Çingiz Aytmatov

Çingiz Torekuloviç Aytmatov ; 12 dekabr 1928, Şəkər kəndi, Qırğızıstan SSR — 10 iyun 2008, Nürnberq, Almaniya) — qırğız və rus dillərində yazmış böyük qırğız yazıçısıdır.

Çingiz Aytmatov
qırğ. Чыңгыз Төрөкулович Айтматов
Doğum tarixi	12 dekabr 1928(1928-12-12)
Doğum yeri	Şəkər, Talas vadisi, Qırğızıstan SSR
Vəfat tarixi	10 iyun 2008 (79 yaşında)
Vəfat yeri	Nürnberq, Bavariya, Almaniya
Vəfat səbəbi	ağciyər iltihabı və böyrək çatışmazlığı[d]
Dəfn yeri	Ata-Beyit[d]
Vətəndaşlığı	SSRİ  Qırğızıstan
Təhsili	Maksim Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutu
Fəaliyyəti	siyasətçi, diplomat, jurnalist, tərcüməçi, roman yazıçısı, ssenarist, fantastika yazıçısı[d]
Fəaliyyət illəri	1952–2006
Əsərlərinin dili	fransızca, rusca, qırğızca
Janr	roman, povest
Tanınmış əsərləri	Cəmilə
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ailəsi

Çingiz Aytmatovun atası Torekul Aytmatov görkəmli dövlət xadimi idi, lakin 1937-ci ildə həbs olunmuş, 1938-ci ildə isə güllələnmişdir. Milliyyətcə tatar olan anası Nagima Aytmatova yerli teatrda aktrisa idi.

Ömrü və sənəti

8-ci sinfi bitirdikdən sonra Çingiz Aytmatov Cambul zootexnikumuna daxil olmuş, həmin təhsil ocağını əla qiymətlərlə bitirmişdi. 1948—1953-cü illərdə Aytmatov Bişkekdəki Kənd Təsərrüfatı Universitetində təhsil alıb. 1952-ci ildə dövri mətbuatda onun qırğız dilindəki ilk əsərləri çap olunmağa başladı. Ali təhsil aldıqdan sonra o, 3 il ərzində Qırğızıstan SSR-in Maldarlıq Elmi-Tədqiqat İnstitutunda işləyib. Aytmatovun Moskvadakı Ali ədəbiyyat kursuna yazılması yalnız 1956-cı ildə, atasının bəraət almasından sonra mümkün oldu. Kursu bitirdiyi ildə "Oktyabr" jurnalında onun qırğız dilindəki "Üz-üzə" hekayəsinin rus dilinə tərcüməsi dərc olunub. Həmin il "Yeni dünya" jurnalında Aytmatovun bir sıra hekayələri və yazıçıya dünya şöhrəti qazandıran "Cəmilə" povesti işıq üzü görüb.

1990—1994-cü illərdə Aytmatov SSRİ-nin və sonradan Rusiyanın Benilüks ölkələrindəki səfiri vəzifəsində çalışıb. 2008-ci ilin martınadək Qırğızıstanın Fransada, Belçika, Lüksemburq və Niderlanddakı səfiri olub.

2006-cı ildə "İlin avtoqrafı" kitabının buraxılışında iştirak edib.

Çingiz Aytmatov SSRİ Ali Sovetinin deputatı, Qırğızıstan Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin üzvü, Yazıçılar İttifaqının və Kinematoqrafçılar İttifaqının katibliyinin üzvü, Asiya və Afrika ölkələri ilə Sovet Həmrəylik Komitəsinin rəhbərlərindən biri, "Xarici ədəbiyyat" jurnalının baş redaktoru, "İssıkkul forumu" adlı beynəlxalq intellektual hərəkatın təşəbbüskarı idi.

10 iyun 2008-ci il tarixində pnevmoniya xəstəliyi ucbatından müalicə keçdiyi Almaniyanın Nürnberq şəhərində yerləşən klinikada vəfat edib.

Mükafatları

• Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1978)
• Lenin mükafatı (1963)
• SSRİ dövlət mükafatı (1968, 1977, 1983)
• Qırğızıstan xalq yazıçısı
• Dostluq ordeni (2008)

Əsərləri

• Dağlar düşəndə (son romanı – 2007)
• Əsrə bərabər gün (qırğız türkcəsi: "Кылым карытар бир күн", rusca: "И дольше века длится день", 1980 Ziya Abbasov (Восхождение на Фудзияму, Fuji dağının təpəsi 1973)
• Ağ gəmi (qırğız türkcəsi: "Ак кеме", rusca: "Белый пароход", 1970)
• Əlvida, Gülsarı! (Прощай, Гульсары, 1966)
• Dağlar və steplərdən nağıllar ("Повести гор и степей", 1963)
• İlk müəllimim ("Первый учитель", 1962)
• Cəmilə (qırğız türkcəsi: "Жамийла", rusca: "Джамиля", 1958)
• Üz-üzə ("Лицом к лицу", 1957)
• Çətinlikli keçid (1956)
• Torpaq ana
• Çingiz xana küsən bulud
• Uşaqlığım
• Qırmızı alma
• Dəniz kənarıyla qaçan Alabaş
• Qırğız çobanı
• Edam kötüyü
• Əsrdən uzun gün
• Köşək gözü
• Ana tarla
• İlk durnalar
• Qırmızı şal

Xarici keçidlər

• Aytmatov Çingiz. Seçilmiş əsərləri, 2 cilddə: I cild, II cild /tərc.ed. Cəmil Əlibəyov, Qılman Musayev, Əkrəm Əylisli, Məti Osmanoğlu.- B.: Öndər, 2004.
• Çingiz Aytmatovun əsərlərinin qısa məzmunu (rus dilində)
• Müsahibə (rus dilində)
• Çingiz Aytmatovun son müsahibəsi: Qorbaçovun beyninə "yenidənqurma"nı mən saldım. kulis.az  (azərb.)