Tahir Məmmədli
Tahir Yadigar oğlu Məmmədli (2 yanvar 1957, Şamaxı) — AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin "Seysmologiya" şöbəsinin müdiri, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru[1],
| Tahir Məmmədli | |
|---|---|
| Tahir Yadigar oğlu Məmmədli | |
 | |
| Doğum tarixi | 2 yanvar 1957 (67 yaş) |
| Doğum yeri | |
| Elm sahəsi | Seysmologiya |
| Elmi dərəcəsi | Geologiya-mineralogiya elmləri doktoru |
| İş yeri | AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi |
| Alma-mater | Azərbaycan Dövlət Universiteti |
| Təhsili | ali |
Həyatı
redaktəTahir Yadigar oğlu Məmmədli 1957-ci il yanvarın 2-də Şamaxı şəhərində anadan olmuşdur. 1989-cu ildə Moskva şəhərində, keçmiş SSRİ Elmlər Arademiyasının Yer Fizikası İnstitutunda 04.00.22 – Geofizika ixtisası üzrə "Отражение геологических структур южного склона Большого Кавказа в параметрах сейсмического режима" ("Böyük Qafqazın cənub yamacının geoloji strukturlarının seysmik rejimin parametrlərində əksi")mövzusunda fəlsəfə doktorluğu dissertasiyasını, 2007-ci ildə Bakı şəhərində 25.00.10 — Geofizika, faydalı qazıntıların geofiziki axtarış üsulları ixtisası üzrə "Azərbaycan ərazisinin zəif seysmikliyi və onun müasir dinamika ilə əlaqəsi" mövzusunda elmlər doktorluğu dissertasiyasını müdafiə etmişdir.[Azərbaycan]]da və bir sıra xarici ölkələrdə çap olunmuş 100-dən çox elmi məqalənin, 1 monoqrafiyanın müəllifi, ali məktəblər üçün 1 dərs vəsaitinin həmmüəllifidir[2]
Əsas elmi nailiyyətləri
redaktəT.Y. Məmmədli Azərbaycanda ilk dəfə olaraq zəif zəlzələlərin tədqiqi ilə məşğul olan mütəxəssisdir. O, zəif zəlzələlərin Yer qabığındakı dərinlik qırılmaların izlənməsində, güclü zəlzələlərin məkan vəziyyətinin müyyənləşdirilməsində rolunu göstərmiş, bu nəticələrin respublika ərazisinin seysmik rayonlaşdırılmasında istifadəsini təklif etmişdir. T.Y. Məmmədli öz tədqiqatları əsasında Azərbaycanda güclü zəlzələ ocaqlarının yerini və onlarda ehtimal olunan zəlzələlərin maksimum maqnitudlarını müəyyən etmişdir. Bir kitabın (Geofizika cildinin) və ali məktəblər üçün bir dərs vəsaitinin (Seysmologiyanın əsas elementləri) həmmüəllifi, bir kitabın (Azərbaycan ərazisinin zəif seysmikliyi və onun müasir geodinamika ilə əlaqəsi) müəllifidir. T.Y. Məmmədli seysmiklik, seysmotektonika, seysmik rayonlaşdırma və seysmik risk sahəsində 100-dən artıq elmi məqalələrin müəllifidir. O, Azərbaycan Seysmoloqlar Assosiasiyasının katibi, AMEA nəzdində RSXM-nin Elmi-Texniki Şurasının və "Azərbaycanda seysmoproqnostik müşahidələr kataloqu" elmi jurnalının redaksiya heyətinin üzvüdür. AMEA-nın Fəxri fərmanı ilə təltif olunub.
T.Y. Məmmədli tədqiqat işləri zamanı bir sıra, o cümlədən aşağıdakı mühüm nəticələri əldə etmişdir:
- Azərbaycan ərazisində zəif seysmikliyin zaman-məkan üzrə təzahürü xüsusiyyətləri araşdırılmış və seysmik təkanların sahə və dərinlik üzrə qeyri-bərabər paylandığı müəyyənləşdirilmişdir. Dağlıq və dağətəyi bölgələrdə daha çox saylı və nisbətən az dərinlikli (H≤30–35 km), depressiya bölgələrində nisbətən az saylı və bir qədər çox dərinlikli (H≤45–50 km), Xəzər dənizində kifayət qədər çox saylı və daha böyük dərinlikli (H≤60–70 km) zəif zəlzələlər yayılmışdır.
- Zəif seysmik təkanlar seysmik aktiv bölgələrin daxilində də qeyri-bərabər yayılmışdır və onların daha çox sıxlaşması güclü zəlzələ ocaqları zonalarında müşahidə edilir.
- Zəif seysmikliyin təzahürü qanunauyğunluqları əsasında potensial ocaq zonalarının müəyyənləşdirilməsi metodu işlənib-hazırlanmışdır. Bu metod əsasında Azərbaycan ərazisinin potensial güclü ocaq zonaları modeli hazırlanmışdır.
- Azərbaycan ərazisindəki zəif zəlzələlərin yüksək konsentrasiyası müşahidə edilən potensial ocaq zonalarının təzadlı tektonik hərəkətlərlə səciyyələnən dərinlik qırılmalarının aktiv hissələrinə uyğun olduğu müəyyən edilmişdir.
- Azərbaycanın potensial ocaq zonalarının uzunluqları (L) ilə zəlzələlərin maqnitudları (M) arasında asılılıq müəyyən edilmişdir. Bu asılılıq respublika ərazisində mövcud olan ocaq zonalarında baş verə biləcək güclü zəlzələlərin ən yüksək maqnitudunu və onların yaradacağı maksimum seysmik effekti hesablamağa imkan verir.
- Zəif seysmiklik əsasında güclü zəlzələ ocaqlarının yerinin və seysmik potensialının müəyyənləşdirilməsi metodu indiyə qədər bu məqsədlə istifadə edilən genetik, formal və s. metodlara məxsus çatışmazlıqlardan azaddır və [seysmik]] təhlükənin daha düzgün qiymətləndirilməsi üçün istifadə oluna bilər.
- Güclü ocaq zonalarının yerinin müəyyənləşdirilməsi metodu və ocaq zonasının ölçülərilə zəlzələ maqnitudu arasındakı asılılıq əsasında Azərbaycan ərazisində mümkün ola bilən zəlzələlərin maksimum maqnitudu Mmax=6,9÷ 7,3, Yer səthində maksimum seysmik effekt MSK-64 cədvəli üzrə 10 bal təyin edilmişdir.
- Bu metoddan istifadə etməklə Azərbaycanın seysmik təhlükəlilik xəritə-sxemi tərtib edilmişdir. Xəritə-sxemdə seysmik titrəyişlər məkan və intensivlik səviyyəsi üzrə yüksək differensiasiyaya malikdir.
- Seysmotektonik, mühəndisi-geolojivə digər amilləri nəzərə alaraq Bakı şəhərinin seysmik risk xəritə-sxemi tərtib edilmişdir. Müəyyən olunmuşdur ki, Bakı şəhərinin ayrı-ayrı hissələrinin seysmik riskinin yüksək səviyyəsi əsasən sahələrdə əlverişsiz qrunt və hidrogeoloji şəraitləri, bir cox binaların dayanıqlıq səviyyəsinin yüksək olmaması və sürüşmə proseslərinin geniş yayılması ilə şərtlənir.
Tahir Məmmədli Moskva (Rusiya Federasiyası), Tbilisi (Gürcüstan), İstanbul (Türkiyə), Tehran (İran), Podstam (Almaniya), Amman (İordaniya), Strasburq (Fransa) və dünyanın başqa şəhərlərində keçirilən çoxsaylı konfrans və simpoziumlarda iştirak etmişdir.
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ "Science.az". 2022-07-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-05.
- ↑ "Şamaxı Ensiklopediyası". 2022-07-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-05.