Sintetik dil
Sintetik dil — morfologiya baxımından sözlərin formalarının müxtəlif şəkilçilər və prefikslər əlavə etməklə dəyişdirildiyi dillərdir. Sintetik dillərdə cümlənin mənasını ifadə etmək üçün sözlərin köklərinə morfemlər əlavə olunur. Bu morfemlər vasitəsilə cümlədəki qrammatik münasibətlər, zaman, cins, hal və digər qrammatik xüsusiyyətlər ifadə edilir. Sintetik dillərin əksinə analitik dillər sözlərin dəyişdirilmədən, daha çox söz sırasının və köməkçi sözlərin (ədatlar, köməkçi fellər və s.) istifadəsi ilə mənanı ifadə edirlər.[1]
.png)
Sintetik dillərin xüsusiyyətləri
redaktə1. Çoxsaylı Morfemlər: Sintetik dillərdə hər söz çoxlu morfemlərdən ibarət ola bilər. Bu morfemlər sözün mənasını genişləndirir və qrammatik xüsusiyyətləri ifadə edir. 2. Aqqlütinativ və Flektiv Dillər: Sintetik dillər iki qrupa bölünür: - Aqqlütinativ dillər: Morfemlər bir-birinə yapışdırılaraq sözlər yaradılır, lakin hər bir morfem öz mənasını qoruyur. Türk dili aqqlütinativ sintetik dilə nümunədir. Məsələn, "gəlmişəm" sözündə "-miş" keçmiş zaman, "-əm" isə şəxs mənası verir. - Flektiv dillər: Morfemlər bir-birinə qarışaraq sözlərdə dəyişiklik yaradır və tez-tez bir morfem bir neçə qrammatik mənanı eyni vaxtda ifadə edir. Latın və rus dili flektiv dillərə misaldır. Məsələn, latınca "amo" (sevirəm) sözündə fellərin sonluqları eyni zamanda həm şəxsi, həm də fel zamanını bildirir. 3. Qrammatik Sxemlər: Sintetik dillərdə, bir sözün içindəki qrammatik strukturlar vasitəsilə cümlənin mənasını yaratmaq mümkün olur. Qrammatik mənalar şəkilçilər və morfemlər vasitəsilə ifadə olunduğundan cümlələr daha yığcam və qısadır.[2]
Sintetik dillərə nümunələr
redaktə- Türk dili: Aqqlütinativ sintetik dil olduğu üçün şəkilçilər vasitəsilə yeni mənalar və qrammatik funksiyalar yaranır. Məsələn, "evlərimizdən" sözündə "ev" kökü ilə "lər" cəm şəkilçisi, "imiz" aidiyyət və "dən" çıxışlıq hal şəkilçisini ifadə edir. - Rus dili: Flektiv sintetik dilə misaldır və qrammatik hallar müxtəlif sonluqlar vasitəsilə ifadə edilir. Məsələn, "стол" (stol) "masa" deməkdir, lakin "стола" (stola) forması genitiv halda "masanın" mənasını verir.
- Latın dili: Flektiv bir dildir və cümlələrdəki qrammatik münasibətlər daha çox söz sonluqları ilə ifadə olunur. Məsələn, latınca "puella" (qız) sözünün "puellam" forması akkuzativ halda "qızı" deməkdir.[3]
Sintetik dillərin üstünlükləri və çətinlikləri
redaktəSintetik dillər daha yığcam və səmərəli ifadə tərzi təklif edə bilər, çünki bir söz bir neçə qrammatik mənanı eyni vaxtda ifadə edə bilir. Bununla belə, morfemlərin müxtəlif istifadəsi və qrammatik formaların mürəkkəbliyi bu dillərin öyrənilməsini çətinləşdirə bilər. Morfemlərin doğru qaydada əlavə edilməsi və hər bir qrammatik funksiyanın düzgün anlaşılması üçün dil bilikləri tələb olunur. Sintetik dillər morfoloji zənginlik baxımından analitik dillərdən fərqlənir və sözlərə morfemlər əlavə edərək müxtəlif qrammatik münasibətləri ifadə edir. Bu xüsusiyyət onları dil öyrənənlər üçün mürəkkəb, lakin dilin strukturu və mənalarını yığcam şəkildə ifadə edən bir vasitəyə çevirir.[4]
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ Dawson, Hope C.; Phelan, Michael, redaktorlar Dil Faylları (12). Ohio Dövlət Universiteti. 2016. 156.
- ↑ "Aqqlütinasiya edən dil". Qlottopediya. 2014-11-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 Dekabr 2018.
- ↑ "Fusional Dil". Dilçilik terminlərinin lüğəti. 2015-12-04. 2024-09-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 Dekabr 2018.
- ↑ Ellos, Villiam J. "Benjamin Lee Vorf və Son Reallıq". Son Reallıq və Məna. 5 (2). 1982: 140–150. doi:10.3138/uram.5.2.140.