Quadalupe-İdalqo müqaviləsi
Quadalupe-Hidalqo Müqaviləsi 1848-ci il Quadalupe-Hidalqo Müqaviləsi, Quadalupe-Hidalqo Barışıq Müqaviləsi[1](ing. Treaty of Guadalupe Hidalgo , isp. Tratado de Guadalupe Hidalgo)— 1846-1848-ci illər Amerika-Meksika müharibəsinin nəticəsindən Meksika ilə ABŞ arasında 1848-ci il 2 fevralda Meksikanın Quadalupe Hidalqo kəndində imzalanmış sülh müqaviləsi[2].
| Quadalupe Hidalqo müqaviləsi | |
|---|---|
| Sülh, Dostluq, Sərhədlər və Meksika Birləşmiş Ştatları ilə Amerika Birləşmiş Ştatları arasında münasibətlərin tənzimlənməsi müqaviləsi | |
 | |
| Müqavilənin tipi | ikitərəfli müqavilə |
| İmzalanma tarixi | 2 fevral 1848-ci il |
| İmzalanma yeri | Meksika yaxınlığında Quadalupe-Hidalqo kəndi |
| Qüvvəyə minməsi | 30 may 1848-ci il |
| • şərtləri | Meksikanın öz ərazisinə güzəşt etməsi; ABŞ və Meksika arasında yeni bir sərhədin qurulması; ABŞ müharibə zamanı Meksika ərazisinə dəymiş ziyana görə 15 milyon peso ödəməli |
| İmzalayanlar |
 MeksikaХосе Бернардо Коуто Meksika Miquel de Atristine MeksikaLuis Qоnzaqa Кuevасs ABŞNikolas Turist |
| Tərəflər |
Meksika ABŞ |
| Dilləri | ispan dili, ingilis dili |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
 Quadalupe-İdalqo müqaviləsi Vikimənbədə | |
Müqavilə, hərbi məğlubiyyətə uğramış Meksikanın ABŞ-nin Kaliforniya ştatının, Nevada, Yuta, Nyu Meksiko, Texas, Arizona, Kolorado, Vayominq, Kanzas və Oklahoma hissələrinin müasir ərazisini özündə birləşdirən 1.36 milyon km² (ərazisinin təxminən 55%), keçdiyini (Meksika Sessiyası) təsbit etdi. Bundan əlavə, Meksika Texas üçün bütün tələblərdən imtina etdi, beynəlxalq sərhəd Rio Qrande çayı üzərində quruldu. Kompensasiya olaraq ABŞ müharibə zamanı Meksika ərazisinə dəymiş ziyana görə 15 milyon peso ödəməyə söz verdi. Birləşmiş Ştatlar Meksika hökumətinin ABŞ vətəndaşlarına 3,25 milyon dollar borcunu da öz üzərinə götürdü.
Tarix redaktə
Ümumi məlumat redaktə
1821-ci ildə müstəqillik qazandıqdan sonra Meksika ABŞ-nin Qərbə davamlı genişlənməsini nəzərə alaraq ərazisini qorumaq problemi ilə üzləşdi. Meksika Kaliforniya, Nyu Meksiko və Texas da daxil olmaqla geniş şimal ərazilərinin kolonizasiyasını təşviq etməli idi, lakin oradakı Meksika vətəndaşlarının sayı 50.000-dən çox deyildi və ölkə on bir illik müstəqillik uğrunda gedən qızğın müharibədən yorğun düşmüşdü. Sənaye mallarının istehsalı praktik olaraq dayandırıldı, kəndlər viran qaldı, dövlət xəzinəsi xarab oldu və hakimiyyət uğrunda fəal mübarizə davam etdi.
Meksika vətəndaşı olmaq istəyən, ispan dilində danışmağı öyrənmək istəyən,Katolik olub və Meksika qanunlarına əməl etmək istəyən hər bir əcnəbiyə 5 il müddətinə böyük həcmdə torpağı aşağı qiymətlərlə, kreditlə və vergi və rüsumlardan azad olunmaqla satılan çox sadə bir müstəmləkəçilik siyasəti təklif edildi.
Eyni zamanda, Amerikalılar 300 Amerika ailəsi tərəfindən Texas ştatının az məskunlaşmış düzənliklərini (Amerikalı mühacirlər torpaq ayrılmalarının ucuzluğunu nəzərə alaraq bu torpaqları axtardılar) (bu güzəşt özünü Meksika imperatoru I Aqustin elan edən Aqustin İturbid tərəfindən təsdiqlənmiş və sonra Respublika hökuməti) alınmışdır.Bu ilk güzəşt özüylə növbəti güzəştləridə gətirdi. Sürətlə inkişaf edən Amerika Birləşmiş Ştatları inkişaf edən bir iqtisadiyyata və artan əhaliyə sahib idi. ABŞ, Luiziananı Fransadan və Floridanı İspaniyadan aldı ərazilərini ilk Amerikan sakinlərinin məskunlaşdığı Sakit Okeana qədər genişləndirmək niyyətində idi. ABŞ və Yeni İspaniya (Meksika) arasında sərhədləri müəyyən edən 1819-cu ildə bağlanmış Adams-Onis müqaviləsi artıq Amerikalılara sərf eləmirdi[3].
Təsadüfi olaraq bütün münaqişələri güc yolu ilə həll etməyə çalışan General Santa Annanın diktator qaydası Texasda böyüməkdə olan Meksika əleyhinə üsyanlara səbəb oldu. 1836-cı ildə uğurlu bir üsyan nəticəsində Texas silahlalanaraq,mübarizə ilə öz müstəqilliyini elan etdi(Santa Anan texaslılara əsir düşdü). 1845-ci ildə ABŞ tərəfindən ilhaq edildi. Meksika hökuməti əvvəldən öz üsyankar ərazisi hesab edərək,Texasın müstəqilliyini tanımaqdan imtina etdi. Ancaq ilhaqdan sonra, Texasın ayrı bir müstəqil dövlət olaraq inkişaf etməsini və ABŞ-nin bir hissəsi olmamağı israr etsə də, müstəqilliyin tanınmağa razı oldu.
Meksika ilə hərbi toqquşmanın fəal tərəfdarı 1845-ci ildə general (və gələcək prezident) Zakhari Taylora Luizianadan Texasa qoşunların köçürülməsi barədə gizli əmr verən Amerika prezidenti Ceyms Noks Polk idi. Eyni zamanda dəniz heyətləri Meksika körfəzinə və Sakit okeana göndərildi. Eyni zamanda Kaliforniyanı 25 milyon dollara, Nyu Meksiko - 5 milyona geri almaq təklifi edildi[4].
Müharibənin başlamasının birbaşa səbəbi Meksika ilə Texas arasındakı mübahisələr, Nuezes və Rio Grande çayları arasındakı ərazilər idi - ABŞ bu ərazinin Texas ilə birlikdə bir hissəsi olmasını təkid etdi.Müharibənin başlamasının birbaşa səbəbi Meksika ilə Texas arasındakı mübahisələr, Nuezes və Rio Qrande çayları arasındakı ərazilər idi - ABŞ bu ərazinin Texas ilə birlikdə bir hissəsi olmasını təkid etdi, Meksika bu torpaqların heç vaxt Texasın bir hissəsi olmadığını və buna görə də həmişə Meksikanın bir hissəsi olduğunu və qalacağını iddia etdi.
Müharibənin gedişi redaktə
8 Mart 1846-cı ildə Birləşmiş Ştatlar Ordusu, general Teylorun komandanlığı altında Texas sərhədini keçərək Meksikaya ayaq basdı. Mübahisəli ərazi işğal edildi və ABŞ donanması Meksika limanlarını mühasirəyə almağa başladı. Bu şəraitdə Meksika 23 apreldə ABŞ-yə müharibə elan etdi. 13 May, ABŞ da eyni şəkildə cavab verdi.
May ayının ortalarından etibarən Amerikanın Meksikanın daxilinə hücumları başladı.Eyni zamanda 1844-cü ildə devrilən Santa Anna hakimiyyətə qayıtdı və öz dəstəyi və 30 milyon dollar qarşılığında ərazi güzəştləri ilə bağlı gizli danışıqlara başladı.
İki ay davam edən hərbi toqquşmalardan sonra Kaliforniya, ABŞ-yə 17 avqustda, Nyu Meksiko isə 22 avqustda ilhaq edildi. Ancaq sentyabr ayının sonunda işğal edilmiş ərazidə qiyamlar və partizan müharibələri başladı (Kaliforniya 4 aylıq müddətə meksikalılara qayıtdı və Nyu Meksikoda döyüşlər başladı).
Sentyabr ayında meksikalılar Monterreydə məğlub oldular, noyabrda strateji Tampiko limanını və Koahuila əyalətinin paytaxtı Saltillonu təhvil verdilər.
1847-ci ildə böyük şəhər və Verakruz limanı ilk yerə düşdü və sentyabrda Santa Anna döyüş olmadan Mexiko şəhərini təslim etdi və bundan sonra ölkədən qaçdı. Manuel de la Penanın müvəqqəti hökuməti ABŞ şərtlərinin əsas bəyan olduğu bir müqavilə bağlamağa məcbur oldu.
Müqavilə 2 fevral 1848-cü ildə Quadalupe Hidalqo kəndində (indiki Mexiko şəhər ərazisi) hər iki dövlətin səlahiyyətli nümayəndələri tərəfindən imzalanmışdır.
Razılaşma ABŞ Konqresi tərəfindən 10 martda 14 səsə 38 səs çoxluğu ilə, mayın 19-da isə Keretaro-da Meksika Konqresi (parlament) (34 səsə 51 səs) tərəfindən təsdiq edildi. Mayın 30-da iki ölkə arasında sülh bərqərar oldu.
Razılaşma şərtləri redaktə
Müqavilənin şərtlərinə görə, Meksika müasir Texas, Kaliforniya, Yuta, Nevada, Nyu Meksiko və Arizonanın əksər ərazilərinin, Kolorado və Vayominq ştatlarının kiçik ərazilərinin ilhaq edilməsini tanıdı. Arizona və Nyu Meksiko ştatlarının qalan hissəsi sonradan (1853-cü ildə) "Qadsden alınması" şəklində geri verildi.
Müqavilənin vacib tərəfləri arasında aşağıdakılar var: ABŞ-nin Texas və Meksika əyalətləri arasında Rio Grande çayı boyunca (Rio Bravo del Norte) sərhədin yaradılması və köçürülən ərazilərdə yaşayan meksikalıların mülkiyyət hüquqlarının və mülkiyyətinin qorunması. Birləşmiş Ştatlar sərhədin keşik çəkilməsinin məsuliyyətini öz üzərinə götürdü və hər iki ölkə sərhəd məsələlərini hər iki ölkə üçün məcburi olan qərarlarla birgə məhkəmə yolu ilə həll etməyə razı oldu. Bununla birlikdə, ABŞ Senatı müqaviləni təsdiqlədikdə, əvvəllər İspaniya və Meksika hökumətləri tərəfindən verilmiş Meksika ərazilərini tərk edən 10-cu maddə, müqavilənin mətnindən çıxarıldı, köçürülən ərazilərdəki meksikalıların hüquqlarının qorunmasını zəmanət verən 9-cu maddənin tamamilə deklarativ olmasını təmin etdi[5].
Razılaşma maddəsi redaktə
Müqavilə 23 maddədən, habelə bir neçə müvəqqəti (keçid) müddəalardan ibarət idi (tam mətn daxil edilmişdir Викитеке[ölü keçid]).
Məqalələrin məzmununu qısaca aşağıdakı kimi qeyd etmək olar[6]:
I. Barış elan etdi.
II. Konstitusiya quruluşu bərpa olunur.
III. Meksika limanlarının mühasirəsi qaldırıldı, işğalçı qüvvələr təxliyə edildi.
IV. Amerika qoşunlarının ələ keçirdikləri ərazilər azad edilir və hərbi əsirlər geri qaytarılır.
V. İki ölkə arasındakı sərhədi Gila və Bravo çayları ilə müəyyənləşdirilir və Meksika ərazisinə Sonora və Cənubi Kaliforniya arasındakı quru körpüsü vasitəsilə bağlanmasına imkan verir.
VI. ABŞ gəmiləri və vətəndaşlarının Kaliforniya körfəzi və Kolorado çayı üzərindən pulsuz tranziti, Gila çayı yaxınlığındakı ərazinin qərbindəki bir magistral yolun hər iki tərəf üçün faydası olmadığı təqdirdə, quru yolu ilə həll edilmir.
VII. Sərbəst və sərbəst naviqasiya, tərəflərin icazəsi olmadan bu keçidi əngəlləyən və ya kəsən hər hansı bir iş görmədən, Gila və Bravo del Norte çaylarında hər iki tərəf üçün sökülmə istisna olmaqla, icazə verilir.
VIII. Meksika torpaqlarının yeni ərazilərdə qalma hüquqları və zəmanətləri qorunur və onlara saxlamaq istədikləri vətəndaşlıqları seçməyə icazə verilir.
IX. Təyin olunmuş ərazilərdə Meksika vətəndaş hüquqları bir il ərzində qorunur və Amerika Birləşmiş Ştatlarının digər sakinlərinin siyasi hüquqları ilə bərabərlik qurulur. Kilsə hüquqları və xüsusiyyətləri də qorunur.
X. Meksika hökuməti tərəfindən həyata keçirilən bütün torpaq əməliyyatları dəyişdirilə bilməz. Torpaq güzəştçiləri, Meksika hökuməti qarşısında 1836-cı ilin martınadək Texasda və 1845-ci ilin mayından başlayaraq ərazinin qalan hissəsində götürdükləri öhdəlikləri yerinə yetirsələr, onları saxlaya biləcəklər; əks təqdirdə güzəştlərə riayət etmək məcburi olmayacaqdır.
XI. Amerika Birləşmiş Ştatları öz ərazisindəki yerli qəbilələri nəzarətdə saxlamağa və onların Meksikaya keçməsinə mane olmağa can atır; Meksikada oğurlanmış məhkumları, əşyaları və ya mal-qara almayın və ya dəyişdirməyin, satmayın və ya odlu silah və ya sursatla təmin etməyin; və Meksika məhbuslarının xilas edilməsi və geri qaytarılması üçün səy göstərin.
XII. Ərazinin itirilməsinə görə təzminat olaraq Amerika Birləşmiş Ştatları dərhal 3 milyon dollar ödəyərək Meksikaya on beş milyon dollar, qalanını illik faizlə 6 faiz ödəyəcəkdir.
XIII. Amerika Birləşmiş Ştatları hərbi xərclərə görə Meksikadan təzminat tələb etməyəcək və Amerika vətəndaşlarının aldığı maddi tələbləri özü ödəyəcəkdir.
XIV. Amerika Birləşmiş Ştatları, Meksikadan vətəndaşlarına, cari və ya gələcək üçün kompensasiya tələb etməyəcək.
XV. Amerika Birləşmiş Ştatları, Meksikadan vətəndaşları üçün əvvəlcədən kompensasiya tələb etməyəcək və beş milyon iki yüz əlli min pesosu keçməməsi şərti ilə müvafiq tələbləri ödəyəcəkdir.
XVI. Hər tərəf öz sərhədini gücləndirə bilər.
XVII. Müqavilənin müddəaları ilə fiziki, hüquqi və ya siyasi gerçəklik arasındakı uyğunsuzluqlar səkkiz il müqavilədə təsvir olunduğu kimi eyni qüvvə ilə ümumi razılaşma yolu ilə həll edilə bilər; bu dövrün sonunda yalnız qarşılıqlı razılaşma yolu ilə qərar verilə bilər.
XVIII. İşğalçı qüvvələr üçün Birləşmiş Ştatlar tərəfindən aldadılmasa rəsmi şəkildə boşaldılmayana qədər zəruri vergilər tələb olunmur.
XIX. Gömrük xidməti geri qaytarılmazdan əvvəl və ya sonrakı maddədə göstərilən müddətdə limanlardan gətirilən mallar yüklənə və ya müsadirə edilə bilməz; ABŞ qoşunları tərəfindən işğal edilməyən bir yerə keçməyincə.
XX. Bu müqavilənin imzalandığı andan gömrük rüsumunun qaytarılmasına qədər 60 gündən az vaxt keçsə belə, bu müddət ərzində əvvəlki məqaləyə görə müvafiq hüquqlar istisna olmaqla idxal olunan mallara vergi tutulmur.
XXI. Hər iki respublikanın hökumətləri arasında fikir ayrılığı olarsa, hər iki hökumət özlərini sülh yolu ilə həll etməyi öhdələrinə götürürlər.
XXII. İki respublika arasında müharibə vəziyyətində nəzərə alınmalı olan qaydalar və qanunlar məhduddur.
XXIII. Bu müqaviləni ratifikasiya etmək üçün hər iki respublikanın prezidentləri dörd ay ərzində öz qurultaylarının təsdiqini tələb etməli və təsdiq edilmiş sənədləri mübadilə etməlidirlər.
Bu 23 maddəyə əlavə olaraq Müqavilədə "əlavə və gizli" maddə mövcuddur, yalnız müqavilənin ratifikasiyası 4 aydan çox müdddətə çəkdi. Bu vəziyyətdə təsdiqləmə sənədlərinin mübadiləsi üçün daha dörd ay müddətinə icazə verildi.
Müqavilədə dəyişikliklər redaktə
Tam təsdiqlənmədən Amerika tərəfinin istəyi ilə əvvəl müqavilə IX və X maddələrində, həmçinin digər maddələrdə müxtəlif dəyişikliklərə məruz qaldı.
Orijinal müqavilənin IX maddəsi tamamilə ləğv edildi və tamamilə yenisi ilə əvəz olundu. Beləliklə, Meksikanın satdığı ərazilərdə bir il ərzində mülki hüquqlarını qoruyan və digər ABŞ sakinləri ilə qanuni bərabərlik qurmaq əvəzinə yeni maddə ABŞ Konqresinə bu məsələləri öz istəyi ilə həll etməyə imkan verdi.
Əvvəllər verilmiş torpaqların mülkiyyətinə aid X maddə silinmiş və əvəz edilməmişdir.
Hindistanlılara odlu silah satışına qoyulan məhdudiyyət XI maddədən çıxarıldı.
XII maddə Meksikanın alacağı ehtimal olunan kompensasiya formasının seçilməsini istisna etdi.
Təsdiqlənmiş sənədlərin mübadiləsinin Meksika hökumətinin yerləşdiyi yerdə aparılması barədə XXIII maddəyə əlavə edildi.
Nəhayət, müqavilənin əlavə və gizli bəndi istisna olunur.
Qadsden müqaviləsi redaktə
30 dekabr 1853-cü ildə ABŞ-nin Meksikadakı nümayəndəsi general Ceyms Qadsdenin adını daşıyan Qadsden Müqaviləsi imzalanmışdır. Bu gün Arizona və Nyu Meksiko ştatlarının hissələri bu ərazidə yerləşir. Əməliyyat qiyməti 10 milyon dollar təşkil etdi. Burada, Meksika rəhbərliyinin və ayrıca xarici işlər nazirinin danışıq qabiliyyətlərini qeyd etmək lazımdır, çünki Qadsden əvvəlcə bu bölgəni deyil, həm də Çihuahua (247 087 km²) və Sonora (184 934 km²), Kaliforniya yarımadası - Aşağı (70 113 km²) və Aşağı Kaliforniya (73 677 km²), yəni. başqa 575,881 km² (Quadalupe-Hidalqo müqaviləsindən sonra qalan Meksika ərazisinin 31.5% -i).
Nəticələr redaktə
Amerika Birləşmiş Ştatları nəticədə müqavilənin X maddəsini sildi və müqavilənin IX maddəsinin məzmununu və birmənalılığını əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirdi. Bu ərazi alınması ABŞ üçün həmişə olub və uğurlu hesab olunur.
Müqavilənin bağlanması zamanı təxminən 100.000 Meksika vətəndaşı Meksika tərəfindən verilən torpaqlarda (ölkə əhalisinin təxminən 4%) yaşayırdı. Onların hamısı əmlaklarını və torpaq sahələrini saxlamadılar: məhkəmə çəkişmələrindən sonra Kaliforniyadakı çikanosun 27% -dən Nyu Meksikoda 76% -ə qədər torpaq zəbti baş verdi. Bir il ərzində 10% -i Meksikaya qayıtdı, orada yeni torpaq payı aldı, 90% -i ABŞ-də qaldı.
Ərazilərdə Xoakina Muriyeta kimi liderlərlə birlikdə çox sayda partizan və quldur birləşmələri meydana çıxdı və Amerika qruplaşmalarına düşmənçilik kök saldı. Tıxanan ədalət anlayışı, Zorro kimi personajları doğuran folklora da təsir etdi.
Saziş, 11-ci dəfə prezident vəzifəsini icra edən General Santa Annanın populyarlığına son dərəcə mənfi təsir göstərdi. Meksikalılar ona ölkənin geniş ərazilərinin satılmasını və əməliyyatdan əldə olunan vəsaitin böyük hissəsinin oğurlanmasını bağışlamadılar. İki ildən az müddətdə o devrildi və ölkədən qaçdı.
İstinadlar redaktə
- ↑ https://www.runivers.ru/bookreader/book10463/#page/434/mode/1up%7CГуадалупе-Идальго Arxivləşdirilib 2022-06-02 at the Wayback Machine мирный договор 862-863
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-12.
- ↑ Defiant Peacemker: Nicholas Trist in the Mexican War, by author Wallace Ohrt
- ↑ Потокова Н. В. Агрессия США против Мексики. 1846—1848. — М.: Соцэкгиз, 1962, с.57-59
- ↑ "El Tratado de Guadalupe Hidalgo 17 апреля 2010". 2015-05-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-12.
- ↑ "Treaty of Guadalupe Hidalgo; February 2, 1848". May 5, 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: September 12, 2019.
Mənbə redaktə
- Потокова Н. В. Агрессия США против Мексики. 1846—1848. М.: Соцэкгиз. 1962.
Xarici keçidlər redaktə
Həmçinin bax redaktə
|
