Akyatan laqunu
Akyatan laqunu ― Ramsar konvensiyasında beynəlxalq əhəmiyyətə malik olan su-bataqlı ərazisi olaraq təyin olunmuş 14 700 hektarlıq su-bataqlıq ekosistemi.[3] Köçəri quşlar üçün böyük dayanacaq olan Akyatan BirdLife International tərəfindən Əhəmiyyətli Quş Sahəsi olaraq tanınır. Bura, Aralıq dənizindəki yaşıl tısbağa populyasiyasına 43%-nə sahib olmaqla Aralıq dənizindəki ən böyük yuva qurma sahəsidir.[4]
| Akyatan laqunu | |
|---|---|
 | |
| Sahəsi | 147 km² |
| Yerləşməsi | |
| 36°38′12″ şm. e. 35°15′18″ ş. u. | |
| Ölkə | |
| Yaxın şəhər | Adana |
|
|
|
| Tarixi | 15 aprel 1998 |
| İstinad nöm. | 943[1] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Laqun Aralıq dənizinin şimal-şərq sahilində, Türkiyənin Çukurova regionundakı Adana şəhərinin 30 km cənubunda yerləşir.
Geologiya redaktə
Akyatan gölü və ətrafındakı laqunlar 4-cü dövrdə (10 000 il əvvəl) Aralıq dənizində suyun səviyyəsinin dəyişməyə başladığı zaman meydana gəlib. Delta yaradan çayların suyu daşdıqca Akyatan gölünün olduğu yerdə böyük bir bataqlıq meydana gəlmişdir. Bataqlıq daha sonralar dənizdən ayrılmış və göl əmələ gətirmişdir. Akyatan gölü tipik allüuvial bənd gölüdür.
Yayda gölü bəsləyən suyun miqdarının azalması və yüksək buxarlanma nəticəsində gölün sahəsi azalır. Qurumuş ərazilərdə palçıq layları əmələ gəlir və yayın sonunda göl tamamilə quruyur. Palçıq laylarına xüsusilə gölün qərb və şimal-şərq hissələrində rast gəlinir.
Göl və dəniz arasındakə ərazidə Türkiyənin ən böyük qum təpələri yerləşir. Dyunlar 3 kilometrə qədər uzanır və 20 metrə hündürlüyündədir. Gölün sahillərində şirin su sızmasından asılı olaraq ölçüləri dəyişən bataqlıq və qamışlıqlar var. Gölün şimalında geniş əkin sahələri mövcuddur.
Akyatan laqunu çox məqsədli bataqlıq ekosistemi rolunu oynayır.
Ekosistem redaktə
Flora redaktə
Akyatan laqununun yerləşdiyi ərazidə Türk-İran və Aralıq dənizi bitki örtüyü üstünlük təşkil edir. Yaşayan mühitin müxtəlifliyi fərqli ekoloji meyl göstərən bitki növlərinin təkamülünü təmin edir. Təbiət qoruğunun flora baxımından ən maraqlı hissəsi göl və dəniz arasındakı qum təpələridir. Laqunlardan qum təpələrinə qədər olan hissədə oleander və acantholimon üstünlük təşkil edir. Daxili hissələrdə isə orobanş, dichondra repens, yem noxudu və medicago sativa çoxluq təşkil edir. Qoruqdakı kol bitkiləri mərsin, böyürtkən və mərəvcədir. Qumlu vadilər Ophrys sphegode, serapias və orchis spitzelii ilə örtülmüşdür.
Təpələrin sabitləşdirilməsi məqsədi ilə 1955-ci ildə başladılan meşəsalma layihəsi çərçivəsində bu günə qədər 3 687 hektar ərazidə meşə zolağı salınmışdır. Meşələrin salınması üçün evkalipt, akasiya saligna, yalançı akasiya, İtaliya şamı, türk şamı və həmişəyaşıl sərvdən istifadə olunur.
Şirin sudan təsirlənən hissələrdə cığkimilər, qamış, suzanbağı və sarı susən yetişmişdir. Duzlu su bataqlıqlarında isə yulğun və salicornia var. Kapı kəndi yaxınlığındakı adacıqlar nərgizgülü ilə örtülmüşdür. Kəndlərin ətrafındakı çəmənliklərdə süsən və Ornithogalum umbellatum üstünlük təşkil edir.
Fauna redaktə
Şirin su hövzələri, qamışlıqlar, şirin və duzlu bataqlıqlar, şirin su gölməçələri, kiçik göllər, qumlu təpə ekosistemləri və sahillər heyvanlar üçün müxtəlif ekoloji xarakterlərlərə sahib yaşayış yerləri təmin edir və bu da müxtəlif növ vəhşi həyatı, xüsusən də su quşlarını cəlb edir. Göl ilə dəniz arasındakı böyük qum təpələri və kolluq ərazilər ətyeyən məməlilər üçün uyğun mühitdir. Bölgədə ən çox rast gəlinən məməli çaqqaldır. Digər əsas növlərə tülkü, qamışlıq pişiyi, boz dovşan, çöldonuzu, elk və porsuq daxildir. Göl sahillərində və qədim çayların qolları tərəfindən əmələ gələn kiçik göllərdə Herpestidae fəziləsinə aid növlər yaşayır.
Akyatanın su-bataqlıq yaşayış yerlərində çox sayda hylidae, göl qurbağası və yaşıl quru qurbağası müşahidə edilir. Ərazidə susamuru da qeydə alınmışdır. Bölgə sürünənlərlə zəngindir. Əsas növlər yaşıl tısbağa və sini çanaqlı tısbağadır. Yaşıl tısbağa dünya miqyasında nəsli kəsilməkdə olan növdür və Aralıq dənizində sadəcə 200-300 yuvaquran dişi qaldığı üçün buradakı növlər kritik olaraq nəsli kəsilmək təhlükəsi altındadır. Aralıq dənizindəki bu kiçik populyasiyanın 43%-ü Akyatandadır və bu da bu ərazini Aralıq dənizindəki tısbağaların ən əhəmiyyətli yumurtlama sahəsinə çevirir.[5] Şirin su gölməçələrində və kanallarda Xəzər tısbağası və bataqlıq tısbağası yaşayır. Təpələrdə yayılmış digər sürünənlərə kərtənkələyəbənzər ilan, lacertidae, mabuya aurata, buqələmun, nazikbarmaq gekkon və agama stellio daxildir.
Akyatan Türkiyənin Aralıq dənizi sahillərindəki ən zəngin laqunlarından biridir. Dənizdən laquna giriş yolu ilə bir çox balıq növü yemək axtarmaq üçün laquna daxil olur.
Ornitologiya redaktə
Su quşları Akyatan faunasının ən çox yayılmış elementləridir. Köç yolunda olması, zəngin yaşayış mühiti və uyğun iqlimi Akyatanı quşlar üçün vacib yerə çevirir. 1990-cı ilin mart-may aylarında aparılan geniş bir araşdırmada ərazidə 250 quş növü müşahidə edilmişdir. Miqrasiya dövründə isə Akyatana minlərlə quş enir. Göl ətrafındakı palçıqlı səthlər sahil quşları üçün ideal mühitdir. Miqrasiya dövründə böyük sürülər meydana gətirən sahil quşları bizdimdik, çovdarçı, sərçəvi qumluqca, Calidris pugnax və böyük oxcüllütdür.
Həşəratla zəngin qamışlıqlar və kollarla əhatələnmiş qum təpələri dra-dra göycəqarğa və qaranquşlar üçün qidalanma və yuva qurmağa görə ideal sahələrdir.
Akyatan həm də qışda vacib bir yuva yeridir. Mərkəzi Anadolunun sərt qışında yaylalardakı göllərin donması səbəbi ilə nəhəng quş sürüsü Akyatana uçur. Akyatanda qışda 70 000-80 000 quş yaşadığı təxmin edilir. Qışda Akyatanda yuva quran quşlar arasında qırmızıbaş qaraördək, fitçi-marek, ala ördək, qaşqaldaq və nəsli kəsilməkdə olan göydimdik var. Bölgədəki digər məşhur quş qızılqazdır.
Akyatan nəsli kəsilməkdə olan mərmər ördək və nadir hallarda görülən turac üçün yumurtlama sahəsidir. Bölgədə həmçinin pərttəgöz, dəniz çovdarçısı və Sternula albifrons da çoxalır.
İstirahət və turizm redaktə
Akyatanda istirahət fəaliyyəti sadəcə quş izləmə və bələdçi təbiət gəzintiləri ilə məhdudlaşır. Qoruqda gəzinti və düşərgəyə icazə verilmir. Akyatana ictimai nəqliyyat vasitəsi ilə çatmağın yeganə yolu Adanadan Karataşa mikroavtobusla, oradan isə taksiylə mümkündür.
İstinadlar redaktə
- ↑ "Akyatan Lagoon". Ramsar Sites Information Service. 2018-05-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 aprel 2018.
- ↑ 1 2 GEOnet Names Server. 2018.
- ↑ "Akyatan Lagoon". MPA Global. 8 February 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 February 2017.
- ↑ Dr Max Kasparek, Medasset (Green turtle Chelonia mydas In Turkey) (Report to the 24th Meeting of the Standing Committee of the Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats), pp. 6
- ↑ Kasparek, M., B. J. Godley & A. C. Broderick, 2001.