Topal Rəcəb Paşa

Topal Rəcəb Paşa (ö. 18 may 1632) — IV Murad dövründə ümumilikdə 3 ay 8 gün sədrəzəm olmuş Osmanlı dövlət adamıdır.

Topal Rəcəb Paşa
توبال ريسب باشا
Osmanlı sədrəzəmi
10 fevral 1632 – 18 may 1632
Əvvəlki	Hafiz Əhməd Paşa
Sonrakı	Dabanıyasdı Mehmed Paşa
Şəxsi məlumatlar
Vəfat tarixi	18 may 1632
Vəfat yeri	Tokat
Fəaliyyəti	siyasətçi
Həyat yoldaşı	Gövhər Sultan
Dini	islam
Rütbəsi	Admiral

Həyatı

Əslən bosniyalı olub, kiçik yaşlarında saraya alınaraq bostançı ocağında yetişdirilmişdir. Burada baş bostançılığa qədər yüksəlmiş, ancaq qut xəstəliyinə tutulduğuna görə, bir müddət sonra gənc yaşında təqaüdə çıxarılmışdır. Sonralar yenidən vəzifəyə gətirilərək rus işğalında olan Azov qalasının xilası üçün tərtiblənən səfərə sərdar təyin olundu. 1625-1626-cı illərdə kaptan-ı dərya olaraq fəaliyyət göstərmişdir.

Səfəvilərə qarşı sərdar-ı əkrəm təyin olunan və səfər hazırlıqları üçün Tokata gedən Çərkəz Mehmed Əli Paşa burada vəfat etmiş, yerinə 8 fevral 1625 tarixində Hafiz Əhməd Paşa sədarətə gətirilmişdi. Bu əsnada kaptan-ı dərya olan Topal Rəcəb Paşa donanmayla birlikdə İstanbula gəldi. Ancaq çox keçmədən Krım xanı ilə noqaylar arasındakı münaqişəni həll etmək və Osmanlının Qara dəniz sahillərinə hücum edən kazakları geri çəkmək üçün yeni bir donanma ilə səfərə çıxdı. Qara dənizdə Topal Rəcəb Paşa idarəsindəki Osmanlı donanması 350 qayıqdan ibarət kazak donanması ilə mübarizəyə başladı və bu mübarizəni uğurla başa vurdu. Ardından donanma ilə birlikdə Topal Rəcəb Paşa da paytaxta geri döndü.

Bu əsnada Bağdadı mühasirəyə alan Sədrəzəm Hafiz Əhməd Paşa bu mühasirədə uğur qazanmamış, bu səbəblə 1626-cı ilin iyulunda Topal Rəcəb Paşanın təşviqi ilə yeniçərilər ayaqlandı. Ancaq çox keçmədən bu ayaqlanma yatırıldı və üsyan rəhbərləri ələ keçirilərək edam olundu. IV Muradın cülusundan bəri sədarət naibi olan Gürcü Mehmed Paşa həmin il maliyyə islahatları aparmış, bu səbəblə Bağdad mühasirəsinə lazımi qaydada yardım göndərə bilməmişdi. Bu məğlubiyyətin səbəbkarı olaraq Gürcü Mehmed Paşanı görən yeniçərilər yenidən ayaqlandılar və nəticədə 1626-cı ilin avqustunda Gürcü Mehmed Paşa sədarət naibliyindən alınaraq edam olundu. Onun yerinə bu vəzifəyə Topal Rəcəb Paşa gətirildi.

1626-cı ilin noyabrında orduyla bilikdə paytaxta gələn Hafiz Əhməd Paşa dərhal sədarətdən və sərdarlıqdan azad olundu. 1 dekabrda Topal Rəcəb Paşanın köşkündə toplanan dövlət xadimləri və üləma Osmanlı tarixində ilk dəfə səsvermə yolu ilə yeni sədrəzəmi seçdilər. Beləliklə, Kürəkən Xəlil Paşa ikinci dəfə sədarətə gətirildi. Havanın soyuq olmasına baxmayaraq dərhal Üsküdara getdi və səfər hazırlıqlarını burada tamamladı. Cəlali üsyanını yatırmaqla vəzifələndirilən sədrəzəm Xəlil Paşa üsyan etmiş Ərzurum bəylərbəyi Abxaz Mehmed Paşanın üzərinə getdi ancaq məğlub olub Tokata çəkildi. Bu əsnada 16 yaşlarına gələn IV Murad dövlət işlərini əlinə almaq istəyirdi və ilk işi Kürəkən Xəlil Paşanı sədarətdən aldı.

Yeni sədrəzəmin seçilməsi üçün yeni bir məşvərət məclisi quruldu və divanın ən gənc vəziri olan Hüsrəv Paşa sədrəzəm namizədi olaraq IV Murada təqdim olundu. Ancaq siyasi baxımdan çox güclü olan Topal Rəcəb Paşa da bu məclisdə iştirak edirdi və vəzifəyə onun gətiriləcəyini gözləyirdi. Bu səbəbdən həmin gün yeni sədrəzəmin adı açıqlanmadı. Guya Diyarbəkir bəylərbəyi seçilən Hüsrəv Paşa oraya göndərildi və sədarət möhürü ona yolda ikən İzmitdə verildi. Beləliklə, İzmitdən sədrəzəm olaraq paytaxta geri döndü.

1628-ci ildə sədrəzəm Hüsrəv Paşa Abxaz Mehmed Paşanı məğlub edib, əsir olaraq paytaxta gətirdi. Növbəti il isə sərdar-ı əkrəm olaraq Səfəvilər üzərinə səfərə çıxdı. Əsas hədəfi olan Bağdadı ala bilmədi və Diyarbəkirə çəkildi. Bundan sonra Səfəvilərə qarşı heç bir hücum edilmədi və 1631-ci ilə qədər burada qaldı. Bu dövrdə yerli əhaliyə etdiyi zülmlər haqqında mərkəzə şikayətlər gəlirdi. 25 oktyabr 1631 tarixində vəzifədən alınan Hüsrəv Paşanın yerinə IV Muradın kürəkəni olan Hafiz Əhməd Paşa ikinci dəfə sədarətə gətirildi. Bu dəfə də sədrəzəm seçilməyən Topal Rəcəb Paşa bu dəfə Hüsrəv Paşa ilə birləşərək səfərdən geri dönən yeniçəri və sipahiləri təşviq edərək ayaqlandırdılar.

Nəhayət, 7 fevral 1632 tarixində İstanbulda böyük bir yeniçəri üsyanı başladı. Üsyançılar Topqapı sarayına yürüdü və sədrəzəm Hafiz Əhməd Paşa ilə şeyxülislam başda olmaqla 17 dövlət adamının edamını istədilər. Sarayın daxili qapılarına qədər irəliləyən üsyançılar Sultan Muradı ayaq divanına çıxmağa məcbur etdilər. 10 fevralda üsyançılar Topqapı sarayına gələn Sədrəzəm Hafiz Əhməd Paşaya hücum etmiş, ancaq onların əlindən sağ qurtulan sədrəzəm vəzifədən öz istəyilə ayrılmışdır. Bu vəziyyətdə yeni sədrəzəmi özləri seçmək istəyən üsyançılar Sultan Muraddan yeni bir ayaq divanı istədilər. Bu ayaq divanına çıxarkən Topal Rəcəb Paşa IV Murada “Padişahım, abdest aldınız mı ?” demiş, bununla da onun gözünü qorxutmaq istəmişdir. Padşahın qarşı çıxmasına baxmayaraq Hafiz Əhməd Paşa özünü önə ataraq üsyançılara təslim etmiş, sabiq sədrəzəm padşahın gözü önündə parça-parça edilmişdir. Nəticədə üsyançıların istəyilə Topal Rəcəb Paşa sədarətə gətirildi.

IV Murad bu üsyanları Hüsrəv Paşa və Rəcəb Paşa tərəfindən hazırlandığını bilirdi. Buna görə də, Diyarbəkir bəylərbəyi Murtuz Paşaya göndərdiyi gizli bir əmrlə Tokatda olan Hüsrəv Paşanı edam etdirdi və 2 mart günü paşanın kəlləsi paytaxta gətirildi. Bu dəfə də öz canının qorxusuna düşən Rəcəb Paşa yeni bir üsyan tərtib edərək guya Hüsrəv Paşanın intiqamını almaq üçün yeniçəri və sipahiləri ayaqlandırdı və onları yenidən saray qapılarına topladı. Sultan Murad bu dəfə də ayaq divanına çıxarıldı. Bu dəfə də yeniçəri ağası Həsən xəlifəni, dəftərdar Mustafa Paşanın və digər önəmli şəxslərin edamını tələb edən üsyançıların istəyilə bu şəxslər də onlara təslim edildi. Ələ keçirdikləri şəxsləri öldürərək cəsədlərini Sultanəhməd meydanında asan üsyançılar sakitləşmirdi. Həmin il Ramazan ayı bu üsyançıların yaratdığı ixtişaşlarla keçdi.

Nəhayət, 18 may günü Topal Rəcəb Paşa saraya çağırıldı. Sədrəzəm padşahın qəbuluna girərək burada boğularaq edam olundu. Onun yerinə sədarətə Dabanıyasdı Mehmed Paşa gətirildi və həmin ilin iyununa qədər şəhərdəki üsyançılar aradan qaldırıldı. Cəsədinin hara dəfn olunduğu məlum deyil. Bəzi mənbələrə görə, edamının ardından cəsədi dənizə atılmışdır.

Mənbə

• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011) ISBN 978-975-16-0010) say.384
• Sakaoğlu, Necdet, (1999) Bu Mülkün Sultanları, İstanbul: Oğlak Yayıncılık ISBN 978-975-329-693-9 say.240
• Hammer Tarihi C.9 say.298
• Danışmend, İsmail Hami, (2011), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi 6 Cilt, İstanbul:Doğu Kütüphanesi, ISBN 9789944397681