www.mansionglobal.com. 2022-04-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-18.
  32. ↑ "Ashraf Pahlavi, twin sister of Iran's last shah, dead at 96". Mail Online. 9 January 2016. 5 June 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 February 2016.
  33. ↑ "Obsèques d'Ashraf Pahlavi: Farah Diba en deuil, adieu discret à la soeur du Shah". Pure People (fransız). 19 January 2016. 21 April 2022 tarixində arxivləşdirilib.
  34. ↑ Snider, Dave. "Faces in a Mirror (Book Review)". Library Journal. 15 June 1980. 1380–1381
  35. ↑ "The Princess Ashraf Ruby Tiara". Pinterest. 23 November 2013. 20 September 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 December 2019.
  36. ↑ "Coronation Of The Shah And Farah Diba. Téhéran- 27 Octobre 1967- Lors..." Getty Images. 2020-07-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-17.
  37. ↑ 1 2 3 4 Royal Ark, Iranian genealogy details Arxivləşdirilib 2019-04-09 at the Wayback Machine
  38. ↑ "Iran Politics Club: Mohammad Reza Shah & Shahbanu Farah Pahlavi Photo Album 2 – Ahreeman X". 2021-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-17.
  39. ↑ 1 2 Pinterest, Decorations worn in the image Arxivləşdirilib 2020-07-28 at the Wayback Machine
  40. ↑ 1 2 Flickr, Decorations also worn in the image Arxivləşdirilib 2020-07-29 at the Wayback Machine
  41. ↑ Alamy Limited. "Mohammad Reza Pahlavi, 26.10.1919 - 27.7.1980, Emperor Of Iran 1941 Stock Photo, Picture And Royalty Free Image. Pic. 48540944". Alamy. 2022-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-18.
  42. ↑ 1 2 "pahlavi3". www.royalark.net. 2018-10-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-18.
  43. ↑ "Het geheugen van Nederland". 2020-07-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-18.
  44. ↑ زنان پهلوی. احمد پیرانی. نشر به آفرین. ۱۳۸۳. پ۱۷۳
  45. ↑ "Honorary Degree Recipients - Board of Trustees - Brandeis University". 13 September 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 January 2017.

Həmçinin bax

redaktə

Ədəbiyyat

redaktə

Xarici keçidlər

redaktə
 
Vikianbarda Əşrəf Pəhləvi ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Əşrəf_Pəhləvi&oldid=7493726"