Kriogen dövrü

Geoxronoloji şkala				milyon il əvvəl
Eon		Era	Dövr	0
F a n e r о z о y		Kaynozoy	Dördüncü dövr	2,58
			Neogen	23
			Paleogen	66
		Mezozoy	Təbaşir	145
			Yura	201
			Trias	252
		Paleozoy	Perm	299
			Karbon	359
			Devon	419
			Silur	444
			Ordovik	485
			Kembri	541
K e m r i d ə n ə v v ə l	Proterozoy	Neoproterozoy	Ediakar	635
			Kriogen	720
			Toni	1000
		Mezoproterozoy	Steni	1200
			Ektaz	1400
			Kalim	1600
		Paleoproterozoy	Stater	1800
			Orozir	2050
			Rias	2300
			Sider	2500
	Arxey	Neoarxey		2800
		Mezoarxey		3200
		Paleoarxey		3600
		Eoarxey		4000
	Katarxey			4600
Mənbə

Kriogen (yun. κρύος (krýos)- soyuq və γένεσις (génesis) - doğum) və ya Kriogen dövrü — 720-635 milyon il əvvəlləri əhatə edən geoloji dövr.^[1] Neoproterozoy erasının ikinci dövrüdür.

Kriogen dövrü 1990-cı ildə Beynəlxalq Stratiqrafiya Komissiyası tərəfindən təsdiq edilmişdir.^[2] Əksər dövrlərdən fərqli olaraq Kriogenin başlanğıcı qlobal miqyasda müşahidə olunan və sənədləşdirilmiş bir hadisə ilə əlaqələndirilmir.

İqlim

Geoloji dövrün adı Kriogenin çox soyuq qlobal iqlimə malik olması ilə bağlıdır.

Geoloji dəlillər Yerin bu dövrdə tarixin ən ağır buz dövrlərini yaşadığını göstərir.

Kriogen dövründə ümumiyyətlə iki böyük buz dövrünün: 720-660 milyon il əvvəlləri əhətə edən Sturt buz dövrü və təxminən 635 milyon il əvvəl Kriogen dövrü ilə başa çatmış Marino buz dövrü; olduğu təxmin edilir.^[3] Bu dövrdə buz aşağı enliklərə qədər bütün dünyanı əhatə etdiyi üçün bu model "qartopu dünya" adlanır.^[4]

Coğrafiya

Kriogen dövrü başlamazdan əvvəl, təxminən 750 milyon il əvvəl, Rodiniyanı parçalanmağa başladı. Və Mirovia okeanı Pantalası yaratdı. Daha sonra parçalanmış qitələr Ediakar dövründə yenidən birləşərək Pannotiya adlı superqitəni yaratdılar.

Təbiət və fosillər

Testate amoeba (və ya Arsellinid) fosilləri ilk dəfə Kriogen dövründə ortaya çıxmışdır.^[5] Süngərlərin (və buna görə də heyvanların) ən qədim məlum olan fosilləri bu dövrə aidddir. Biologiyanın dövrün iqlimindən təsirlənib təsirlənməməsi məsələsi həll edilməmişdir, məsələn, Porter (2000) bu dövrdə yeni həyat qruplarının, o cümlədən qırmızı yosunlar və yaşıl yosunlar, stramenopillər, infuzorlar, dinofitlər və arsellinidlərin inkişaf etdiyini göstərir. Dövrün sonunda eyni zamanda, okeanların bakterial dominantlığına son qoyan, bir hüceyrəli yosun və prokariotlarla qidalanacaq heterotrof planktonlar da təzahür etdi.

İstinadlar

↑ "Chart". International Commission on Stratigraphy. 13 yanvar 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 fevral 2017.
↑ Plumb, Kenneth A. "New Precambrian time scale" (PDF). Episode. 2. 14. 1991: 134–140. 24 September 2015 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 7 September 2013.
↑ Shields, G. A. "Palaeoclimate: Marinoan meltdown". Nature Geoscience. 1 (6). 2008: 351–353. Bibcode:2008NatGe...1..351S. doi:10.1038/ngeo214.
↑ Hoffman, P.F. 2001. Snowball Earth theory Arxivləşdirilib 2006-02-28 at the Wayback Machine
↑ Porter, S.A., Knoll, A.H. "Testate amoeba in the Neoproterozoic Era: evidence from vase-shaped microfossils in the Chuar Group, Grand Canyon". Paleobiology. 26 (3). 2000: 360–385. doi:10.1666/0094-8373(2000)026<0360:TAITNE>2.0.CO;2. ISSN 0094-8373.

[SG-20170113-1] "Chart". International Commission on Stratigraphy. 13 yanvar 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 fevral 2017.

[Plumb_19912-2] Plumb, Kenneth A. "New Precambrian time scale" (PDF). Episode. 2. 14. 1991: 134–140. 24 September 2015 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 7 September 2013.

[3] Shields, G. A. "Palaeoclimate: Marinoan meltdown". Nature Geoscience. 1 (6). 2008: 351–353. Bibcode:2008NatGe...1..351S. doi:10.1038/ngeo214.

[4] Hoffman, P.F. 2001. Snowball Earth theory Arxivləşdirilib 2006-02-28 at the Wayback Machine

[5] Porter, S.A., Knoll, A.H. "Testate amoeba in the Neoproterozoic Era: evidence from vase-shaped microfossils in the Chuar Group, Grand Canyon". Paleobiology. 26 (3). 2000: 360–385. doi:10.1666/0094-8373(2000)026<0360:TAITNE>2.0.CO;2. ISSN 0094-8373.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]