Vikipediya

Ammian Marsellin

Ammian Marsellin (təq. 330[1][2][…], Antioxiya[1][3] – təq. 395[3], Roma[1][4][…]) — Roma tarixçisi. IV əsrin ortalarında Roma-Əhəməni müharibələrində iştirak etmiş, eyni zamanda imperiyanın qərb hissəsində xidmət etmişdir. Suriya əsilli Marselin yeganə əsəri olan "Əməllər"i (lat. Res gestae), latın dilində yazmışdır. Bu əsər "Tarix" və ya "Roma tarixi" olaraq da bilinir.

Ammian Marsellin
Ammianus Marcellinus
Ammianın kitabının başlığı (Auqsburq,1533-cü il)
Ammianın kitabının başlığı (Auqsburq,1533-cü il)
Doğum tarixi təq. 330[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi təq. 395[3]
Vəfat yeri
Vətəndaşlığı Roma İmperiyası
Fəaliyyəti Yazıçı
tarixçi
Fəaliyyət illəri 330-390-cı illər
Əsərlərinin dili latın dili
İstiqamət Qədim Roma bütpərəst tarixşünaslığı
Janr tarixi
İlk əsəri "Əməllər" (Res gestae)
Marsellinə həsr olunmuş sayt
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi əsərin qalan hissəsi (kitablar XIV-XXXI) 353-378-ci illəri əhatə edir, lakin ümumilikdə povest imperator Nervanın hakimiyyəti ilə başlamışdır (96). Ammian Marcellin bəzən son böyük Roma[5] və ya hətta qədim Yunan tarixçisi kimi də xarakterizə olunur.[6]

Həyatı redaktə

Qədim dövrün bir çox müəllifləri kimi Ammian Marsellin özü haqqında bu günümüzə gəlib çatan yeganə əsərində olduqca az məlumat verib. Ammianın həyatı və yaradıcılığı haqqında məlumat əldə edə biləcəyimiz digər mənbələr onun iki müasirinin – məşhur Yunan ritoriki Libaniyanın və Roma ictimai xadimi, natiq Quint Avreli Simmaxın məktublarıdır.

Mənşəyi redaktə

Ammian Marsellinin doğum tarixi dəqiq müəyyən edilməyib. Tədqiqatçılar bunu təbii olaraq təqribən əldə ediblər. Ədəbiyyatda tapılan Ammianın ən erkən doğum tarixi 325-ci ildir.[7] Ammian Marsellinin doğum tarixinin ehtimal olunduğu ən son tarix 335-ci il hesab olunur.[8][9][10] Bəzi müəlliflər tarixi 332[11] və ya 333-cü illərədə aid edirlər[12]. Bəzən, müəyyən bir tarix əvəzinə bir müddət göstərilir: məsələn, 325-ci ildən 330-a və ya 327-ci ildən 334-cü ilə qədər. Əksər əsərlərdə, bu problemi təsvir edərkən ortalama tarix - 330-cu il[13] və ya 327-ci ildən 334-cü ilə qədər olan müddət istifadə olunur.[14][15][16][17][18][19][20][21][22][23][24][25][26]

Ammianın doğum tarixini təyin etmək üçün ən vacib olan ifadəsi,özündən və yoldaşlarından bəhs edən hərbi magistr,Roma generalı Ursitsin ilə Şərqə göndərilən ifadəsidir: “Qrupumuzun ağsaqqalları yüksəliş aldılar və orduda komandanlıq vəzifələrinə təyin edildilər; bizə, gənclərə, bizə əmanət edəcəyi müxtəlif tapşırıqları yerinə yetirmək üçün Ursitsinlə birlikdə getməyimizi əmr etdilər." (provectis e consortio nostro ad regendos milites natu maioribus, adulescentes eum sequi iubemur, quicquid pro re publica mandaverit impleturi)[27] Müasir mənbələrdən Ammian Marsellin, eramızdan əvvəl IV əsrdə Romalılara təxminən 20 yaşında gənclərə aid edilən "adulescens" sözünün gəldiyini göstərir. Beləliklə, Flaviy Evtropiy 21 yaşında olan gənc Qney Pompey (adrescentem Sulla atque annos unum et viginti natum cognita eius industria exerciseitibus praefecerat) və "18 yaşındakı bir gənc" (adulescens annos X et VIII natus) olan Oktavian Avqust haqqında yazır. Beləliklə, Ammian, 357-ci ildə yetkin yaşda olduğunu ifadə edərək, onun doğum tarixini ortalama - 330-cu illərin ikinci yarısına aid etməyə əsas verir.

Ammian Marsellinin mənşəyi ilə əlaqədar daha bir detalı qeyd etmək lazımdır. Əsəri latın dilində yazılsa da, yenə də yunan idi,özü də "Əməllərin"səhifələrində dəfələrlə qeyd etmişdir.[28] Ammian, doğuşdan bir yunan olmasına baxmayaraq əsl Roma vətənpərvəri,nəyin bahasına olursa-olsun (hətta düşmən xalqların ümumbəşəri və amansızcasına məhv edilməsi hesabına) imperiyanın bütün təzahür və formalarda güclənməsinin tərəfdarı idi.[29]

Göründüyü kimi, Ammian Marsellinin əcdadları Kiçik Asiya etnik mühitindən gəlmişlər, çünki Ammian antroponimi teomorfikdir, Anadoluda (xüsusən Frigiyada[30]) ortaq olan Ana tanrıça ana Amma adından yaranmışdır;latın şəkilçisi -an- isə əlavə olunmaqla, Latın antroponimiyasında adlar yaratmaq üçün tez-tez istifadə olunur.

 
Suriyadakı Antioxiyanı Xalkida ilə birləşdirən qədim Roma yolu

Ammian Marsellinin doğulduğu yer, yuxarıda qeyd olunan Libaniyanın məktubundan göründüyü kimi, Suriya Antioxiyası[31] - Roma Şərqinin ən böyük şəhərlərindən biri və mühüm ticarət və sənətkarlıq mərkəzi idi. Ammianın uşaqlığı və gəncliyi haqqında əlavə məlumatımız yoxdur. Yalnız özünü "insuetus ingenuus" adlandırdığı üçün əyalət aristokratiyasının nümayəndəsi olduğu aydındır.[32] Ammianın aristokratik mənşəli olması,Romadakı "zadəgan və naməlum dələduzlara” (subditicios ignobiles et obscuros) [33] olan hörmətsizliyi ilə, habelə Romada "zadəgan mülkünün yeni adamı"na (halis advena) layiqli hörmətinin olmaması barədə açıq-aşkar avtobioqrafiyasında şikayətləri ilə təsdiqlənir.[34] Nəcib bir ailədə dünyaya gelməsi Ammian Marsellinə yaxşı bir təhsil ala bilməsi, gələcəkdə görkəmli bir tarixçi yazıçı olmağına imkan verdi.

Orduda xidməti redaktə

354-cü ildə Ammian artıq protektoratlardan biri idi (lat. protector domesticus). Protektoratlar qədim Roma ordusunun elitasını təşkil edir və imperatora yaxın idilər. Bu, Ammiana birincisi, bütün ən vacib olan dövlət işlərindən xəbərdar olmağa və ikincisi, mükəmməl hərbi hazırlıq keçməyə və hərbi işlərdən yaxşı bilik verməyə imkan verdi. Bir il əvvəl, 353-cü ildə, İmperator II Konstantinin əmri ilə hərbi magistr Ursitsin yanına göndərildi, Nusaybindən çağrıldı və vəziyyəti araşdırmaq üçün, dövlətə xəyanət hadisəsi ilə əlaqəli Antakyaya göndərildi[35]. Bu andan etibarən Ammianın taleyi bir neçə il Ursitsin ilə, ikincisi isə, Roma İmperiyası tarixindəki mühüm hadisələrlə bağlandı.

 
II Şapurun şəkli qızıl sikkələrdə

353-359- cu illər arasında Ammian Marsellin Ursitsinin dəstlərinin tərkibində ilk olaraq Antioxiyada,sonra imperiyanın qərb hissəsində - İtaliya[36] və Qalliyada[37] iştirak etdi. 357-ci ildə Ammian Ursitsin ilə Şərqə qayıtdı.[38] Burada II Şapurun Romaya qarşı yürüşünün başlaması xəbəri onlara çatdı. Ammiana vacib və olduqca təhlükəli bir kəşfiyyat tapşırığı verildi: Korduyena satraplığında, Iovinian ilə tanışlığından istifadə edərək ("O gizli olaraq bizim tərəfdə idi; Ammian onun haqqında yazır[39]), Ammian fars ordusu tərəfindən görülən işlər haqqında dəqiq məlumat almalı idi.[40] Ammian Marsellinin 359-cu il səfərində fars qoşunları tərəfindən mühasirəyə alınmış Amida yaxınlığındakı Roma qalasının azad olunmasında iştirak etdi. Ammianın özünün dediyi kimi, müdafiənin təşkilatçılarından biri idi.[41]

 
359-cu ildə Amida mühasirəsindən bir müddət əvvəl II Konstantin tərəfindən qurulmuş Amidanın qalaları

Qala divarlarından dəfələrlə şəhər istehkamlarında bəzi düşmən ordusu komandirlərinin, o cümlədən Xionitlər padşahının, oğlunun və II Şapurun[42] da görünməsini müşahidə etdi, bu onların görünüşlərini kifayət qədər ətraflı təsvir etməyə imkan verdi.

Amidanın farslar tərəfindən ələ keçirilməsi zamanı Ammian möcüzəvi şəkildə qaçmağı bacardı və bir sıra çətinlik və təhlükələri dəf edərək Ursitsinin olduğu Malatyaya qədər çata bildi. Beləliklə, Ammian komandirinin müşaviri ilə görüşdü və artıq onunla birlikdə doğma Antioxiyaya gəldi.[43]

Ammianın harada yaşadığı və 359-cu il səfərinin bitməsindən sonra nə etdiyi bilinmir və özü də bu barədə məlumat vermir. Ammian Marsellini tədqiq edən məşhur tədqiqatçı E.Tompsonun dediyinə görə, bütün bu illər ərzində gələcək tarixçi döyüşlərin davam etdiyi ərazidə Şimali Mesopotamiyanın Roma sərhəd qarnizonlarından birində idi.[44]

 
İmperator Yulianın gümüş qəpik üzərində təsviri

363-cü ildə İmperator Yulian yeni bir hərbi hərəkat - Fərat hərəkatında Ammian Marsellin da iştirak etdi. Tarixçinin özü, 359-cu il hərəkatından fərqli olaraq, təsvir olunan hadisələrdəki rolu haqqında demək olar ki, heç nə demir, müvafiq olaraq, 363-cü il zamanı birbaşa Ammianla bağlı, baş verənlərlə bağlı konkret bir şey söyləmək mümkün deyil. Yalnız Roma ordusunun döyüş birləşmələrinin bir hissəsi olduğu və danışdığı hadisələrdə bilavasitə iştirak etdiyi aydındır. Belə nəticəyə gəlmək olar ki, Roma ordusunun tərkib hissəsi olaraq Ammian, İranın qərb (imperiya ilə sərhəd) bölgələrini Fərat çayı boyunca bir yolu keçərək, (Habura çayının Ktesifon bölgəsindəki Dəclə və Fərat çaylarını birləşdirən kanala axmasından) və Dəclənin sol sahili boyunca kifayət qədər uzun bir yolu (Ktesifondan şimal istiqamətdə) ziyarət etdi. Bəlkə Ammian, imperator Yulianın həyatının son saatlarında çadırında şəxsən iştirak etmişdi.[45]

Şəxsi həyatı redaktə

Yukianın fars səfərindən sonra Ammian çox güman ki, hərbi xidmətdən ayrıldı və şəxsi həyatını qurdu.[46][47][48][49] Misirə[50] etdiyi səyahət haqqında bilinən, dağıdıcı zəlzələnin təsirini müşahidə edə bildiyi Peloponnes, İsgəndəriyyə[51] və Teben[52] ziyarət etdiyi müddətdə tarixçinin sözlərinə görə, Avqust təqvimindən on iki gün əvvəl, yəni 21 iyul 364-cü il[53] I Valentin və II Valentinin konsulluqlarının ilk illərində Ammian Marsellin romalılarla vestqotlar arasında olan Adrianopol döyüşünün baş verdiyi Frakiyada da olmuşdu.[54] Qəti şəkildə söyləmək olar ki, 371-ci ildə Ammian Marsellin imperator Valentinin Roma Şərqini terror dalğasına bürüdyü Antioxiyada idi.[55]

Ammianın həyatının növbəti və son dövrü Roma şəhəri ilə bağlıdır. Tarixçinin Antioxiyadan Romaya köçdüyü tarix də dəqiq məlum deyil.Hər halda, 383-cü ildə o, artıq Romadaydı və həmin il baş verən qıtlıq zamanı əcnəbilərə[56] qarşı yönəlmiş təqiblərə məruz qaldı[57][58]. Romada yaşamağının ilkin dövründə Ammianın çətin taleyi onun Roma aristokratiyasına qarşı kəskin hücumları ilə vuğulanır,çox təhsilli olmasına baxmayaraq, yenə də - əcnəbi idi və Ammian Marsellin hörmətsizliklə və həddindən artıq təkəbbürlə qarşılanırdı.[59]

Yəqin ki, 390-ci illərin əvvəllərində Romada yaşayan Ammian Marsellin artıq əsərinin əhəmiyyətli hissəsini yazmışdı.[25][60][61] Əsərin üzərində işlərin tamamlandığı tarix, habelə tarixçinin ölüm ili dəqiq təyin edilməyib. Bunlardan birincisi, bəzi hadisələrə dair müəllifin bir sıra göstərişlərinə əsaslanaraq çıxarmaq üçün cəhd edilə bilərsə, yalnız ikincisi haqqında təxmin edə bilərsiniz. Beləliklə,"Əməllər" sənədlərindəki bəzi məlumatlara görə, XXIX kitab 394-395[57][60][62] və 397-ci illərdən gec olmayaraq yazılmışdır.[57][60][63][64] Nəticə etibarilə, XXX və XXXI kitablar 397-ci ildən qısa bir müddət sonra, yəni IV əsrin sonunda və ya V əsrin əvvəllərində yazılmışdır. IV əsrin sonu- V əsrin I rübünü Ammianın ölüm tarixi zamanı kimidə vermək olar.

Ammian Marsellinin məqalələri redaktə

Başlıqları redaktə

Tarix elmində heç vaxt ümumi dünya tərəfindən tanınan bir ad tapmadı.Daha doğrusu görünür ki, Ammianın ən doğru işi "Əməllər"(lat. Res gestae,bəzən "Tarix" kimi də tərcümə olunur) adlanır. Daha tam və dəqiq bir başlıq var - "Otuz bir kitabda aktlar" (Rerum gestarum libri XXXI). Bu ad (Rerum gestarum libri) Ammian Marsellinin işi ilə əlaqədar erkən orta əsr Roma ritoriki, VI əsrin əvvəllərində Sezar Mavritaniyasından olan Priskianın "Qrammatika təlimatlar"ında istifadə edildi və dominant oldu. Eyni zamanda, Ammianın əsəri Avropa dillərinə tərcümə edərkən adı, bir qayda olaraq, dəyişdi. Beləliklə alman dilinə tərcümədə "Əməllər" "Roma tarixi" (Römische Geschichte) adlanırdı; Ammianın əsəri fransız və italyan dilinə tərcümə edilərkən "Histoire" və "Storia" kimi tanındı.

Quruluşu redaktə

"Əməllər" əsəri otuz bir kitabdan ibarət idi və 96-cı il ilə 378-ci illər arasında olan dövrü: imperator Nerva (96-98-ci illər) hakimiyyətinə gəlməsindən 378-ci ildə II Valentinin ölümünə qədər olan dövrü əhatə edirdi. Bununla birlikdə, "Əməllər"in son 18 kitabı (XIV - XXXI), Maqnesiya döyüşünün yatırılmasından tutmuş Adrianopol döyüşünə qədər olan 353-378-ci illərin hadisələrini təsvir etmişdir.

Ümumiyyətlə,qorunub,saxlanılmış kitabların xronoloji çərçivəsi və məzmunu aşağıdakı kimidir[65]:

Ekskursiyaları redaktə

Ümumiyyətlə, Ammian Marsellin hadisələri xronoloji ardıcıllıqla izah edərək annalistik bir tərzdə izləyir. Ancaq qədim tarixşünaslığın tipik bir nümayəndəsi olaraq, əsərini yazarkən Ammian çoxəsrlik ənənələrə sadiq qaldı. Bunlardan biri, tarixi ekskursiyalara giriş - hekayənin əsas mövzusundan (bu vəziyyətdə, Roma dövlətinin siyasi tarixi) ayrıca bir süjetə tabe olan, həcmi əhəmiyyətli və aktlarda təsvir olunan hadisələrə bilavasitə aid olmayan bəzi mövzulara giriş idi.[66]

Əməllərində olan ekskursiyalar şərti olaraq aşağıdakı qruplara bölünə bilər:

Əməllərin işləri içərisində olan bəzi əsas ekskursiyalara bir neçə kiçik ekskursiyalarda daxildir; Beləliklə, məsələn, farslara[93] həsr olunmuş ekskursiyada aşağıdakı ekskursiyaları ayırd etmək olar:

 
Akkursiya nəşrinin "Əməllərin" üçüncü səhifəsi (Auqsburq,1533-cü il).Səhifə - Auqsburq taciri Anton Fuqqerə həsr olunub.
  • Fars tarixi haqqında[94];
  • zəhərli yeraltı dumanlar haqqında[95];
  • Selevkiyanın Lusi Verin qoşunları tərəfindən tutulması haqqında[96];
  • "Midiya yağı" (neft)haqqında[97];
  • kükürd haqqında[98];
  • sehrbazlar haqqında[86];
  • Fars sakinlərinin həyatı və adətləri haqqında[99].

Nitq və məktubları redaktə

Ənənəyə uyğun olaraq Ammian personajların nitqləri və məktubları, mətninə daxil etmişdi,lakin onların sayı azdır(günümüzə çatan hissədə 3 hərf və 12 nitq).Bu,Sasani şahənşahı II Şapur ilə İmperator II Konstantin arasındakı yazışma[100], habelə Yulianın II Konstantinə yazdığı bir məktubdur.[101] Əsərin xilas olmuş hissəsində dörd çıxış II Konstantinə[102], altısı Yuliana[103], ikisi Valentinə aiddir.[104]

Ammian Marsellinin ədəbi üslubu redaktə

"Əməllərin" dili həddindən artıq çiçəklənmə, ritorika ilə xarakterizə olunur və sözdə Asiya dilində danışan,eramızın IV əsrinin qədim ədəbiyyatında çox məşhurdur(Məsələn, Yulianın (imperator) əsərləri eyni üslubda qorunur).Nəzərə almaq lazımdır ki, Ammian Marsellin öz əsərini oxucular üçün deyil, dinləyicilər üçün yazmışdır,buna görə də bu kimi ritorika "həddindən artıq çoxluqlar" xalqın zövqünə uyğun gəlir, Libaniyaya məktublarının üstündə yuxarıda göstərildiyi kimi,Ammian bunu bacardı. Bu şərtlərə görə Ammian Marsellinin əsərini orijinalda oxumaq çətindir,üstəlik, onun tərcüməsi xeyli çətinliklərlə üzləşir və çox vaxt müəllifin konkret bir məsələdə nə demək istədiyi tam aydın deyil. Fridrix Lubkerin ensiklopedik lüğətində Ammianın dili 2oxucu üçün işgəncə" kimi təsvir edilmişdir.[105] Bundan əlavə, latın dili, nəhayət Ammian Marsellinin üçün doğma dilə çevrilə bilmədi, bununla əlaqədar olaraq "Əməllərdə" klassik latın dili üçün qeyri-adi olan bir çox yunanizm, habelə qrammatik və sintaktik quruluşlar mövcuddur,bu da "Əməllərin" ədəbi və tarixi bir əsər kimi qavranılmasını və öyrənilməsini daha da çətinləşdirir.

Bu da məlumdur ki, Romada Ammian inşa yazısını açıq oxudu və görünür bu reaksiya birmənalı deyildi. Beləliklə, Libaniya olan məktublarının birində Ammian Marsellin ictimaiyyət arasında bir sıra müvəffəqiyyət qazandığını söylədi qeyd edir. Eyni zamanda, müəllifin özü, tarix əsərinin tənqidçilərindən danışır (examinatores contexendi operis), onların fikrincə vacib, lakin əsla əhəmiyyətsiz olmayan detalların olmamasından narazıdır.[106] Bir az aşağıda Ammian qeyd edir ki,o,"Sadəlövhlərin cəhaləti" nə əhəmiyyət verməyə hazırlaşmır(inscitia vulgari).[107]

Ammian Marsellinin istifadə etdiyi mənbələr redaktə

Uzun müddətdir çoxlarını, xüsusən Ammian Marsellinin işini öyrənən xarici alimləri narahat edən ayrı bir problem mənbələri haqqında suallardır.[108][109][110][111][112][113][114] Bu, ilk növbədə, Ammianın obyektiv səbəblərə görə (demək olar ki, sonuncu dəfə qədim bir müəllif olması) "Əməlləri"i yazarkən bütün (və ya demək olar ki, hamısı) Yunan və Roma yazıçılarının əsərlərindən istifadə etmək imkanı əldə etməsi ilə əlaqədardır və tarixçi, əlbəttə ki, bu imkandan geniş istifadə etdi. Bir çox digər müəlliflərdən fərqli olaraq, Ammian çox nadir hallarda müəyyən bir mövzuda verdiyi məlumatın mənbəsini qeyd edir ki, bu da tədqiqatçıların onsuz da çətin vəzifəsini çətinləşdirir. Demək olar ki, adlandırdığı müəlliflərin hamısı Ammiandan xeyli əvvəl yaşamış və onun oxu dairəsi ilk növbədə təhsil səviyyəsini göstərir və dar mənada bir mənbə deyildir.

Ammian tərəfindən istifadə olunan müəllifləri şərti olaraq iki qrupa bölmək olar: 1) adları çəkilənlər 2) əsərlərindən müəllifin istifadə edərək,heç bir ad qeyd etmədikləri. Heç bir dəqiqləşdirmə olmadan Ammian "coğrafiya"[115], "salnamələr"[116], "Göy quruluşunu öyrənən yazıçılar"[117], "fiziklər"[118], "ilahiyyatçılar"[119], fizioqnologiya [120] və atalar sözlərinə aid kitablara istinad edir.[121]

Yunan müəllifləri tarixçinin özü tərəfindən qeyd olunur:

Ammianın tez-tez sitat gətirdiyi ən çox sevdiyi latın müəllifi Mark Tulli Siseron idi.[149] Həmçinin Böyük Katon[123], Lusili[150], Vergili[151], Salyustinin[152] adlarını çəkir,etrusk dilindən tərcümə edilmiş "Taqet ve Veqona" kitabından [153] Ovid[154] və Plavtın [155] adını çəkmədən sitat gfətirir. Bundan əlavə, Ammian təəssüflə deyir ki, bəzi müasirləri yalnız Yuvenal və Maria Maksim oxuyur.[156]

Ammian eyni zamanda Heraklın [157] istismarından bəhs edən qall abidələrinə yazılmış yazıları oxudu və obeliskdəki[158] Hermapionun kitabından yazının yunan dilindən tərcüməsini yazaraq Misir heroqliflərinə maraq göstərir.[159] Ammian hətta inanırdı ki, İsa “yüksək səslə uçuşlarında” Misir müdrikliyinə əsaslandığını söylədi.[160]

Ammianın qeyd etmədiyi, lakin əsərlərinin yəqin ki, əsaslandığı yazıçıları çox vaxt müəyyənləşdirmək çətindir. Bu böyük bir əminliklə Qay Yuli Sezar[161], Strabon, Tita Liviy, Böyük Plini, Lukan, Plutarx, Tasit Korneli, Solin[162], Ruf Fest Avien və bəlkə də bir sıra digər müəlliflərə aid edilə bilər.

Bizə çatmamış ilk on üç kitabı yazarkən (ən azı I-XII kitablar üçün) Ammian demək olar ki, yalnız yazılı mənbələrdən istifadə edirdi,çünki əsərinin itirilmiş kitablardakı nitqi vaxtilə baş verən hadisələr, şahidlər və iştirakçılar haqqında idi ki,"Əməllər" yazılarkən onlar artıq sağ deyildilər."Əməllər" in qorunan hissəsində, məlumatın əhəmiyyətli (üstünlük təşkil etmirsə) hissəsi Ammianın özü tərəfindən verilən mənbəyə,ya da, adını çəkmədiyi məlumat verənlərdən aldığı məlumatlara əsaslanır.[163]

Müasir hadisələr mənbələrinə İmperator Yulianın "Antioxiya Çıxışın" dan istinadlar tətbiq olunur.[164] Ammian, imperator arxivindəki materiallardan razı qalmadan danışır, onların çatışmazlığına və Konstansın Argentorat döyüşü ilə bağlı qərarının yalançı olduğuna diqqət yetirir,[165] Ammian, imperator arxivlərindən gələn materialları rədd edərək, onların çatışmazlığına diqqət yetirir və Arqentorat döyüşü haqqında Konstans qərarının yalan olduğu haqqında məlumat verir.[166]

"Aktlar" və elmi nəşrlərin əlyazmaları redaktə

 
Əlyazmaların və "Əməllər"in erkən nəşrləri arasındakı əlaqənin təsviri(V. Gardthausen)[167]
 
Əlyazmaların və aktların ilk nəşrləri arasındakı əlaqəsi sxemi(C.Klark tərəfindən)[168]

A.P. Kajdan və M. von Albrextin qeyd etdiyi kimi,Ammian Marsellinin əlyazma ənənəsi zəngin deyil. Aktların mətnini qoruyub saxlayan yalnız iki müstəqil əlyazma məlumdur (ilk XIII kitablar itirilib) — XV əsrin əvvəllərində Almaniyadakı Fulda monastırında Podco Bracciolini tərəfindən tapılmış Vatikan kodu 1873 (Fulda adlandırılan əlyazma)əlyazması[169] və Hersfeld əlyazması(XXX kitabın 9-cu fəsli ilə başa çatdı), hansı ki, onun varlığı haqqında yalnız Braccolini bilirdi, lakin əldə edə bilmədi.[170] Sonda 1875-ci ildə Hersfeld əlyazmasının ("Marburq fraqmentləri") altı vərəqi aşkar edildi,hansıki, X əsrdə yenidən yazıldığı ortaya çıxır.[171]

Vatikan Kodu 1873 "Aktlar" mətninin bu günə qədər qorunan bütün əlyazmaların altındadır.[172]

İstinadlar redaktə

  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 Roux P. d. Nouveau Dictionnaire des œuvres de tous les temps et tous les pays (fr.). 2 Éditions Robert Laffont, 1994. Vol. 1. P. 81. ISBN 978-2-221-06888-5
  2. ↑ 1 2 Ammianus Marcellinus // Catalogue of the Library of the Pontifical University of Saint Thomas Aquinas.
  3. ↑ 1 2 3 4 Аммиан Марцеллин (rus.). // Еврейская энциклопедия СПб: 1908. Т. 2. С. 299–300.
  4. ↑ 1 2 Аммиан Марцеллин (rus.). // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский СПб: Брокгауз — Ефрон, 1890. Т. Iа. С. 656.
  5. ↑ Тронский, Иосиф Моисеевич . История античной литературы. М. 1957. 478–479.
  6. ↑ Соколов В. С. Аммиан Марцеллин как последний представитель античной историографии. (4). Вестник древней истории. 1959. 43 — 62.
  7. ↑ The Encyclopedia Americana. Vol. 1. N.-Y., 1946. P. 578.
  8. ↑ Gitti A. Ammiano Marcellino // Enciclopedia Italiana. Vol. 2. Roma, 1921. P. 988.
  9. ↑ Dautremer L. Ammien Marcellin, etude d’histoire litterataire. Lille, 1899. P. 7.
  10. ↑ Gimazane J. Ammien Marcellin: sa vie et son oevre. Toulouse,1889. P. 23.
  11. ↑ Schanz M. Römische Literaturgeschichte. Bd. 4. Monaco, 1914. S. 94.
  12. ↑ Вебер Г. Всеобщая история. Т. 4. История Римской империи, переселение народов и возникновение новых государств. М., 1892. С. 363.
  13. ↑ The Cambridge history of classical literature. Vol. 2. Cambridge, 1982. P. 743.
  14. ↑ Ибатуллин Р. У. Аммиан Марцеллин: проблемы биографии в контексте эпохи. Автореф. дисс. … канд. ист. наук. Казань, 2000. С. 7.
  15. ↑ Бокщанин А. Г. Источниковедение Древнего Рима. М., 1981. С. 111.
  16. ↑ Аммиан Марцеллин // Энциклопедический словарь Брокгауза и Эфрона. Т. 1А. С. 656.
  17. ↑ Дуров, Валерий Семенович Художественная историография Древнего Рима. СПб., 1993. С. 121.
  18. ↑ Любкер Ф. Аммиан Марцеллин // Реальный словарь классических древностей. Вып. 1. СПб., 1884. С. 66.
  19. ↑ Неронова В. Д. Аммиан Марцеллин о варварах // Ученые записки Пермского государственного университета. 1966. Вып. 143. С. 71.
  20. ↑ Удальцова З. В. Мировоззрение Аммиана Марцеллина // Византийский Временник. 1968. Вып. 28. С. 39.
  21. ↑ Shotwell J. T. History of history. N.-Y., 1939. P. 320.
  22. ↑ André J.-M., Hus A. L’histoire a Rome. P., 1974. P. 157.
  23. ↑ McDonald A.H. Ammianus Marcellinus // Encyclopedia Britannica. Vol. 1. L., 1964. P. 794.
  24. ↑ Fuhrmann M. Ammianus Marcellinus // Der Kleine Pauly. Lexicon der Antike. Bd. 1. 1964. S. 392.
  25. ↑ 1 2 Who was who in the Roman world 753 B.C. — A.D. 476. Oxford, 1980. P. 20.
  26. ↑ Boldwin B. Ammianus Marcellinus // Oxford Dictionary of Byzantium. Vol. 1. 1991. P. 78.
  27. ↑ Аммиан Марцеллин. Деяния . XVI. 10. 21 (далее — без указания автора и названия; указываются только номера книги, главы, параграфа).
  28. ↑ XXII. 8. 33; XXIII. 4. 10 и др.; особенно чётко это звучит в одной из последних фраз «Деяний», где Аммиан Марцеллин прямо называет себя «бывшим солдатом и греком» (miles quondam et Graecus) (XXXI. 16. 9).
  29. ↑ XVI. 12. 52 — 57; XVII. 6. 2; 10. 6; 13. 10 — 16, и др.
  30. ↑ "Бротей // Энциклопедия мифологии". 2010-11-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-28.
  31. ↑ Ч. Форнара, однако, считает, что данное письмо Либания было адресовано не автору «Деяний», а другому Аммиану, в связи с чем отрицает антиохийское происхождение Аммиана Марцеллина (см.: Fornara Ch.W. Studies in Ammianus Marcellinus. I. The letter of Libanius and Ammianus' connection with Antioch // Historia. 1992. Vol. 41. P. 328—344.
  32. ↑ XIX. 8. 6.
  33. ↑ XIV. 6. 15.
  34. ↑ XIV. 6. 12.
  35. ↑ XIV. 9. 1.
  36. ↑ XV. 2; 3. 9-11; 5. 17-23.
  37. ↑ XV. 5. 22.
  38. ↑ XVI. 10. 21.
  39. ↑ XVIII. 6. 20.
  40. ↑ XVIII. 6. 21.
  41. ↑ XIX. 7. 6.
  42. ↑ XIX. 1. 3-7.
  43. ↑ XIX. 8. 12.
  44. ↑ Thompson E.A. The historical work of Ammianus Marcellinus. Cambridge, 1947. P. 6.
  45. ↑ Гиббон Э. История упадка и разрушения Римской империи. Т. 3. СПб., 1998. С. 34. Прим. 102.
  46. ↑ Fuhrmann M. Ammianus Marcellinus // Der Kleine Pauly. Lexicon der Antike. Bd. 1. 1964. S. 302.
  47. ↑ Seeck O. Ammianus Marcellinus (4) // Pauly’s Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. Hbd 2. 1894. S. 1846.
  48. ↑ Thompson E.A. The historical work of Ammianus Marcellinus. Cambridge, 1947. P. 12.
  49. ↑ Crump G.A. Ammianus Marcellinus as a military historian. Wiesbaden, 1975. S. 11.
  50. ↑ XVII. 4. 6; XXII. 15. 1, 24.
  51. ↑ XXII. 16. 12.
  52. ↑ XVII. 4. 6.
  53. ↑ XXVI. 10. 15 — 19.
  54. ↑ XXII. 8. 1; XXVII. 4. 2.
  55. ↑ XXIX. 1. 24; 2. 4.
  56. ↑ XIV. 6. 19; XXVIII. 4. 32.
  57. ↑ 1 2 3 Соболевский С. И. Историческая литература III—V вв. // История римской литературы. Т. 2. 1962. С. 432.
  58. ↑ Seeck O. Geschichte des Unterpaganes der antiken Welt. Bd. 5. Stuttgart, 1922. S. 496.
  59. ↑ XIV. 6. 12 — 15, 21 — 22; XXVIII. 4. 10, 17.
  60. ↑ 1 2 3 Thompson E.A. The historical work of Ammianus Marcellinus. P. 18.
  61. ↑ Matthews J.F. The origin of Ammianus // Classical Quarterly. 1994. Vol. 44. № 1. P. 252.
  62. ↑ Seeck O. Ammianus Marcellinus (4). S. 1847—1848.
  63. ↑ Seeck O. Ammianus Marcellinus (4). S. 1848.
  64. ↑ Gitti A. Ammiano Marcellino // Enciclopedia Italiana. Roma, 1922. P. 988—989.
  65. ↑ В соответствии с изданием «Деяний» на русском языке в переводе Ю. А. Кулаковского и А. И. Сонни (Киев, 1906—1908); сохранены стиль, орфография и пунктуация перевода.
  66. ↑ Дмитриев В. А. «Персидский» экскурс Аммиана Марцеллина. Опыт источниковедческого анализа. Псков, 2010. С. 4 — 5.
  67. ↑ XV. 4. 1 — 6.
  68. ↑ XV, гл. 9 — 12.
  69. ↑ XVIII. 9. 1 — 2.
  70. ↑ XXII, гл. 15 — 16.
  71. ↑ XIV, гл. 8.
  72. ↑ XIV, гл. 4.
  73. ↑ XXIII, гл. 6.
  74. ↑ XXII, гл. 8; XXVII, гл. 4.
  75. ↑ XXXI. 2. 1 — 25.
  76. ↑ XIV, гл. 6; XXVIII, гл. 4.
  77. ↑ XVII. 7. 9 — 14.
  78. ↑ XIX, гл.4.
  79. ↑ XX, гл.3.
  80. ↑ XX. 11. 26 — 30.
  81. ↑ XXIII, гл. 4.
  82. ↑ XXIII. 6. 85 — 88.
  83. ↑ XXVI. 1. 8 — 14.
  84. ↑ XIV. 11. 25 — 26.
  85. ↑ XXI. 1. 7 — 14.
  86. ↑ 1 2 XXIII. 6. 32 — 36.
  87. ↑ XIV. 11. 27 — 34.
  88. ↑ XXI, гл. 16.
  89. ↑ XXV, гл. 4.
  90. ↑ XXV. 10. 14 — 17.
  91. ↑ XXVII, гл. 7; XXIX, гл. 3; XXX, гл. 7 — 9.
  92. ↑ XXXI, гл. 14.
  93. ↑ XXIII. 6. 2 — 84.
  94. ↑ XXIII. 6. 2 — 9.
  95. ↑ XXIII. 6. 17 — 18.
  96. ↑ XXIII. 6. 24.
  97. ↑ XXIII. 6. 37 — 38.
  98. ↑ XXIII. 6. 67 — 68.
  99. ↑ XXIII. 6. 75 — 84.
  100. ↑ XVII, гл.5
  101. ↑ XX. 8. 5-17.
  102. ↑ XIV. 10. 11-15; XV. 8. 5-14; XVII. 13. 26-33; XXI. 13. 10-15.
  103. ↑ XVI. 12. 9-12; XX. 5. 3-7; XXI. 5. 2-8; XXIII. 5. 16-23; XXIV. 3. 4-7; XXV. 3. 15-20
  104. ↑ XXVI. 2. 6-10; XXVII. 6. 6-9.
  105. ↑ Аммиан Марцеллин // Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. Вып. 1. СПб. — М., 1884. С. 66
  106. ↑ XXVI. 1.1.
  107. ↑ XXVI. 1. 2.
  108. ↑ Gardthausen V. Die geographische Quellen Ammians // Jahrbücher für Philologie. Bd. 6. Leipzig, 1873. S. 509—556.
  109. ↑ Mommsen Th. Ammians Geographica // Hermes. 1881. Bd. 16. S. 602—636.
  110. ↑ Seeck O. Zur Chronologie und Quellenkritik des Ammianus Marcellinus // Hermes. 1906. Bd. 41. S. 481—539.
  111. ↑ Klein W. Studien zu Ammianus Marcellinus // Klio. 1914. Hft. 13.
  112. ↑ Klotz A. Die Quellen Ammians in der Darstellung von Julians Perserzug // Rheinisches Museum für Philologie. 1916. Bd. 71. Hft. 4. S. 461—506.
  113. ↑ Chalmers W.R. Eunapius, Ammianus Marcellinus and Zosimus on Julian’s Persian expedition // Classical Quarterly. 1960. Vol. 10 (54). P. 152—160.
  114. ↑ Brok M.F.A. Die Quellen von Ammians Excurs über Persien // Mnemosyne. 1975. № 38. S. 47 — 56 и др.
  115. ↑ XXIII. 6. 1.
  116. ↑ XXV. 9. 9.
  117. ↑ XXV. 10. 3.
  118. ↑ XXIII. 6. 18.
  119. ↑ XVI. 5. 5; XXI. 14. 3.
  120. ↑ XV. 8. 16.
  121. ↑ XIX. 5. 2; XXVIII. 1. 53; XXIX. 2. 25.
  122. ↑ XIX. 4. 6; XXI. 14. 5; XXII. 14. 3; 16. 10; XXIII. 6. 53; XXVII. 4. 3.
  123. ↑ 1 2 XIV. 6. 8.
  124. ↑ XXIX. 1. 21.
  125. ↑ XIV. 6. 7.
  126. ↑ XXV. 4. 3.
  127. ↑ XXI. 14. 4.
  128. ↑ XXII. 10. 6.
  129. ↑ XVII. 7. 12.
  130. ↑ XV. 9. 8.
  131. ↑ XXI. 16. 14.
  132. ↑ XVII. 7. 11.
  133. ↑ XXVIII. 4. 15.
  134. ↑ XV. 1. 4.
  135. ↑ XXIII. 6. 32; XXX. 4. 3.
  136. ↑ XVII. 7. 11; XVIII. 3. 7; XXI. 1. 12.
  137. ↑ 1 2 3 XXX. 4. 3.
  138. ↑ XXI. 14. 5.
  139. ↑ 1 2 3 XXII. 8. 10.
  140. ↑ XXII. 15. 28.
  141. ↑ XIX. 4. 4; XXIII. 6. 75.
  142. ↑ XXII. 9. 7.
  143. ↑ XV. 9. 2.
  144. ↑ XXII. 15. 8.
  145. ↑ 1 2 3 4 XXVI. 1. 8.
  146. ↑ XXII. 16. 16.
  147. ↑ XXX. 8. 6.
  148. ↑ XXX. 1. 23.
  149. ↑ XIV. 2. 2; XV. 5. 23; 12. 4; XVI. 1. 5; XIX. 12. 18; XXI. 1. 14; 16. 13; XXII. 7. 3; XXVI. 1. 2; 9. 11; 10. 12; XXVII. 9. 10; 11. 4; XXX. 4. 10; 8. 7.
  150. ↑ XXVI. 9. 11.
  151. ↑ XVII. 4. 5.
  152. ↑ XV. 12. 6.
  153. ↑ XVII. 10. 2.
  154. ↑ XXI. 9. 3.
  155. ↑ XV. 13. 3.
  156. ↑ XXVIII. 4. 14.
  157. ↑ XV. 9. 6.
  158. ↑ XVII. 4. 17-23.
  159. ↑ XVII. 4. 11.
  160. ↑ XXII. 16. 22.
  161. ↑ о писаниях которого он упоминает (XXV. 2. 3)
  162. ↑ XXV. 3. 13.
  163. ↑ XVII. 4. 6; XXII. 15. 1; XXVI. 10. 19; XXIX. 1. 24; XXX. 4. 4.
  164. ↑ XXII. 14. 2.
  165. ↑ XXVIII. 1. 15.
  166. ↑ XVI. 12. 70.
  167. ↑ Gardthausen V. Praefatio // Ammiani Marcellini Rerum gestarum libri qui supersunt / Recensuit notisque selectis instruxit V. Gardthausen. Vol. 1. Lipsiae, 1874. P. XXII.
  168. ↑ Дмитриев В. А. «Персидский» экскурс Аммиана Марцеллина. Опыт источниковедческого анализа. Псков, ПГПУ, 2010. С. 93.
  169. ↑ Альбрехт М., фон. История римской литературы. Т. 3. С. 1561
  170. ↑ Каждан А. П. Аммиан Марцеллин в современной зарубежной литературе // Вестник древней истории. 1972. № 1. С. 224.
  171. ↑ Nissen H. Ammiani Marcellini fragmenta Marburgensia. B., 1876.
  172. ↑ Clark C.U. The text tradition of Ammianus Marcellinus. New Haven (Conn.), 1904. P. 8, 62.

Nəşr redaktə

  • Аммиан Марцеллин. История / Пер. с лат. Кулаковский, Юлиан Андреевич (вып. 1-3) и Сонни, Адольф Израилевич (вып. 1). Вып. 1—3. Киев, 1906—1908.
    • Аммиан Марцеллин. Римская история. / Пер. Ю. А. Кулаковского и А. И. Сонни под ред. Л. Ю. Лукомского. (Серия «Античная библиотека». Раздел «Античная история»). СПб.: Алетейя. 1994. 558 стр. 5000 экз. 2-е изд. СПб, 1996. 3-е изд. СПб, 2000. 576 стр. (есть дальнейшие переиздания)
  • Аммиан Марцеллин. Деяния (отрывки из книг XVII, XIX, XXV) / Пер. с лат. Я. Н. Любарского // Историки Рима. М., 1970. С. 401—433.
  • Трехтомный английский перевод издан в серии "Loeb Classical Library" (№ 300, 315, 331).
  • В серии «Collection Budé» сочинение издано в 6 томах (латинский текст с французским переводом и комментарием).
  • Ammiani Marcellini Rerum gestarum libri qui supersunt / Rec. F. Eyssenhardt. B., 1871.
  • Ammiani Marcellini Rerum gestarum libri qui supersunt / Rec. V. Gardthausen. Vol. 1 — 2. Lipsiae, 1874—1875.
  • Le Storie di Ammiano Marcellino. Testo e traduzione / Trad. A. Selem. Torino, 1965.
  • Ammianus Marcellinus. Römische Geschichte. Lateinisch und Deutsch und mit einem Kommentar versehen von W. Seyfarth. Bd. 1 — 4. B., 1968—1971.
  • Ammien Marcellin. Histoire. Vol. 1 — 4 / Trad. G. Sabbah, E. Galletier, J. Fontaine. P., 1968—1977.
  • Амијан Марцелин. Историја / Предговор, превод и коментари Милена Милин. Београд, 1998.

Ədəbiyyat redaktə

Rus dilində
  • Аммиан Марцеллин // Словарь античности / Пер. с нем. М., 1989. С. 29.
  • Аммиан Марцеллин  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  • Бокщанин, Анатолий Георгиевич|Бокщанин А. Г. Источниковедение истории Древнего Рима. М., 1970.
  • Дмитриев В. А. Состав персидской армии IV в. н. э. в известиях римского историка Аммиана Марцеллина // Метаморфозы истории. Альманах. Вып. 3. Псков, 2003. С. 161—169.
  • Дмитриев В. А. Аммиан Марцеллин и персы (восточная цивилизация в восприятии римского историка IV в. н. э.). Диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук. Великий Новгород, 2003.
  • Дмитриев В. А. Gistaspes Rex Prudentissimus Darei Pater: Ранняя история зороастризма в интерпретации Аммиана Марцеллина // История науки и техники. Сборник трудов третьей Международной молодежной научной конференции «История науки и техники», состоявшейся в Санкт-Петербурге 2 — 4 декабря 2003 г. Т. 3. СПб.,2003. С. 155—156.
  • Дмитриев В. А. К вопросу о развитии знаний европейцев о странах и народах Востока (по данным Аммиана Марцеллина) // Институт истории естествознания и техники им. С. И. Вавилова. Годичная научная конференция, 2004. М., 2004. С. 683—685.
  • Дмитриев В. А. Географическое описание Средней Азии в «Деяниях» Аммиана Марцеллина // Центральная Азия от Ахеменидов до Тимуридов: археология, история, этнология, культура. Материалы международной научной конференции, посвящённой 100-летию со дня рождения А. М. Беленицкого (Санкт-Петербург, 2 — 5 ноября 2004 г.). СПб., 2005. С. 83 — 85.
  • Дмитриев В. А. Армия и военное дело в сасанидском Иране по данным Аммиана Марцеллина // Записки Восточного отделения Российского археологического общества (ЗВОРАО). Новая серия. Т. II (XXVII). СПб., 2006. С. 397—426.
  • Дмитриев В. А. Аммиан Марцеллин в отечественной историографии // Вестник Псковского государственного педагогического университета. Серия «Социально-гуманитарные и психолого-педагогические науки». 2007. Вып. 1. С. 32 — 42.
  • Дмитриев В. А. Сасанидское государство в известиях римского историка Аммиана Марцеллина // Вестник Псковского государственного педагогического университета. Серия «Социально-гуманитарные и психолого-педагогические науки». 2008. Вып. 3. С. 12 — 23.
  • Дмитриев В. А. «Персидский» экскурс Аммиана Марцеллина. Опыт источниковедческого анализа. Псков, 2010.
  • Дуров В. С. Художественная историография Древнего Рима. СПб., 1993.
  • Ермолова И. Е. Историко-географические экскурсы в «Деяниях» Аммиана Марцеллина // Молодая на рубеже веков. Сборник статей молодых ученых РГГУ. М., 1997. С. 12 — 18.
  • Ермолова И. Е. Об эпиклезе таврского божества у Аммиана Марцеллина // Вестник древней истории. 1998. № 2. С. 129—134.
  • Ермолова И. Е. Северное Причерноморье в представлении римлян первых веков нашей эры (по данным Аммиана Марцеллина). Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата исторических наук. М., 1985.
  • Ибатуллин Р. У. Аммиан Марцеллин и солнечное затмение 360 г. н. э. // От древности к Новому времени (Проблемы истории и археологии). Сборник научных работ. Вып. VII. Уфа, 2005. С. 13 — 18.
  • Ибатуллин Р. У. Аммиан Марцеллин: проблемы биографии в контексте эпохи. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата исторических наук. Казань, 2000.
  • Каждан А. П. Аммиан Марцеллин в современной зарубежной литературе // Вестник древней истории. 1972. № 1. С. 223—232.
  • Кулаковский Ю. А. Предисловие // Аммиан Марцеллин. История. Вып. 1. Киев, 1906. С. III—IX.
  • Лукомский Л. Ю. Аммиан Марцеллин и его время // Аммиан Марцеллин. История. СПб., 1996. С. 5 — 21.
  • Неронова В. Д. Аммиан Марцеллин о варварах // Ученые записки Пермского государственного университета. 1966. Вып. 143. С. 65 — 69.
  • Неронова В. Д. Отражение кризиса Римской империи в «Истории» Аммиана Марцеллина // Ученые записки Пермского государственного университета. 1961. Т. 20. Вып. 4 (история). С. 71 — 101.
  • Ремеников А. М. Аммиан Марцеллин // Советская историческая энциклопедия. Т. 1. М., 1961. Стб. 467—468.
  • Рубцова М. В. Репрезентация политической организации Римской империи 4 в. в «Res gestae» Аммиана Марцеллина: Автореферат...кандидата исторических наук. – Екатеринбург, 2005.
  • Соболевский С. И. Историческая литература III—V вв. // История римской литературы. Т. 2. 1962. С. 420—437.
  • Соколов В. С. Аммиан Марцеллин как последний представитель античной историографии // Вестник древней истории. 1959. № 4. С. 43 — 62.
  • Удальцова З. В. Идейно-политическая борьба в ранней Византии (по данным историков IV—VII вв.). М., 1974.
  • Удальцова З. В. Мировоззрение Аммиана Марцеллина // Византийский временник. 1968. Т. 28. С. 38 — 58.
  • Удальцова З. В. Развитие исторической мысли. Подраздел «Аммиан Марцеллин» // Культура Византии. IV — первая половина VII вв. Т. 1. М., 1984. С. 124—139.
  • Федорова Е. Л. Бунты черни в «Деяниях» Аммиана Марцеллина // Личность — идея — текст в культуре средневековья и Возрождения. Иваново, 2001. С. 7 — 23.
  • Федорова Е. Л. Война в «Деяниях» Аммиана Марцеллина. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата исторических наук. СПб., 2003.
  • Федорова Е. Л. Личность и толпа как участники политических конфликтов у Аммиана Марцеллина // Социально-политические конфликты в древних обществах. Иваново, 2001. С. 87 — 99.
  • Харченко Ю. В. Социально-политическая эволюция римского общества во 2-й половине 4-го в.: По данным Аммиана Марцеллина: Автореферат...кандидата исторических наук. – Белгород, 2012.
  • Холмогоров В. И. Римская стратегия IV в. н. э. у Аммиана Марцеллина // Вестник древней истории. 1939. № 3. С. 87 — 97.
  • Чиненов Д. В. Роль двора и придворных в императорских репрессиях (по данным «Деяний» Аммиана Марцеллина) // Университетский вестник: Альманах. СПб., 2003.
Fransız dilində
  • Camus P.-M. Ammien Marcellin, témoin des courants culturels et religieux à la fin du IVe siècle. Paris, 1975.
  • Dautremer L. Ammien Marcellin, etude d’histoire litterataire. Lille, 1899.
  • Dillmann L. Ammien Marcellin et le pays de l’Euphrate et du Tigre // Syria. 1961. T. 38. P. 87 — 158.
  • Gimazane J. Ammien Marcellin sa vie et son œvre. Toulouse,1889.
  • Sabbah G. La méthode d’Ammien Marcellin: recherches sur la construction du discours historique dans les Res Gestae. Paris, CUF, Les Belles Lettres, 1978.
İngilis dilində
  • Barnes, Timothy D. Ammianus Marcellinus and the Representation of Historical Reality (Cornell Studies in Classical Philology). Ithaca, NY: Cornell University Press, 1998 (hardcover, ISBN 0-8014-3526-9).
  • Barnes, Timothy D. Ammianus Marcellinus and his world // Classical Philology. 1992. Vol. 88. P. 55 — 70.
  • Blockly R.C. Ammianus Marcellinus on the Persian invasion of A. D. 359 // Phoenix. 1988. Vol. 52. P. 244—260.
  • Boldwin B. Ammianus Marcellinus // Oxford Dictionary of Byzantium. Vol. 1. N.-Y. — Oxford, 1991. P. 78.
  • Chaumont M.L. Ammianus Marcellinus // Encyclopaedia Iranica. Vol. 1. Fasc. 9. L. — N.-Y., 1986. P. 977—979.
  • Кларк, Чарльз Апсон. The Text Tradition of Ammianus Marcellinus. Ph.D. Diss. Yale: 1904.
  • Crump, Gary A. Ammianus Marcellinus as a military historian. Steiner, 1975, ISBN 3-515-01984-7.
  • Drijvers, Jan and David Hunt. Late Roman World and its Historian. Routledge, 1999, ISBN 0-415-20271-X.
  • Drijvers J.W. Ammianus Marcellinus’ image of Arsaces and early Parthian history // The Late Roman world and its historian Interpreting Ammianus Marcellinus. L. — N.-Y., 1999. P. 193—206.
  • Elliott T. G. Ammianus Marcellinus and Fourth Century History. Sarasota, Florida. 1983.
  • Fornara C.W. Studies in Ammianus Marcellinus // Historia. 1992. Bd. 41. S. 328—344.
  • Kelly, Gavin. Ammianus Marcellinus: The Allusive Historian. Cambridge University Press, 2008, ISBN 978-0-521-84299-0.
  • Matthews, J. The Roman Empire of Ammianus. Johns Hopkins University Press, 1989.
  • Rowell, Henry Thompson. Ammianus Marcellinus, soldier-historian of the late Roman Empire. University of Cincinnati, 1964.
  • Seager, Robin. Ammianus Marcellinus: Seven Studies in His Language and Thought. Univ. of Missouri Pr, 1986, ISBN 0-8262-0495-3.
  • Thompson, E.A. The Historical Work of Ammianus Marcellinus. London: Cambridge University Press, 1947.
  • Jan den Boeft, Jan Willem Drijvers, Daniel den Hengst, Hans C. Teitler (Hrsg.): Ammianus after Julian. The Reign of Valentinian and Valens in Books 26-31 of the Res Gestae (Mnemosyne Supplementa 289). Brill, Leiden 2007.
Alman dilində
  • Brok M.F.A. De persische Expeditie van Keiser Julianus volgens Ammianus Marcellinus. Groningen, 1959.
  • Brok M.F.A. Die Quellen von Ammians Excurs über Persien // Mnemosyne. 1975. № 38. S. 47 — 56.
  • Wittchow F. Exemplarisches Erzählen bei Ammanius Marcellinus — Episode, Exemplum, Anekdote. Saur, München-Leipzig, 2001. ISBN 3-598-77693-4.
  • Gardthausen V. Die geographische Quellen Ammians // Jahrbücher für Philologie. Bd. 6. Leipzig, 1873. S. 509—556.
  • Seeck Otto. Ammianus Marcellinus (4) // Pauly’s Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. Hbd. 2. 1894. S. 1845—1852.
  • Альбрехт М. фон. Аммиан // История римской литературы / Пер. с нем. А. И. Любжина. В 3 т. Т.3. М., 2005. С. 1550—1565.

Xarici keçidlər redaktə

 
Vikimənbədə "Əməllər" Marsellin,Kulakovski,Sonni ilə əlaqəli məlumatlar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Ammian_Marsellin&oldid=7362630"