Vikipediya

Azərbaycan SSR əhalisinin siyahıyaalınması (1926)

28 may 1918-ci il - 28 aprel 1920-ci il tarixlərində suveren dövlət olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti 28 aprel 1920-ci il tarixində 11-ci qızıl ordu tərəfindən işğal edilərək süquta uğradı, onun ərazisinin çox hissəsini əhatə edən Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası təşkil edildi. 12 mart 1922 ci il - 5 dekabr 1936-cı il tarixlərində Azərbaycan SSR inzibati cəhətdən Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasının tərkibinə daxil olan üç Cənubi Qafqaz Sovet Sosialist Respublikasından biri idi. Azərbaycan SSR 5 dekabr 1936-cı il tarixindən 30 avqust 1991-ci ildək müttəfiq respublika statusunda SSRİ tərkibinə daxil olmuşdur. 30 avqust 1991-ci ildə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin növbədənkənar sessiyasında gərgin müzakirələrdən sonra "Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini bərpa etmək haqqında" Bəyannamə qəbul olundu. 18 oktyabr 1991-ci ildə "Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyi haqqında" Konstitusiya aktı qəbul olundu.

Ümumi

redaktə

17 dekabr 1926-ci ildə SSRİ-də əhalinin ilk siyahıyaalınması aparılmışdır. Bu siyahıyaalınmada Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasının tərkibinə daxil olan Azərbaycan SSR əhalisi də siyahıya alınmışdır. 1926-cı il siyahıyaalınması zamanı Azərbaycan SSR-nın ərazisi 85,968 km², faktiki əhalisi (Azərbaycan SSR ərazisində daimi yaşayan Azərbaycan SSR vətəndaşları, SSRİ-nın Azərbaycan SSR-dan kənardakı digər ərazilərində daimi yaşayan Azərbaycan SSR vətəndaşları, Azərbaycan SSR ərazisində daimi yaşayan SSRİ-nın digər ərazilərindən olan SSRİ vətəndaşları, Azərbaycan SSR ərazisində müvəqqəti yaşayan SSRİ-nın digər ərazilərindən olan SSRİ vətəndaşları, Azərbaycan SSR ərazisində müvəqqəti yaşayan SSRİ vətəndaşı olmayan əcnəbilər birlikdə) isə 2,314,571 nəfər (1212859 nəfəri kişilər, 1101712 nəfəri qadınlar) olmuşdur.[1] Faktiki əhalinin 649,557 nəfəri (338325 nəfəri kişilər, 311232 nəfəri qadınlar) şəhərlərdə, 1,665,014 nəfəri (874534 nəfəri kişilər, 790480 nəfəri qadınlar) isə kəndlərdə yaşayırdı. Siyahıyaalınma zamanı Azərbaycan SSR ərazisində 35 şəhər və 5788 kənd yaşayış məntəqəsi mövcud olmuşdur.[1]

Azərbaycan SSR-nın faktiki əhalisi, 17 dekabr 1926-cı il siyahıyaalınması
Qrup Sayı
Azərbaycan SSR ərazisində daimi yaşayan Azərbaycan SSR vətəndaşları 1 956 044
SSRİ-nın Azərbaycan SSR-dan kənardakı digər ərazilərində daimi yaşayan Azərbaycan SSR vətəndaşları 82 406
Azərbaycan SSR ərazisində daimi yaşayan SSRİ-nın digər ərazilərindən olan SSRİ vətəndaşları 219 273
Azərbaycan SSR ərazisində müvəqqəti yaşayan SSRİ-nın digər ərazilərindən olan SSRİ vətəndaşları 94 743
Azərbaycan SSR ərazisində müvəqqəti yaşayan SSRİ vətəndaşı olmayan əcnəbilər 44 511
Azərbaycan SSR-nın faktiki əhalisinin vətəndaşlığına görə bölgüsü, 17 dekabr 1926-cı il siyahıyaalınması
Qrup Kişilər Qadınlar Cəmi
SSRİ vətəndaşları 1 185 895 1 084 165 2 270 060
SSRİ vətəndaşı olmayan əcnəbilər 26 964 17 547 44 511
Azərbaycan SSR-nın daimi əhalisi, 17 dekabr 1926-cı il siyahıyaalınması
Qrup Kişilər Qadınlar Cəmi
Azərbaycan SSR vətəndaşları 1 013 226 942 818 1 956 044
Azərbaycan SSR-də daimi yaşayan digər SSRİ vətəndaşları 114 399 104 874 219 273
Bütün daimi əhali 1 127 625 1 047 692 2 175 317
Azərbaycan SSR-nın müvəqqəti əhalisi, 17 dekabr 1926-cı il siyahıyaalınması
Qrup Kişilər Qadınlar Cəmi
Azərbaycan SSR-də müvəqqəti yaşayan SSRİ vətəndaşları 58 270 36 473 94 743
SSRİ vətəndaşı olmayan əcnəbilər 26 964 17 547 44 511
Azərbaycan SSR-nın vətəndaşları, 17 dekabr 1926-cı il siyahıyaalınması
Bölgə Kişilər Qadınlar Cəmi
Bütün SSRİ-da yaşayanların cəmi 1 055 041 983 409 2 038 450
Daimi olaraq Azərbaycan SSR-da yaşayanlar 1 013 226 942 818 1 956 044
Daimi olaraq SSRİ-nın digər bölgələrində yaşayanlar 41 815 40 591 82 406

Etnik tərkib

redaktə
 
ZSFSR və ona qonşu Şimali Qafqaz ərazilərinin xalqları (1926–cı il)
Azərbaycan SSR-nın faktiki əhalisi olan SSRİ ölkələrinin vətəndaşları olan etnik qrupların ana dili və cins tərkibi, 17 dekabr 1926-cı il sa.[2][3]
Etnik qrup Kişilər Qadınlar Cəmi sayı Ö.m.d.a.d.s. T.d.a.d.s. R.d.a.d.s. D.d.a.d.s. A.d.g.
türk 758 431 679 546 1 437 977 1 344 370 1 344 370 580 85 035 7 992
erməni 144 877 137 127 282 004 276 223 239 3 949 1 064 439
rus 108 459 112 086 220 545 220 065 56 220 065 307 117
talış 39 960 37 363 77 323 75 583 333 ... ... 1 407
kürd 21 280 19 913 41 193 6 808 34 196 5 11 173
ləzgi 20 653 16 610 37 263 36 292 673 86 135 77
tat 14 894 13 549 28 443 24 622 3 078 9 671 63
yəhudi 10 048 10 530 20 578
avar 10 225 8 879 19 104
ukraynalı 10 560 7 681 18 241
saxur 8 293 7 259 15 552 7 413 8 066 ... 61 12
alman 6 035 7 114 13 149
dağ yəhudisi 4 999 5 271 10 270
tatar 5 555 4 393 9 948 8 929 552 373 6 88
gürcü 5 432 4 020 9 452
fars 5 546 3 900 9 446
belorus 1 444 1 423 2 867
polyak 1 170 1 290 2 460
udi 1 344 1 101 2 445
osetin 625 399 1 024
aysor 487 477 964
yunan 473 431 904
mordva 478 304 782
cek 314 293 607
latış 360 209 569
Gürcüstan yəhudisi 210 217 427
osmanlı türkü 208 127 335
qaraçı 184 149 333
litvalı 182 103 285
eston 78 90 168
rutul 157 5 162
moldavan 90 66 156
lak 115 16 131
xınalıq 74 31 105 105 ... ... ... ...
türkmən 87 7 94
çex, slovak 53 34 87
çuvaş 57 24 81
italyan 43 34 77
isveçli 36 35 71
özbək 69 ... 69
fin 33 36 69
fransız 13 45 58
orta asiya yəhudisi 31 17 48
inquş 33 10 43
bolqar 31 9 40
meqrel 33 7 40
rumın 17 16 33
çinli 32 ... 32
qumuq 27 4 31
macar 22 9 31
serb 13 10 23
yezid 11 12 23
kabardin 9 12 21
qaray 11 7 18
çeçen 12 6 18
çərkəz 12 5 17
zıryan 10 1 11
tavlin 10 ... 10
ingilis 5 3 8
ərəb 5 3 8
acar 6 2 8
boşa 4 4 8
qırğız 5 2 7
mari 5 2 7
buxar 7 ... 7
koreyalı 7 ... 7
balkar 2 4 6
başqırd 2 3 5
kazak 4 1 5
andiy 3 2 5
leninqrad fini 1 4 5
abxaz 4 ... 4
votyak 1 2 3
kalmık 3 ... 3
arçin 3 ... 3
krım yəhudisi 2 ... 2
samoyed 2 ... 2
qaraçaylı 1 ... 1
uyğur 1 ... 1
buduq 1 ... 1
tacik 1 ... 1
xunzal 1 ... 1
yapon 1 ... 1
alban 1 ... 1
eskimos 1 ... 1
permyak 1 ... 1
buryat 1 ... 1
digər 18 19 37
m.m.b. 1 851 1 786 3 637
ssri vətəndaşları 1 185 895 1 085 165 2 270 060

Qeyd: m.m.b.-milli mənsubiyyətini bildirməyənlər./Ö.m.d.a.d.s.-Öz millətinin dilini ana dili sayanlar./T.d.a.d.s.-Türk dilini ana dili sayanlar./R.d.a.d.s.-Rus dilini ana dili sayanlar./D.d.a.d.s.-Digər dilləri ana dili sayanlar./A.d.g.-Ana dilini göstərməyənlər.

Ana dillər

redaktə
Azərbaycan SSR-da faktiki yaşayan SSR-vətəndaşlarının ana dilləri, 1926-cı il
Ana dili Kişilər Qadınlar Cəmi
türkcə 756 161 675 584 1 431 745
ermənicə 143 235 135 592 278 827
rusca 125 479 128 808 254 287
talışca 41 851 38 749 80 600
tatca 40 543 33 385 73 928
kurəcə 36 988 31 293 68 281
avarca 9 777 8 483 18 260
almanca 5 441 6 441 11 882
farsca 6 980 4 781 11 761
kartvelcə 6 102 4 623 10 725
tatarca 5 089 3 975 9 064
saxurca 4 075 3 343 7 418
kürdcə 3 830 3 525 7 355
ukrayınca 5 000 1 955 6 955
cekcə 2 247 2 101 4 348
udincə 1 389 1 134 2 523
buduqca 965 1 030 1 995
xınalıqca 694 846 1 540[4]
asoruca 516 503 1 019
digər dillər 10 467 986 12 453
cəmi 1 185 895 1 085 165 2 270 060

Bakı şəhəri

redaktə
Bakı şəhərinin əhalisi (etnik tərkib), 1926-cı il
Rtnik qrup Kişilər Qadınlar Cəmi
cəmi 217 446 208 404 425 850
rus 76 171 83 320 159 491

Bakı qəzası

redaktə
Bakı qəzasının əhalisi (Bakı şəhəri sayılmadan), 1926-cı il
Etnik qrup Kişilər Qadınlar Cəmi
cəmi
türk

Göyçay qəzası

redaktə
  • Siyahıyaalınmanın yekunlarına əsasən etnik kimliyni türk olaraq qeyd edənlərin ana dilinə görə bölgüsü:[5]
  • Ana dilini türk dili olaraq göstərənlər: 154,966 nəfər
  • Ana dilini tat dili olaraq göstərənlər: 2,145 nəfər
  • Ana dilini kurə dili olaraq göstərənlər: 799 nəfər
  • Ana dilini cek dili olaraq göstərənlər: 571 nəfər
  • Ana dilini fars dili olaraq göstərənlər: 10 nəfər
  • Ana dilini rus dili olaraq göstərənlər: 4 nəfər
  • Ana dilini digər dillər olaraq göstərənlər: 57 nəfər
  • Ana dilini bildirməyənlər: 444 nəfər
Göyçay qəzasının əhalisi (etnik tərkib), 1926-cı il[6]
No Etnik qrup Kişilər Qadınlar Cəmi sayı
14. cəmi 91 978 80 873 172 851
1. türk 84 418 74 578 158 996
2. ləzgi 2 974 2 246 5 220
3. rus 1 937 1 906 3 843
4. erməni 1 690 1 464 3 154
5. dağ yəhudisi 277 237 514
6. gürcü 76 21 97
7. ukraynalı 37 33 70
8. alman 18 27 45
9. tatar 7 27 34
10. kürd 16 14 30
11. tat 16 7 23
12. fars 20 3 23
13. talış 1 ... 1
14. digər 491 310 801
Göyçay qəzasının əhalisi (ana dili), 1926-cı il[6]
No Ana dili Kişilər Qadınlar Cəmi sayı
14. cəmi 91 978 80 873 172 851
1. türkcə 82 021 73 214 155 235
2. kurəcə 3 400 2 557 5 957
3. rusca 2 007 1 961 3 968
4. ermənicə 1 691 1 465 3 156
5. tatca 1 778 838 2 616
6. cekcə 333 249 582
7. farsca 112 43 155
8. kartvelcə 65 18 83
9. kürdcə 31 27 58
10. almanca 15 21 36
11. ukrayınca 14 10 24
12. tatarca 6 4 10
13. talışca 1 ... 1
14. digər 504 466 970

Kürdüstan qəzası

redaktə
  • Siyahıyaalınma zamanı əhali 1 şəhər və 480 kənd yaşayış məntəqəsində yaşamışdır.[1]
Kürdüstan qəzasının şəhər və kənd əhalisi, 1926-cı il
Əhali Kişilər Qadınlar Cəmi sayı
Şəhər əhalisi 339 96 435
Kənd əhalisi 26 339 24 652 50 991
Cəmi əhali 26 678 24 748 51 426
  • Siyahıyaalınmanın yekunlarına əsasən etnik kimliyni türk olaraq qeyd edənlərin ana dilinə görə bölgüsü:[5]
  • Ana dilini türk dili olaraq göstərənlər: 13,705 nəfər
  • Ana dilini bildirməyənlər: 40 nəfər
Kürdüstan qəzasının əhalisi (etnik tərkib), 1926-cı il[7]
No Etnik qrup Kişilər Qadınlar Cəmi sayı
11. cəmi 26 678 24 748 51 426
1. kürd 19 160 18 022 37 182
2. türk 7 142 6 603 13 745
3. erməni 288 85 373
4. rus 59 22 81
5. ukraynalı 14 6 20
6. gürcü 2 1 3
7. alman 1 1 2
8. tatar 1 ... 1
9. ləzgi ... 1 1
10. avar ... 1 1
11. digər 11 6 17
Kürdüstan qəzasının əhalisi (ana dili), 1926-cı il[7]
No Ana dili Kişilər Qadınlar Cəmi sayı
9. cəmi 26 678 24 748 51 426
1. türkcə 24 589 23 005 47 594
2. kürdcə 1 598 1 525 3 123
3. ermənicə 292 88 380
4. rusca 71 27 98
5. ukrayınca 5 ... 5
6. kartvelcə 2 1 3
7. tatarca 1 ... 1
8. almanca ... 1 1
9. digər 120 101 221

Qeyd: Sonrakı araşdırmalar bölgədə 1926-cı il siyahıyaalınmasının təcrübəsiz və hazırlıqsız aparıldığını və bu səbəbdən əslində bölgə əhalisinin tam əksəriyyətinin türk olduğunu, kürdlərin isə etnik azlıq təşkil etdiyini göstərmişdir.[8]

Dairələr üzrə

redaktə
Kürdüstan qəzası dairələrinin əhalisi (etnik tərkib), 1926-cı il
Etnik qrup Bütün qəza Laçın ş. Qaraqışlaq d. Kəlbəcər d. Qoturlu d. Qubadlı d. Kürdhacı d. Muradxanlı d.
Cəmi 51 426 435 6 050 12 046 4 888 13 533 8 285 6 189
kürd 37 182 110 6 003 11 967 4 873 1 8 169 6 059
türk 13 745 164 21 62 13 13 367 99 19
erməni 373 66 8 12 2 162 13 110
rus 81 57 15 4 ... 1 3 1
ukraynalı 20 18 2 ... ... ... ... ...
gürcü 3 3 ... ... ... ... ... ...
alman 2 2 ... ... ... ... ... ...
tatar 1 y. 1 ... ... ... ... ...
avar 1 1 ... ... ... ... ... ...
ləzgi 1 1 ... ... ... ... ... ...
Kürdüstan qəzası dairələrinin əhalisi (ana dili), 1926-cı il
Ana dili Bütün qəza Laçın ş. Qaraqışlaq d. Kəlbəcər d. Qoturlu d. Qubadlı d. Kürdhacı d. Muradxanlı d.
Cəmi 51 426 435 6 050 12 046 4 888 13 533 8 285 6 189
türkcə 47 594 274 4 186 11 658 3 965 13 328 8 122 6 061
kürdcə 3 123 2 1 799 298 871 y. 141 12
ermənicə 380 65 14 12 2 162 13 112
rusca 98 74 16 4 y. 1 3 ...
ukrayınca 5 4 1 ... ... ... ... ...
gürcücə 3 3 ... ... ... ... ... ...
almanca 1 1 ... ... ... ... ... ...
farsca 1 1 ... ... ... ... ... ...
tatarca 1 ... 1 ... ... ... ... ...

Lənkəran qəzası

redaktə
  • Siyahıyaalınmanın yekunlarına əsasən etnik kimliyni türk olaraq qeyd edənlərin ana dilinə görə bölgüsü:[5]
  • Ana dilini türk dili olaraq göstərənlər: 103.862 nəfər
  • Ana dilini talış dili olaraq göstərənlər: 4.734 nəfər
  • Ana dilini fars dili olaraq göstərənlər: 8 nəfər
  • Ana dilini kurə dili olaraq göstərənlər: 4 nəfər
  • Ana dilini rus dili olaraq göstərənlər: 1 nəfər
  • Ana dilini bilidirməyənlər: 2.572 nəfər
Lənkəran qəzasının əhalisi (etnik tərkib), 1926-cı il[9]
No Etnik qrup Kişilər Qadınlar Cəmi Nisbəti
13. cəmi 108 215 100 264 208 479 100 %
1. türk 57 722 53 459 111 181 53.33 %
2. talış 39 900 37 361 77 261 37.06 %
3. rus 6 797 6 587 13 384 6.42 %
4. erməni 281 230 511 0.25 %
5. alman 52 52 104 0.05 %
6. dağ yəhudisi 51 50 101 0.05 %
7. ukraynalı 43 12 55 0.03 %
8. fars 34 5 39 0.02 %
9. gürcü 25 10 35 0.02 %
10. tatar 22 ... 22 0.01 %
11. ləzgi 8 4 12 0.01 %
12. kürd 1 ... 1 0.00 %
13. digər 3 279 2 494 5 773 2.75 %
Lənkəran qəzasının əhalisi (ana dili), 1926-cı il[9]
No Ana dili Kişilər Qadınlar Cəmi sayı
13. cəmi 108 215 100 264 208 479
1. türkcə 56 744 51 971 108 715
2. talışca 41 809 38 747 80 556
3. rusca 6 851 6 630 13 481
4. ermənicə 283 215 498
5. tatca 50 50 100
6. almanca 51 46 97
7. farsca 54 29 83
8. ukrayınca 35 7 42
9. kartvelcə 24 10 34
10. tatarca 21 0 21
11. kurəcə 12 4 16
12. kürdcə 1 3 4
13. digər 2 280 2 552 4 832

Mənbə

redaktə
  1. Букшпан А. Азербайджанские курды: Лачин, Кельбаджары, Нахкрай: Заметки /А. Букшпан; Выпускающий. З. Агаев Азербайджанский Гос. Научно-Исследоват. Институт Отделение Востока Баку, 1932.- 94 с.
  2. "Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по республикам СССР: Закавказская СФСР — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". Archived from the original on 2007-09-29. İstifadə tarixi: 7 iyul 2015..
  3. "Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР: Закавказская СФСР/Азербайджанская ССР — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". Archived from the original on 2012-02-03. İstifadə tarixi: 7 iyul 2015..
  4. "Всесоюзная перепись населения 1926 г. СССР, республики и их основные регионы. Населенные места. Наличное городское и сельское население.: Азербайджанская ССР — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". Archived from the original on 2015-07-07. İstifadə tarixi: 7 iyul 2015..
  5. "Всесоюзная перепись населения 1926 г. Белорусская, Украинская, Закавказская, Узбекская, Туркменская республики и их основные регионы. Населенные места. Наличное городское и сельское население.: Азербайджанская ССР — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". Archived from the original on 2015-07-07. İstifadə tarixi: 7 iyul 2015..

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ 1 2 3 Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1926 г. Белорусская, Украинская, Закавказская, Узбекская, Туркменская республики и их основные регионы. Населенные места. Наличное городское и сельское население. : 1.Азербайджанская ССР Arxivləşdirilib 2015-07-07 at the Wayback Machine---Источник: Всесоюзная перепись населения 1926 года.М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928-29. Том 10. Стр. 2-3. Том 11. Стр. 2-3. Том 14.Стр.5. Том 15.Стр.6. Том 16. Стр.4.
  2. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР :Закавказская СФСР/Азербайджанская ССР Arxivləşdirilib 2012-02-10 at the Wayback Machine---Источник: Всесоюзная перепись населения 1926 года.М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928-29. Том 10-16. Таблица VI. Население по полу, народности.---А также Excel файл Arxivləşdirilib 2019-11-27 at the Wayback Machine
  3. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1926 г. Распределение постоянного населения на местных и неместных уроженцев :Закавказская СФСР: Азербайджанская ССР (с Нахичеванской АССР) Arxivləşdirilib 2021-07-09 at the Wayback Machine---Источник: Источник: Всесоюзная перепись населения 1926 года. Т.LI. М. 1930. Табл.V. Уроженцы СССР, постоянно проживающие - по месту рождения. С.174-193
  4. ↑ III. Tableaux de statistiques. — Union des républiques socialistes soviétiques. — RSS d'Azerbaïdjan, p. 701 Arxivləşdirilib 2023-06-29 at the Wayback Machine. // Composition linguistique des nations du monde. 5. L'Europe et l'URSS Arxivləşdirilib 2022-03-25 at the Wayback Machine. Directeurs de l'edition: Heinz Kloss et Grant D. McConnell. Centre international de recherches sur le bilinguisme. Québec: Les Presses de l'Université Laval, 1984, 862 pages. ISBN 9782763770444
  5. ↑ 1 2 3 Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Распределение тюрок Азербайджанской ССР по родному языку (1926 г.) Arxivləşdirilib 2022-03-25 at the Wayback Machine. (без АО Нагорного Карабаха)
  6. ↑ 1 2 Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Геокчайский уезд (1926 г.) Arxivləşdirilib 2018-12-06 at the Wayback Machine
  7. ↑ 1 2 Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Курдистанский уезд (1926 г.) Arxivləşdirilib 2022-06-19 at the Wayback Machine
  8. ↑ Букшпан А. Азербайджанские курды: Лачин, Кельбаджары, Нахкрай Arxivləşdirilib 2022-03-25 at the Wayback Machine: Заметки /А. Букшпан; Выпускающий. З. Агаев Азербайджанский Гос. Научно-Исследоват. Институт Отделение Востока Баку, 1932, стр.66
  9. ↑ 1 2 Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Ленкоранский уезд (1926 г.) Arxivləşdirilib 2022-03-25 at the Wayback Machine
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Azərbaycan_SSR_əhalisinin_siyahıyaalınması_(1926)&oldid=7096563"