Dərviş Mehmed Paşa
Dərviş Mehmed Paşa (1729[1], Aksaray[d], Osmanlı imperiyası – 15 may 1777[1], Xios) — I Əbdülhəmid səltənətində ümumilikdə 1 il 5 ay 28 gün sədrəzəm olmuş Osmanlı dövlət adamı.[2][3][4][5]
| Dərviş Mehmed Paşa | |
|---|---|
| 7 iyul 1775 – 5 yanvar 1777 (ləqəbi: Yağlıqçızadə) | |
| Əvvəlki | İzzət Mehmed Paşa |
| Sonrakı | Malatyalı Mehmed Paşa |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1729[1] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 15 may 1777[1] |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | Misirlizadə İbrahim Paşa məscidi, Saqqız adası |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | Dərviş Əbdülqədir Əfəndi |
Həyatı
redaktə1729-cu ildə İstanbulun Aksaray səmtində dünyaya gəldi. Atası yağlıkçı (dəsmal, camaşır və başqa əşyalar satan şəxs) Kadri ağa olaraq tanınan Dərviş Əbdülqədir Əfəndidir. İlk olaraq dəftərdar Behcət Mehmed Əfəndinin möhürdarı olaraq xidmətə başlayan Mehmed bəy daha sonra Naili Abdullah Paşa, Silahdar Əli Paşa və İyirmisəkkizçələbizadə Mehmed Səid Paşanın sədarətləri dönəmində (1755-1757) katib olaraq xidmət etdi. 27 mart 1765-ci ildə qürəbayi yəmin bölüyünün katibliyinə gətirildi və yüksək dərəcəli katiblər zümrəsinə qatıldı. 6 mart 1767-ci ildə İstanbuldakı iltizamlar üzrə məmur təyin edildi.
1768-ci ildə başlayan Osmanlı-Rusiya müharibəsinə dəftərdar kisədarı olaraq qatıldı. Babadağındakı ordugahda vəzifələndirildi. 5 oktyabr 1771-ci ildə xəstələnən dəftərdar Hacı İsmayıl Əfəndinin yerinə vəkil təyin edildi. Dörd ay davam edən vəkilliyin ardından Hacı İsmayıl Əfəndinin vəfatıyla 27 yanvar 1772-ci ildə baş dəftərdar seçildi. Müharibənin sonuna qədər bu vəzifədə xidmət etdi.
Sədarət kəndxudası Əhməd Rəsmi Əfəndinin Kiçik Qaynarca sülhünün müzakirələrinə göndərilməsi səbəbilə 11 iyul 1774-cü ildə onun yerinə vəkil təyin olundu. Ordu geri dönüş yolunda ikən 5 sentyabrda vəzifədən alınsa da, yeni sədrəzəm İzzət Mehmed Paşanın müdaxiləsiylə 28 sentyabrda ikinci dəfə baş dəftərdar oldu.
Əndərun ağaları və xüsusilə də, padşahın silahdarı Seyid Mehmed ağayla qurduğu yaxın əlaqələr nəticəsində Dərviş Mehmed bəy 5 aprel 1775-ci ildə sədarət kəndxudalığına təyin edildi. Şeyxülislam İbrahim Bəyəfəndi ilə aralarında çıxan sərt münaqişənin ardından vəzifədən alınan sədrəzəm İzzət Mehmed Paşanın yerinə 7 iyul 1775-ci ildə sədarətə gətirildi. Sədarəti dönəmində üzləşdiyi ilk ciddi məsələ isə Sultan Əbdülhəmidin taxta çıxdıqdan sonra dünyaya gələn ilk övladının ölü doğulması oldu. Belə ki, külli miqdarda pul xərclənən doğum şənliklərinin ləğv edilməsindən 11 gün sonra padşahın bir qızı dünyaya gəldi. Xədicə Sultanın doğulması səbəbilə paytaxtda keçirilən mərasim və şənliklərin təşkil olunması ilə vəzifələndirilən Dərviş Mehmed Paşanın sədarəti dönəmində Şahzadə Mehmed və Şahzadə Əhmədin də doğum şənlikləri tərtiblənmişdir. Sədarəti dönəmində ordu daxilində mühüm tənzimləmələr edən Dərviş Mehmed Paşa bir çox bölük və birliyi ləğv edərək mərkəzi orduya birləşdirdi.
Eynilə sələfi İzzət Mehmed Paşa kimi, o da məhz davam edən Krım problemi səbəbilə vəzifədən alındı. Belə ki, Şahin Gəray rusların dəstəyilə Krım xanı olmuş, bundan narazı olan Osmanlı tərəfdarı yerli tatar bəyləri isə durmadan İstanbula nümayəndə heyəti göndərərək türkləri ruslara qarşı müharibəyə təhrik etməkdə idi. Ancaq eynilə sələfi kimi bu müraciətləri göz ardı edən Dərviş Mehmed Paşa 5 yanvar 1777-ci ildə vəzifədən alındı. Bundan başqa vəzifədən alınma səbəbi olaraq tutduğu vəziyə layiq olmayan hərəkətləri olması da göstərilir. Vəzifədən alındıqdan sonra Topqapı sarayında bir gün həbs tutulan Dərviş Mehmed Paşa malları müsadirə edilərək azadlığa buraxıldı. Ancaq cəmi 40 gün sonra 10 fevral 1777-ci ildə Hanya qalasının mühafizəsiylə vəzifələndirildi. Yolda ikən səhhəti pisləşən və bu səbəblə səyahətinə fasilə verərək Saqqız adasına çıxan Dərviş Mehmed Paşa 15 may 1777-ci ildə burada vəfat etdi. Cənazəsi günümüzədək gəlib çatmayan Misirlizadə İbrahim Paşa məscidinin həyətinə dəfn edildi.
Mənbə
redaktə- Şem‘dânîzâde, Müri’t-tevârîh (Aktepe), II/B, s. 85; III, 6, 9, 12, 30–36, 38, 43–45, 61;
- Mehmed Hasîb Rûznâmesi (haz. Süleyman Göksu, yüksek lisans tezi, 1993), MÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, vr. 20a, 24b, 25b, 29b;
- Sırkâtibi Mustafa, Rûznâme-i Sultân Abdülhamîd Han, İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet, nr. O. 121, vr. 22b;
- Rûzmerre, TTK Ktp., Yazma, nr. 1001, s. 4–7;
- Hüseyin Râmiz, Zübdetü’l-vâkıât, İÜ Ktp., TY, nr. 2395, vr. 1b-2a;
- Hasîb Üsküdârî, Vefeyât-ı Ekâbir-i İslâmiyye, İÜ Ktp., TY, nr. 564, s. 50;
- a.mlf., Mecmûa-i Tevârih (haz. Fahri Ç. Derin – Vahid Çabuk), İstanbul 1985, s. 335–336;
- Kethüdâzâde Said, Târîh-i Sefer-i Rusya, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 2143, vr. 14b;
- Sâdullah Enverî, Târih, Millet Ktp., Ali Emîrî, Tarih, nr. 67, II, vr. 15b, 17b, 19b, 23b, 29a, 34b, 42b, 43a, 61a-62a, 79a-b;
- Enverî Sâdullah Efendi Târihi I (haz. Muharrem Saffet Çalışkan, doktora tezi, 2000), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, vr. 270b, 303a-304b, 351b, 407b, 452b, 458a;
- Ahmed Câvid, Verd-i Mutarrâ: Hadîkatü’l-vüzerâ Zeyli, İstanbul 1271, s. 27–28;
- Vâsıf, Târih, I, 287; II, 154–155, 177, 197, 203, 240, 295;
- a.e., TSMK, Hazine, nr. 1406, vr. 12a, 19b, 27b-28a, 30b, 33b, 34b, 35a, 37b-38a-b, 50a-51a, 59b-60a;
- Zâimzâde Mehmed Sâdık, Târihçe, İÜ Ktp., TY, nr. 2532, vr. 6b, 7b, 10a;
- Muhtasar Nûrü’l-hüdâ, İÜ Ktp., TY, nr. 1423, vr. 1b;
- Konyalı, Üsküdar Tarihi, II, 374;
- Fikret Sarıcaoğlu, Kendi Kaleminden Bir Padişahın Portresi: Sultan I. Abdülhamid (1774–1789), İstanbul 2001, s. 74, 86, 120, 140–141, 192.