Türkiyə–Suriya zəlzələsi — 6 fevral 2023-cü ildə Türkiyənin cənubunda Qaziantep şəhərinin Şehitkamil ilçəsində Türkiyə vaxtı ilə saat 04:17-də (01:17 UTC) baş verən güclü zəlzələ. Zəlzələ Türkiyə və Suriyada ciddi dağıntılara səbəb oldu.[6]
Şərqi Anadolu Fayını əks etdirən Anadolu Yaylasının xəritəsi
Zəlzələnin yeri onu Anadolu, Ərəbistan və Afrika lövhələrinin üçlü qovşağının yaxınlığında yerləşdirir. Zəlzələnin mexanizmi və yeri ya Şərqi Anadolu Fay zonasında, ya da Ölü Dəniz Transformasiya Fay Zonasında baş verməsi ilə uyğundur. Şərqi Anadolu Fayı Türkiyənin Egey dənizinə qərbə doğru çıxmasını, Ölü dəniz Transformasiyası isə Ərəbistan yarımadasının Afrika və Avrasiya plitələrinə nisbətən şimala doğru hərəkətini tənzimləyir.
Şərqi Anadolu Fayı Anadolu və Ərəb plitələri arasında sərhədi təşkil edən 700 kilometr uzunluğunda (430 mil) sinistral transformasiya fayıdır. Çatışmazlıq şərqdən qərbə doğru ildə 10 mm (0,39 düym) azalan sürüşmə sürətlərini göstərir, burada ildə 1–4 mm (0,039–0,157 düym) kənarlaşma olur. Qırılma 1789 (M 7.2), 1795 (M 7.0), 1872 (M 7.2), 1874 (M 7.1), 1875 (M 6.7), 1893 (M 7.1) və 2020-ci illərdə (Mw 6.8) böyük zəlzələlərə səbəb oldu. Bu zəlzələlər qırılmanın ayrı-ayrı seqmentlərini parçaladı. Şərqdəki seysmik cəhətdən aktiv Palu və Pütürge seqmentləri M 6.8-7.0 zəlzələlər üçün təxminən 150 il təkrarlanma intervalı göstərir. Qərbdəki Pazarcık və Amanos seqmentləri M 7.0–7.4 zəlzələlər üçün müvafiq olaraq 237–772 və 414–917 il təkrarlanma intervallarına malikdir.[7][8]
Ölü dəniz transformasiyası Qırmızı dənizdən şimal-cənub istiqamətində Şərqi Anadolu Fayı ilə qovuşduğu Maraş Üçlü Qovşağına qədər uzanır.[9] Türkiyənin cənubundakı sol-yanlı sürüşmə yarığının şimal hissəsi ən azı 14 böyük tarixi zəlzələnin mənbəyi olmuşdur. Ən son olaraq 1822 və 1872-ci illərdə iki böyük zəlzələ baş verdi. 1872-ci il zəlzələsi ən azı 1800 nəfərin ölümünə səbəb oldu. 115, 526, 587, 1170 və 1822-ci illərdə baş verən zəlzələlər müvafiq olaraq bir neçə on minlərlə və bir neçə yüz min nəfərin ölümü ilə nəticələndi.[10]
Fevralın 6-da baş verən zəlzələlərin baş verdiyi bölgə seysmoloji cəhətdən nisbətən sakitdir. 1905-ci ildən bəri 6 fevral zəlzələlərindən 250 km (160 mil) məsafədə 6,0 və ya daha böyük bal gücündə yalnız beş zəlzələ (1905, 1945, 1986, 1998) baş verib. Bunlardan ən böyüyü, 6,7 bal gücündə, 24 yanvar 2020-ci ildə baş vermişdir. Bütün bu zəlzələlər Şərqi Anadolu qırağı boyunca və onun yaxınlığında baş verib. Fevralın 6-da baş vermiş zəlzələnin episentrinin nisbi seysmik sakitliyinə baxmayaraq, Türkiyənin cənubunda və Suriyanın şimalında keçmişdə əhəmiyyətli və dağıdıcı zəlzələlər baş verib. Suriyanın ikinci ən böyük şəhəri olan Hələb tarixən bir neçə dəfə böyük zəlzələlər nəticəsində dağıdılıb, baxmayaraq ki, bu zəlzələlərin dəqiq yerləri və maqnitudaları yalnız təxmin edilə bilər. Hələb 1138-ci ildə 7.1 bal gücündə, 1822-ci ildə isə 7.0 bal gücündə zəlzələ ilə dağılmışdır. 1822-ci ildə baş vermiş zəlzələnin təxminlərinə görə 20.000-60.000 nəfər həlak olmuşdur. 1114-cü ildə Maraş şəhəri zəlzələdən əziyyət çəkir və şəhərin 40.000 əhalisinin hamısı həlak olur.[11] 856, 1033 və 1754-cü illərdə Yaxın Şərqə təsir edən böyük zəlzələlər müvafiq olaraq 200.000, 70.000 və 40.000 nəfərin ölümü ilə nəticələnmişdir.[12]
ABŞ-nin Geoloji Xidməti tərəfindən zəlzələnin maqnitudası 7,8 (Mww) olaraq ölçüldü. Zəlzələnin mərkəzi Qaziantep vilayətinin qərbində, Suriya ilə sərhədə yaxın idi. Zərbənin dayaz sürüşmə qırılmalarına uyğun fokus mexanizmi var idi. Yırtılma, şimal-qərb-cənub-şərq, şimal-şərq, ya da şimal-qərb-cənub-şərq, şimal-qərb daldırma qırıqlarında baş vermişdir.[13]
Qaziantepdə baş vermiş 7.8 bal gündəki birinci zəlzələnin seysmoqramı (6 fevral 2023, 01:17 (UTC))Qəhramanmaraşda baş vermiş 7.5 bal gücündəki ikinci zəlzələnin seysmoqramı (6 fevral 2023, 10:24 (UTC))
Zəlzələnin maqnitudası 1939-cu il Ərzincan zəlzələsinə bərabər olmaqla, Türkiyədə indiyə qədər qeydə alınmış ən güclü zəlzələdir. Eyni zamanda 1999-cu ildəki İzmit zəlzələsindən sonra ölkəni vuran ən ölümcül zəlzələdir.[14] Bu həm də 2011-ci ildə Tōhoku zəlzələsi və sunamisindən sonra dünya üzrə ən ölümcül zəlzələdir və eyni zamanda Levantda indiyə qədər qeydə alınan ən güclü zəlzələlərdən biridir.[15] Bu, İsrail və Kipr kimi strukturlara ziyan vurdu.
Mww6.7 ölçülü afterşoklar əsas təkandan təxminən 11 dəqiqə sonra baş verdi.[62] USGS-in məlumatına görə, əsas təkandan altı saat ərzində 25 Mw 4.0 və ya daha böyük zəlzələ qeydə alınıb. 12 saatdan çox vaxt keçdikdən sonra USGS 4,3 və ya daha böyük bal gücündə ən azı 54, Türkiyə Fəlakət və Fövqəladə Halların İdarə Olunması Bürosu (AFAD) isə ən azı 120 ümumi yeraltı təkan qeydə aldı.[63]
GEOSCOPE və GCMT-ə görə Mww7.5 və ya Mw7.7 ölçən böyük bir artçı təkan oldu. Zəlzələ UTC vaxtı ilə 10:24-də Elbistandan 4 km (2,5 mil) şimal-şimal-şərqdə Kahramanmaraş vilayətində qeydə alınıb. O, şərq-qərb zərbəsi, şimala enən və ya şimaldan cənuba doğru uzanan, şərqdən bataraq sürüşmə yarması boyunca parçalandı.[64] Bir çox ilkin hesabatlar bunu afterşokdan çox ayrı bir zəlzələ kimi təsvir etdi. Bunun ardınca əlavə iki mb 6.0 afterşok baş verib.
Avstraliyadakı Seysmologiya Tədqiqat Mərkəzindən bir alim bildirib ki, kiçik maqnitudalı afterşokların bir il davam edəcəyi gözlənilir. Bununla belə, güclü sarsıntıya səbəb ola biləcək afterşoklar əsas təkandan sonra günlər və həftələr ərzində davam edə bilər.[65]
Əsas və afterşokların xəritəsi – Mw 4.0 və ya daha böyük[66]
Sakit Okean Şimal-Qərb Seysmik Şəbəkəsinin direktoru və Vaşinqton Universitetinin professoru Harold Tobin Şərqi Anadolu Fayının uzun seysmik rekorda malik olduğunu və seysmik cəhətdən təhlükəli ərazi kimi müəyyən edildiyini söylədi. İnstrumental dövrdən bəri qırılma üzərində 7.0 baldan çox zəlzələ qeydə alınmayıb. Tarixi dövrlərdə isə 7,4 bal gücündə zəlzələlər baş verib. Tobin fevralın 6-da baş verən zəlzələlərin "çox güman ediləndən daha böyük" olduğunu söylədi. O əlavə etdi ki, bir nasazlıqda qırılmanın digərində qırılmaya səbəb olması qeyri-adi deyil. Kaliforniyada 2019-cu ildə Ridgecrest zəlzələləri iki fay boyunca qırılma nəticəsində baş verdi.[67]
7,8 bal gücündə zəlzələ dünyanın ən böyük daxili sürüşmə zəlzələləri arasındadır. Bu, San Andreas qırığı boyunca 1906-cı ildə San Fransisko zəlzələsi ilə müqayisə edilə bilər. Səudiyyə Ərəbistanın Kral Abdullah Elm və Texnologiya Universitetinin geofizika professoru zəlzələnin 300 km (190 mil) qırıqdan çox partladığını deyib.[68] Onun Şərqi Anadolu Fayının və Ölü Dəniz Transformasiyasının parçalanmış hissələri olduğu düşünülür.[69]Tohoku Universitetinin seysmoloqu Shinji Toda bunu əsrin "ən pis daxili dayaz zəlzələsi" adlandırıb.[70]
Keçmişdə böyük daxili sürüşmə zəlzələləri baş verib. 1905-ci ildə iki Mw8.0+ daxili zəlzələ Monqolustanı vurdu və ümumi uzunluğu 676 km (420 mil) səthin qırılmasına səbəb oldu. Ardıcıllıq Tsetserleq zəlzələsi ilə başladı.[71] 14 gün sonra baş verən Bulnay zəlzələsi şərqdən qərbə doğru təqribən 388 km (241 mil) səthin qırılmasına səbəb oldu. 2002-ci ildə Alyaskada Mw7.9 zəlzələ baş verdi; o, Denali və Totschunda qırılmalarını parçaladı və hər iki qırılmada 340 km (210 mil) səth qırılmasına səbəb oldu.[72]
USGS tərəfindən hazırlanmış bir mənbə modeli, Mww7.8 zəlzələsinin uzunluğu təxminən 50 km (31 mil) və eni 30 km (19 mil)-dən çox olan iki qırılma seqmentini parçaladığını göstərdi. Cırılma Aralıq dənizi sahili yaxınlığında, təxminən 60 km (37 mil) şimaldan cənuba doğru uzanan, şərq dipli qırıqda baş verib. Şimal-şərq-cənub-qərb istiqamətində təqribən 300 km (190 mil) seqment də parçalandı. Əsas təkan maksimum 3,4 m (11 fut) sürüşmə yaradıb.[73] Doqquz saat sonra baş verən Mww7.5 zəlzələsi, uzunluğu ~120 km (75 mil) və eni ~18 km (11 mil) olan qırılmada pürüzlülük yaradıb və müvafiq olaraq 10,9 m (36 fut) sürüşmə əmələ gətirib.[74]
İkisi Antakyada və biri Hassada olmaqla üç USGS seysmik qurğusu böyük yer sürətlənmələri və sürətləri qeydə aldı. Hassa yerin sürətlənməsində (pga) 0,9082 q və yerin sürətində 215,34 sm/s (84,78 düym/s) qeyd edib. Stansiya məlumatları X-in dəyişdirilmiş Mercalli intensivliyinə (Ekstremal) uyğun gəlirdi. Fevzipaşadakı bir stansiya tərəfindən qeydə alınan pik yer sürəti 1,62 g olmuşdur.[75]
Mw 7.8 və 7.7 zəlzələlər üçün maksimum Modifikasiya edilmiş Mercalli intensivliyi müvafiq olaraq XI və X-də təxmin edilmişdir.
İskəndərunda quruda böyük çökmə meydana gəldi və dəniz şəhərin bəzi hissələrini 200 m (660 fut) qədər içəridə su basdı. Çökmə şaquli qrunt yerdəyişməsinə səbəb olan sızma nasazlığı boyunca qopmanın nəticəsi ola bilər. Yeni Zelandiyadakı eCoast Dəniz Məsləhətçiliyi və Tədqiqatının direktoru Xose Borrero, bu miqyasda çökmənin böyük bir zəlzələdən gözlənildiyini söylədi. Oxşar çökmə halları 1999-cu ildə İzmit zəlzələsi zamanı Gölcükdə və 2016-cı ildə Kaikōura zəlzələsi zamanı Kaykourada da baş verib. İskəndərunda müşahidə olunan təsirlərə mayeləşmənin, pis hava şəraitindən böyük dalğaların və sunaminin təsiri ola bilər.[76]
Türkiyənin 10 əyalətində ən azı 29,605 nəfər ölüb, 80,278 nəfər yaralanıb. Türkiyədə fevralın 6-da baş verən zəlzələdə ölənlərin sayı 48 448 nəfərə çatıb.[83] Ən azı 13,5 milyon insan və 4 milyon bina zərər çəkib.[84][85] Binalar dağılan zaman minlərlə insan dağıntılar altında qalıb.[86] Tələyə düşənlərdən bəziləri sosial mediada yardım üçün yalvarışlarını canlı yayımladılar.[87][88] Türkiyənin 10 vilayətində 12141 bina dağılıb. Zəlzələ yollarda geniş çatlara səbəb oldu. Bərpa işləri zamanı dağıntılar arasında çox vaxt bədən hissələri tapılırdı.[89][90]
Adana Şakirpaşa Hava Limanı uçuş-enmə zolağının zədələnməsi səbəbindən bağlandı.[91]Malatyada ən azı 300 bina dağıdılıb. Malatya Erhaç Hava Limanının tavanı,[92] tarixi Yeni Camii məscidi qismən çökdü.[93]
Qaziantepdə Qaziantep qalası,[94][95] Şirvani Məscidi[96] və Qurtuluş Məscidi kimi tarixi yerlərin çoxu əhəmiyyətli dərəcədə zərər görüb.[97] Qaziantep Oğuzeli Hava Limanı xilasetmə uçuşları üçün xidmətini məhdudlaşdırmaq məcburiyyətində qaldı. Nurdağı kimi şəhərlərdə çoxlu sayda ölüləri basdırmaq üçün kütləvi məzarlıqlar yaradılmışdı - bir imamın dediyinə görə, şəhər əhalisinin 40 faizə qədəri ölmüşdür.
Hatay ilində naməlum sayda insan dağılmış binaların dağıntıları altında qalıb.[98]Antakya,[80][99] Kırıkhan və İskenderun rayonlarında ən azı 2749 bina yerlə-yeksan edildi. Hatay Hava Limanının uçuş-enmə zolağı bölündü və qaldırıldı, bu da uçuşların ləğvinə səbəb oldu.[100] Ankara Böyükşəhər Bələdiyyəsi zədələnmiş hava limanını təmir etməyə başladı.[101] Təmir 12 fevralda tamamlandı və hava limanının fəaliyyətini bərpa etməyə imkan verdi.[102] İki əyalət xəstəxanası və bir polis məntəqəsi dağıdıldı,[103] və qaz kəməri partladı.[104] Hatay dövlətinin məclisi olan bina dağıdıldı.[105] Güzelburç səmtində[106] bir neçə onlarla bina, Cebrail rayonlarında demək olar ki, hər ev çökdü.[80] Yerli “Hatayspor” futbol klubunun heyətinin və məşqçi heyətinin əksəriyyəti xilas edilməzdən əvvəl ilkin olaraq Antakyadakı qərargahının uçması altında qalıb, lakin idman direktoru Taner Savut hələ də dağıntılar altındadır.[107]
Hatay vilayətinin sənaye şəhəri İskenderunda, 6 fevral yerli vaxtla saat 17:00-da limanda böyük yanğının sənaye yağı daşıyan konteynerdən qaynaqlandığı bildirildi,[108] bu da limanın bağlanmasına və və bir çox gəmilərin yönləndirilməsinə səbəb oldu.[109] Onun 6 və 8 fevral tarixlərində söndüyü [110][111], ancaq hər dəfə növbəti gün yenidən alovlandığı bildirildi.[112][113] Nəhayət fevralın 10-da söndürüldü.[114] Daşqın şəhərin sahil zolağı boyunca baş verdi və 200 m (660 ft) içəridə olan küçələri su basdı.[115] Anadoludakı Roma Katolik Apostol Vikariatının iqamətgahı olan Annunciation Katedrali demək olar ki, tamamilə dağıdıldı.[116]
Kahramanmaraşda dağıntılar altında qalan 4493-ü olmaqla ən azı 5323 ölü var və yaralananların sayı 9243-dür.[117] Şəhərdə kütləvi dəfnlər baş verdi, 5000-dən çox cəsəd basdırılmışdı.[118][119] Şəhər rəsmisi bildirib ki, kütləvi məzarlıq ölən 10.000 insanın dəfn yeri olacaq.[120] Daha sonra Daxili İşlər Nazirliyi orada 941 binanın tamamilə dağıldığını təsdiqləyib.[121]
Adıyaman vilayətində Adıyaman bələdiyyə binası da daxil olmaqla 600-dən çox bina dağılıb.[122] Şanlıurfa vilayətində 19 bina dağılıb.
YUNESKO-nun Ümumdünya İrsi Siyahısına daxil edilmiş Diyarbakır qalası da qismən dağıdılıb[116], eyni zamanda Hevsel bağlarının bitişik Ümumdünya İrsi Saytındakı tikililərə də ziyan dəyib.[91] Diyarbəkir vilayətində cəmi 255 nəfər həlak olmuş, 901 nəfər yaralanmışdır.[123]
Mardin vilayətinin Kızıltəpə rayonunda bir qadın zəlzələ zamanı infarkt keçirərək dünyasını dəyişib.[124] Batman vilayətində biri ağır olmaqla 20 nəfər yaralanıb, iki ev uçub, 38 nəfərə ziyan dəyib.[125] Bingöl vilayətində tövlələrin uçması nəticəsində bir neçə ev çatlayıb, bəzi mal-qaralar tələf olub.[126]
Elazığ vilayətində 5 nəfər ölüb, 379 nəfər yaralanıb.[78] Elazığda böyük Mw7.7 artçı zəlzələdən sonra boş bir yaşayış binası zədələnmiş və daha sonra dağılmışdır.[127] Xilasetmə əməliyyatları zamanı üç türk əsgəri də həlak olub.[128]
Suriyada ən azı 5714 nəfər həlak olub,[132][133] və 14500-dən çox insan yaralanıb.[134] Suriya Səhiyyə Nazirliyi hökumətin nəzarətində olan ərazilərdə zəlzələ ilə bağlı 2068-dən çox ölüm və 2950 yaralanma qeydə alıb,[133][135] bunların əksəriyyəti Hələb və Latakiya əyalətlərində olub.[136] Üsyançıların nəzarətində olan ərazilərdə ən azı 3,349 nəfər ölüb,[133], 2,200 nəfər isə yaralanıb.[137][138] Təxminlərə görə, Suriyada 5,37 milyona qədər insanın evsiz qaldığı təxmin edilirdi, ümumilikdə 10,9 milyon insan təsirləndi.[139][140]
Cindires və Atarib şəhərlərində yüzlərlə insan öldü.[137] Cəblədə ən azı 283 nəfər ölüb, 173 nəfər yaralanıb və 19 bina dağılıb.[141] Fevralın 10-da dağıntıların təmizlənməsi zamanı dörd cəsəd çıxarılıb, 15 cəsəd isə çıxarılma prosesində idi.[142] Fevralın 11-də Cəblə, Əl-Maliye küçəsi boyunca uçmuş evin dağıntıları altından altı cəsəd çıxarıldı.[143] Atme kəndində 11 nəfər ölüb, çoxlu sakin dəfn edilib.[144][145]
Atarib, Besnia, Cindires, Maland, Salqin və Sarmada kimi bir neçə kənddə xilasedici qruplar olmadığından mülki əhali saatlarla dağıntılar altında qalıb.[146][147][148] Latakiya əyalətində 142.000 insan təsirləndi; azı 805 nəfər ölüb, 1131 nəfər yaralanıb. Bölgənin qubernatoru 103 binanın dağıldığını və 247 binanın uçmaq təhlükəsi altında olduğunu bildirib..[149][150]Həmada ən azı 48 nəfər həlak olub, səkkiz mərtəbəli binanın çökməsi nəticəsində 43 nəfər ölüb, 75 nəfər xəsarət alıb və 125 nəfəri binalarda sıxışıb qalıb.[151][152][153]
Associated Press yerli sakinlərə istinadən məlumat verib ki, Afrin bəndində çatlar əmələ gəlib.[154] Fevralın 9-da saat 04:00-da su bəndi partlayıb və Afrin çayı hövzəsi boyunca yağan leysan yağışlar nəticəsində daha da şiddətlənib. Əl-Tloul kəndini su basıb. Demək olar ki, bütün sakinlər kəndi tərk etmək məcburiyyətində qaldılar; 500-ə yaxın ailə köçkün düşüb. Reuters-in yerli sakinlərə istinadən verdiyi məlumata görə, 35-40 nəfər həlak olub, Əl-Tlouldakı əksər binalar zəlzələ nəticəsində zədələnib və ya dağılıb.[155] Ataribdə 148 cəsəd yeraltı xəstəxanaya çatdırılıb. Xəstəxananın həkimi bəzi cəsədlərin başı və ya digər üzvlərinin olmadığını bildirib.[156]
Suriya Amerika Tibb Cəmiyyətinin prezidenti Amjad Rass təcili yardımların yaralılarla dolu olduğunu söylədi.[157] İdlib valiliyində bir xəstəxanaya 30 cəsəd daxil olub..[158][159] İdlib valiliyinin Azmarin kəndində bir ailənin 51 üzvü də daxil olmaqla ən azı 260 nəfər ölüb; azı 300 nəfər yaralanıb, 100 nəfər isə xilas edilib. Kənddəki 15 bina hamarlanmış və yaşayış fondunun təxminən 50 faizində çatlar olmuşdur.[160] Milli komandada çıxış edən futbolçu Nader Joukhadar oğlu ilə birlikdə Cəblədə ev uçqununda həlak olub.[161][162]
Beynəlxalq Xilasetmə Komitəsinin məlumatına görə, üsyançıların nəzarətində olan ərazilər çovğuna hazırlaşarkən və vəba epidemiyası zamanı zəlzələ baş verib.[163] Suriyanın ikinci ən böyük şəhəri Hələbdə onlarla bina dağılıb və 400-dən çox insan həlak olub.[164][165] Fevralın 6-da 210 qurbanın cəsədi ailələrinə təhvil verilmişdir.[166] Muzeylər Baş Müdirliyi şəhərin müxtəlif arxeoloji sahələrinin geniş şəkildə çatladığını və ya çökdüyünü bildirib.[151][167] Hələb Milli Muzeyinin xarici fasadında da çatların olduğu bildirilir.[168] Hələbin Atarib şəhərində Suriya Amerika Tibb Cəmiyyəti xəstəxanası 120 cəsədin çıxarıldığını bildirib.[169] Hələbdə təxminən 20.000 ev təsirləndi və 70.000 insan evsiz qaldı.[170] Racoda həbsxanada divarlar və qapılar çatlamışdı. İŞİD üzvü olduğu güman edilən ən azı 20 məhbus müəssisədən qaçıb.[171]
Dəməşqdə bir çox insan evlərini tərk edərək küçələrə qaçdı.[172][173] Şəhərin şimal hissələrində bir çox binada çatlar əmələ gəlib.[174] Demək olar ki, 12 il davam edən vətəndaş müharibəsi nəticəsində Suriyada bir çox bina artıq zədələnmişdi.[175] Xaçlılar tərəfindən tikilmiş Marqat qalası zədələndi, qüllənin bir hissəsi və bəzi divarlarının bəzi hissələri dağıldı.[172] Məşhur Krak de Şevalye qalasının divarlarında da çatlar açıldı.[176]Hələb qalası da təsirləndi.[177] Suriyanın şimal-qərbində 490 bina qismən və ya tamamilə dağılmış, minlərlə başqa bina isə zərər görmüşdür.[151]Kobanidəki Böyük Məscidin minarəsi də zədələnmişdir.[178] Cindiresdə ən azı 250 bina yerlə-yeksan edildi;[179] ölənlər arasında 7 nəfərlik ailə də var idi, sağ qalan tək insan yeni doğulmuş uşaq idi.[180] Təhsil naziri bildirib ki, regionda ən azı 453 məktəb zərər görüb.[181][182]
Türkiyədə yaşayan ən azı 3700 suriyalı zəlzələdə öldü.[183] Türkiyənin Miqrasiya İdarəsi Başçılığına görə Türkiyənin cənubunda 1,75 milyon; Qaziantepdə 460,150; Antakyada 354.000; Şanlıurfada 368.000; Adanada 250.000 suriyalı yaşayır. 16 fevral tarixinə Türkiyənin səhiyyə nazirliyi 1702 suriyalı qurbanın cəsədini Suriyadakı qohumlarına təhvil verib.[184][185]İraqdakı müharibədən Türkiyəyə sığınan ən azı 11 iraqlı da Türkiyədə dünyasını dəyişib.[186]
Türkiyədə ən azı 116 Əfqanıstan vətəndaşı zəlzələdə öldü.[187] Bu əfqanların əksəriyyəti 2021-ci ilin avqustunda Taliban hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra ölkədən qaçan qaçqınlar idi..[188] 51-i Suriyada, 38-i isə Türkiyədə olmaqla 89 fələstinli həlak oldu.[189][190]Ermənilərin ölənləri arasında Malatyada üç nəfərdən ibarət bütöv bir ailə də var idi. Türkiyədə ölən beş nəfərlik bütün ailə də daxil olmaqla, hər iki ölkədə on üç Livan vətəndaşı öldü.[191] Türkiyədə 4-ü Malatyada tələbə olmaqla 10 azərbaycanlı öldü.[192] Altı nəfərdən ibarət italyan ailəsi də həlak oldu.[193] Adıyamanda otelin çökməsi nəticəsində Şimali Kiprdən olan 19 şagird, iki müəllim və bir valideyn həlak olub.[194] Hatay və Kahramanmaraşda daha yeddi kiprli türk öldü.[195]İranın əlillər üzrə milli futbol komandasının 3 futbolçusu Türkiyədə dünyasını dəyişib.[195] Antakyada Rönesans Rezidans-ın çökməsi nəticəsində qapalı qalan bir neçə komanda oyunçusu və məşqçi heyəti arasında Hataysporun qanalı cinah oyunçusu Kristian Atsu da var idi.[154]
Antakyada Rönesans Rezidans-ın çökməsi nəticəsində qapalı qalan bir neçə komanda oyunçusu və məşqçi heyəti arasında Hataysporun qanalı cinah oyunçusu Kristian Atsu da var idi.[196] Fevralın 7-də onun xəstəxanada vəziyyətinin stabil olduğu bildirildi[107], lakin ertəsi gün menecer Volkan Dəmirəl hələ də itkin olduğunu söylədi.[197][198]
Livanda sakinlər yuxudan oyandırılıb. Ölkədəki binalar 40 saniyəyə qədər silkələnib. Beyrutda sakinlər evlərini tərk edərək küçələrdə qalıb və ya binalardan qaçmaq üçün maşınlarına miniblər. Ümumilikdə, zəlzələnin Livana təsiri məhdud idi, Tripoli, Miniyə, Əl Mina və Burc Hammud şəhərlərində bəzi binalar zədələndi və Rəşayada bir ev dağıldı.[172][199][200][201]İsrailinAşdod şəhərində sütunda çatlar müşahidə olunduqdan sonra bina boşaldılıb.[202]Kiprdə, Nikosiyada bəzi pəncərələr çatlamış, bir evin divarı uçmuş, yaxınlıqdakı iki avtomobilə ziyan dəymişdir.[203][204]
Avropa-Aralıq dənizi Seysmoloji Mərkəzi təkanların Ermənistan, Misir, Fələstin, Gürcüstan, Yunanıstan, İraq, İordaniya, İsrail və Rusiyada hiss edildiyini bildirib. İraqda ventilyatorlar, çərçivələr və digər asılmış əşyalar güclü titrəyirdi.[205][206][207] Orada bir çox sakin evlərinə qayıtmağın təhlükəsiz olduğu barədə elanı gözləyərkən açıq havada qaldı. Zəlzələ saatlar sonra vurdu və binaların boşaldılmasına səbəb oldu. Ölən və yaralananlar barədə məlumat verilməmişdir[208], lakin Ərbildə bəzi evlərə və binalara cüzi ziyan dəydiyi və şəhərin qalasına ciddi ziyan dəydiyi bildirilir.[209][210]Misirdə, yeraltı təkanlar paytaxt Qahirədə güclü hiss olunub[211] və 1975-ci ildən bəri orada hiss edilən ən güclü zəlzələ hesab olunur.[212]İsgəndəriyyədə Kornişdə 20 m (66 fut) çat meydana gəldi.[213]
USGS-in Qlobal Zəlzələlərin Müvafiq Qiymətləndirilməsi (PAGER) xidməti 10 milyard ABŞ dolları ilə 100 milyard ABŞ dolları arasında iqtisadi itkilərin olmasını 35 faiz ehtimalını qiymətləndirdi. 100 milyard ABŞ dollarını keçən iqtisadi itkilərin 34 faiz ehtimalı var idi. Xidmət 10.000 ilə 100.000 arasında ölüm ehtimalını 36 faiz təxmin etdi; 100.000-dən çox ölüm ehtimalı 26 faiz idi.[214] İkinci böyük zəlzələ üçün 1000 ilə 10.000 ölüm arasında 46 faiz ehtimal; 100 ilə 1000 arasında 30 faiz ehtimal var idi. Xidmət həmçinin 1 milyard ABŞ dolları ilə 10 milyard ABŞ dolları arasında iqtisadi itkilərin 35 faizlik ehtimalını qiymətləndirib; 10 milyard ABŞ dolları ilə 100 milyard ABŞ dolları arasında iqtisadi itkilərin 27 faiz ehtimalı var idi.[215]
Mərkəz ölənlərin sayının 23,284 ilə 105,671 arasında olduğunu təxmin etdi.[216] Geofizika professoru Övgün Ahmet Ercanın sözlərinə görə, "180.000 və ya daha çox insan dağıntılar altında qala bilər, onların demək olar ki, hamısı ölüb."[217] 11 fevralda ölənlərin sayıtəxminən 28.000 olduğu bildirilərkən, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının fövqəladə yardım koordinatoru Martin Griffiths bildirib ki, ölənlərin sayı "iki dəfədən çox" gözlənilir.[218][219][220]Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı, 26 milyona qədər insanın təsirləndiyini söylədi; Türkiyədə 15 milyon, Suriyada isə 11 milyon əhali təsirləndi.[221]
Zəlzələlərdən qısa müddət sonra türk lirəsinin dəyəri ABŞ dollarına nisbətdə 18,85 ilə rekord həddə çatdı, lakin günün sonunda öz başlanğıc mövqeyinə qayıtdı.[222] Türkiyə birjaları düşdü; Əsas səhmlər göstəricisi 5 faizə qədər, banklar isə 5,5 faiz azaldı, lakin itkiləri bərpa etdi. Fevralın 6-da ölkənin əsas fond bazarı 1,35 faiz ucuzlaşıb.[223]İstanbul Birjası 7 fevralda 8,6 faiz ucuzlaşdı və 8 fevral səhəri ticarət dayandırılmadan əvvəl 7 faizdən çox dəyər itirdi;[224] daha sonra birja beş gün ərzində bağlanacağını elan etdi.[225] Zəlzələdən zərər çəkmiş ərazidəki yaşayış obyektlərinin təxminən yarısının İcbari Zəlzələ Sığortası ilə əhatə olunduğu düşünülür.[226] TÜRKONFED təşkilatı zəlzələ nəticəsində dəymiş ziyanın ümumi dəyərini 84,1 milyard ABŞ dolları olaraq qiymətləndirdi; Yenidənqurma üçün 70,75 milyard dollar, milli gəlirdə 10,4 milyard dollar itki və işçi qüvvəsində əlavə 2,91 milyard dollar itki var idi.[227] Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı 2023-cü ildə Türkiyənin ÜDM-nin 1 faizinə qədər potensial itkilərə səbəb ola biləcəyini açıqlayıb.[228]
Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan "Twitter" səhifəsində "Axtarış və xilasetmə qrupları dərhal zərər çəkmiş əraziyə göndərilib" deyib.[229] Daxili işlər naziri Süleyman Soylu sakinləri zədələnmiş binalara daxil olmaqdan çəkinməyə çağırıb. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan "Twitter" səhifəsində paylaşım edərək Türkiyədə 7 günlük matəm elan edib.[230]
Milli hökumət beynəlxalq yardıma müraciət etmək üçün "dördüncü səviyyəli xəbərdarlıq" elan etdi. Fövqəladə Hallar və Fövqəladə Halların İdarə Olunması Rəyasət Heyətinin məlumatına görə, zərər çəkmiş 10 əyalətə 25.000 axtarış-xilasetmə personalı göndərilib.[98][231] Ən azı 70 ölkə axtarış-xilasetmə əməliyyatlarında kömək təklif edib.
Türkiyədə fövqəladə xidmətlər çoxlu dağılmış binaların altında qalanların axtarışına başlayıb. Fevralın 8-də 10 əyalətdə 8000-dən çox insan dağıntılar altından xilas edildi.[232][233] Təxminən 380,000 insan yardım sığınacaqlarına və ya otellərə sığınıb.
Axtarış-xilasetmə qruplarını səfərbər etmək üçün Türkiyə Silahlı Qüvvələri tərəfindən "hava yardımı dəhlizi" yaradılıb. Bir çox hərbi təyyarə, o cümlədən Airbus A400M və Lockheed C-130 Hercules təyyarələri axtarış-xilasetmə qrupları və maşınları əraziyə daşıyıb. Yemək, ədyal və psixoloji dəstələr də göndərildi. Türkiyə yardım üçün NATO və müttəfiqlərinə rəsmi müraciət göndərib.
Rəsmi açıqlamada Gənclər və İdman Naziri Mehmet Kasapoğlu, hər bir milli çempionatın, əlavə məlumatlara qədər dərhal dayandırılacağını açıqladı.[234][235] Milli Təhsil Naziri Mahmut Özer ölkədəki bütün məktəblərin bir həftəlik bağlanmasına göstəriş verdi Adanada dağıntılar altından insanların qışqırması eşidilirdi.[236] Diyarbəkirdə olan bir binaya kran və təcili yardım qrupları qatıldı.
Zəlzələlərdən zərər çəkmiş bölgələrə 53.000-dən çox türk fövqəladə hallar işçisi göndərilib. Somadan 90 nəfərlik mədənçidən ibarət qrup yardım göstərmək üçün Osmaniyeyə gəlib. İzmir Böyükşəhər Bələdiyyəsi də onlarla maşın və texnika göndərdi.[237]
Qar, yağış və şaxtalı temperatur da daxil olmaqla pis hava şəraiti xilasedicilər və mülki şəxslərin həyata keçirdikləri axtarış-xilasetmə işlərini dayandırıb. Xilasedicilər və könüllülər sağ qalanları axtararkən qış paltarı geyinirdilər. Zədələnmiş yollar da yardımın çatdırılmasını ləngitdi.
Prezident Ərdoğan, Hatay istisna olmaqla, təbii fəlakətdən zərər çəkmiş bölgələrin valiləri və bələdiyyə sədrləri ilə telefon danışığı aparıb.[238] Həm Türkiyə, həm də Suriyanın təsirlənmiş bölgələrində temperaturun aşağı olması səbəbindən Hatay bələdiyyə başçısı Lütfü Savaş hipotermiya riski ilə bağlı xəbərdarlıq etdi. Bölgədə bir neçə on minlərlə insan evsiz qalıb və gecəni soyuq havada keçirib. Rəsmilər zərər çəkmiş əhalini müvəqqəti yerləşdirmək üçün Antalyada otellər açmağı planlaşdırır. Hatay vilayətində axtarış-xilasetmə işlərinin yetərincə aparılmamasını tənqid edən sakinlər hakimiyyət orqanlarını tənqid atəşinə tutub. Hatay Hava Limanının uçuş-enmə zolağına ciddi ziyan dəyməsi xilasetmə işlərini çətinləşdirib. Fevralın 7-də səlahiyyətlilər əyalətdə 1846 nəfərin xilas edildiyini bildiriblər.
Türkiyədə məscidlər dondurucu temperaturda evlərinə qayıda bilməyən insanlar üçün sığınacaq kimi istifadə olunurdu. Qaziantepdə insanlar alış-veriş mərkəzlərinə, stadionlara, icma mərkəzlərinə və məscidlərə sığınıblar. 250 minə yaxın köçkün Malatya vilayətində məktəblərdə məskunlaşıb. Əyalətdəki peşə məktəblərindən ən azı 24 səyyar mətbəx təsirə məruz qalan ərazilərə paylandı.[239]
Türkiyə polisi fevralın 7-də bildirib ki, zəlzələdən sonra sosial mediada "qorxu və çaxnaşma yaratmaq məqsədilə təxribat xarakterli paylaşımlara" görə 4 nəfər saxlanılıb. O əlavə edib ki, sosial media hesabları ilə bağlı daha geniş araşdırma davam edir, lakin yazıların məzmunu ilə bağlı heç bir məlumat təqdim etməyib. Fevralın 8-də saxlanılanların sayı on nəfərə yüksəldi.[240]
Türk Hava Yolları Adana, Adıyaman, Qaziantep, Kayseri, Diyarbəkir, Şanlıurfa, Malatya, Elazığ və Kahramanmaraş vilayətlərindən pulsuz uçuşlar həyata keçirəcəyini bildirib. Fövqəladə Hallar və Fövqəladə Halların İdarə Olunması İdarəsi zərər çəkmiş ərazidə xilasetmə işlərinə kömək etmək üçün vətəndaş könüllülərinə dəvətnamə açıb. İstanbul Hava Limanına minlərlə könüllü gəlib. Türk Hava Yollarının baş direktoru Bilal Ekşi, Adana, Qaziantep, Adıyaman və Şanlıurfaya 80 reyslə 11 780 könüllü uçduğunu söylədi.[241]
Fevralın 8-də Ərdoğan Qəhrəmanmərəş ili'nin Pazarcık şəhərinə və Hatay ili'nə səfər edib. O, zəlzələyə reaksiyada "nöqsanların" olduğunu etiraf etdi, lakin xilasetmə əməliyyatlarında iştirak edən personalın kifayət qədər olmadığını inkar etdi.[225] O, bəzi bölgələrdə ümumiyyətlə təhlükəsizlik qüvvələrini görmədiklərini söyləyən insanları “təxribatçı” adlandırdı.
Adıyamanda nəqliyyat və infrastruktur naziri Adil Karaismailoğlu və vali Mahmud Çuhadar yerli əhalinin etirazı ilə qarşılandı.[243] TBMM-dəki müxalifət lideri, CHP-dən Kamal Kılıçdaroğlu faciənin miqyasına görə məsuliyyəti prezident Ərdoğanın üzərinə atıb. 1999-cu ildə İzmit zəlzələsindən sonra Türkiyə hökuməti tərəfindən tutulan və 88 milyard lirəyə (4,6 milyard dollar; 3,8 milyard funt sterlinq) çatdığı və fəlakətin qarşısının alınmasına xərclənməsi nəzərdə tutulan “zəlzələ vergisi”nin necə olacağı ilə bağlı suallar da ortaya çıxdı. Təcili xidmətlərin inkişafı, necə xərcləndiyi göz önüne alındığında, hökumət heç vaxt ictimaiyyətə bir şərh vermədi.
Fevralın 9-da Qaziantep şəhərini gəzdikdən sonra Ərdoğan zəlzələdən sağ çıxanların dağılmış evlərini bir il ərzində bərpa edəcəyinə söz verdi. O, həmçinin bildirib ki, hökumət evsiz qalanlar üçün müvəqqəti yaşayış yerləri üzərində işləyir.[154]
Fevralın 9-da Hatayda həbsxanada iğtişaş zamanı əsgərlərin açdığı atəş nəticəsində 3 məhbus ölüb, 12 nəfər yaralanıb. Məhkumlar zəlzələdən zərər çəkmiş ailələrini görməyi tələb edirdilər.[244]
1999-cu il Mərmərə zəlzələsinin dağılmasından sonra binaları zəlzələlərə daha davamlı etmək üçün yeni tikinti qaydaları qəbul edildi. Betonun keyfiyyəti, xüsusən də köhnə binalarda tez-tez çökmə mənbəyidir, lakin bəzi hallarda yeni çoxmərtəbəli binaların mühəndisliyi və dizaynı, dayaq sütunları və tirlərinin düzgün yerləşdirilməməsi çökməyə səbəb ola bilər.[245] Sonuncu dəfə 2018-ci ildə yenilənmiş tikinti kodları mühəndislik dizaynı və tikinti keyfiyyətinə, eləcə də material keyfiyyətinə dair tələblərə malikdir.
Uzun müddətdir ki, tikinti qaydalarına zəif əməl olunması ilə bağlı şikayətlər var. Türkiyədə hökumət vaxtaşırı “tikinti amnistiyaları” təqdim etmişdi - tələb olunan təhlükəsizlik sertifikatları olmayan tikililər və ya tikililər üçün ödənişin ödənilməsi üçün faktiki olaraq qanuni güzəştlər vardır. Binalara tez-tez əlavə mərtəbələr əlavə etməklə, orijinal lisenziyalı dizaynlardan yayınırdı. Türkiyənin cənubundakı zəlzələ zonasında 75 minə qədər binaya tikinti amnistiyası verilib.
İnsanların dağıdıcı zəlzələlərdən sonra yaxınlarını tapmaq üçün qaçdığı bir vaxtda Türkiyənin çərşənbə günü günortadan etibarən təxminən 12 saat ərzində Twitter-ə girişi bloklamaq qərarı, yardım səylərinin sürətində ictimai məyusluğu artırdı. Müxalifət liderləri və sosial media istifadəçiləri insanlara gələn yardımlar və bazar ertəsi baş verən ilk zəlzələdən sonra hələ də dağıntılar altında qalanların yeri haqqında məlumat paylaşmağa kömək edən platformanın bloklanmasını tənqid ediblər. Prezident Tayyib Ərdoğan hökuməti keçmişdə də sosial medianı bloklayıb və son aylarda diqqətini “dezinformasiya” adlandırdığı şeylə mübarizəyə yönəldib.[246]
Lakin Özəl kimi tənqidçilər qeyd edirlər ki, bu kimi təbii fəlakətlər üçün nəzərdə tutulan milli fondlar Ərdoğanın və onun koalisiya hökumətinin tərəfdaşları tərəfindən idarə olunan magistral yol tikintisi layihələrinə xərclənib. Türk mühəndisləri daha əvvəl xəbərdarlıq etmişdilər ki, əfvlə şəhərlər “qəbiristanlığa” çevrilə bilər.[247][248]
Digər tənqid hərbi resursların çox gec yerləşdirilməsi idi. Onlar zəlzələdən sonra iki gün səfərbər olunmadılar. Tipik olaraq, keçmişdə yerli komandirlər bu cür təbii fəlakətlə mübarizədə mövcud hökumət qaydaları dəyişdirənə qədər birtərəfli qaydada hərəkətə keçmək səlahiyyətinə malik idilər. Hakim partiyanın plakatları və lövhələri vurulmayınca, yardım maşınlarının dayandırıldığı və buraxılmadığı, hətta fərdi yardım paketlərinin üzərinə prezidentin stikerlərinin vurulduğu barədə bir çox məlumat verildi.[249][250]
Suriya Mülki Müdafiəsi vəziyyəti "fəlakətli" adlandırıb və sakinləri binaları tərk etməyə və açıq yerdə qalmağa çağırıb. Suriya mediası Hələb əyalətinin şimalında, eləcə də Həma şəhərində çoxlu sayda binanın dağıldığını bildirib. Dəməşqdə bir çox insan evlərini tərk edərək küçələrə qaçdı. Suriyanın Milli Zəlzələ Mərkəzi zəlzələnin əməliyyat tarixində "qeyd edilmiş ən böyük zəlzələ" olduğunu bildirib. SANA dövlət xəbər agentliyinin məlumatına görə, prezident Bəşər Əsəd ən çox zərər çəkmiş bölgələr üçün xilasetmə planını təşkil etmək üçün kabineti ilə təcili iclas keçirib.[251]
Suriyada vətəndaş müharibəsi ilə əlaqədar tətbiq edilən sanksiyalar, adi suriyalıların çətinliyini daha da artırdı, çünki dövlətlər və təşkilatlar sanksiyalara məruz qalmaq qorxusundan birbaşa yardım təklif edə bilmirlər. Zəlzələdən sonra humanitar səylərə kömək etmək üçün sanksiyaların ləğvi və ya dayandırılması tələbləri qaldırıldı. Suriya hökuməti beynəlxalq yardım üçün BMT-yə üzv dövlətlərə, Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinə və digər humanitar təşkilatlara müraciət etdi. Prezident Əsədin əmrindən sonra mülki müdafiə, yanğınsöndürmə, səhiyyə və ictimai tikinti qruplarından ibarət bütün qruplar Hələbə səfərbər edilib.[251]
Suriya hökuməti beynəlxalq yardım üçün BMT-yə üzv dövlətlərə, Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsinə və digər humanitar təşkilatlara müraciət etdi. Komissar Janez Lenarçiçin sözlərinə görə, Suriya Avropa Birliyinin Avropa Mülki Müdafiə Mexanizmindən də yardım istəyib.[252] Bununla belə, Əsəd hökuməti Birləşmiş Millətlər Təşkilatındakı nümayəndəsi vasitəsilə, üsyançıların nəzarətində olanlar da daxil olmaqla, ölkənin bütün bölgələrində yardımın paylanmasına yalnız onun cavabdeh olmasında təkid etdi və ABŞ Dövlət Departamentini buna cavab verməyə çağırdı.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Humanitar Məsələlər üzrə Koordinasiya İdarəsi zədələnmiş yolların və logistika problemlərinin Türkiyə sərhədindən beynəlxalq yardımın hərəkətinə mane olduğunu bildirib. Fevralın 7-də Türkiyəyə daxil olan sərhəd keçid məntəqələri bağlı qalıb. Ağır yaralanan xəstələr tibbi yardım üçün Türkiyəyə daxil ola bilməyiblər. Yalnız piyada keçə bilən turistik yaşayış icazəsi olan şəxslər də daxil olmaqla, hansı şəxslərin keçə biləcəyi ilə bağlı istisnalar var idi. BMT-nin məlumatına görə, Bab əl-Həva sərhəd keçid məntəqəsi fevralın 8-də istifadəyə verilib.[253]
Latakiya və Dəməşq də daxil olmaqla bəzi otellər sağ qalanlara pulsuz yerləşdirməyi və əsas ehtiyacları təmin etməyi təklif etdilər. Qaçqınlar və köçkünlər də evlərini insanlara sığınacaq kimi açıblar. Əl-Şam Özəl Universiteti insanları qəbul etmək üçün bir səy göstərdi. İdman obyektləri, tədbir məkanları, universitet yataqxanaları və salonları da insanların qəbulu üçün açıldı. Suriya İnkişaf Təşkilatı bir çox əyalətlərdə sığınacaqların yaradıldığını elan etdi. Könüllü qruplar binalarda ziyan olub-olmadığını yoxlayıb, ərzaq məhsulları, yorğan-döşək və ilkin tibbi yardım üçün lazım olan əşyalar paylayıblar.[254]
Çox sayda yaralı, o cümlədən travma halları səbəbindən bir çox xəstəxanalar dolub. Artıq zəlzələdən əvvəl xəstəxanalarda tibbi ləvazimat qıtlığı yaşanırdı. Bir çox şəhərlərdə xəstəxanalar imkanlarından çox-çox artıq işləmək məcburiyyətində qaldılar. Xəstəxanalarda bir çox xəstə çarpayı çatışmazlığı səbəbindən döşəmələrdə yatırdı. Səhiyyə Nazirliyi Dəməşq, Rif Diməşq valiliyi, Quneytra, Homs və Tartus Səhiyyə Müdirliklərindən Hələb və Latakiyaya üsyançıların nəzarətində olan bölgələrə tibbi karvanlar göndərib. Həmçinin 28 təcili yardım maşını, 7 səyyar klinika və tibbi, cərrahi və təcili yardım daşıyan 4 yük maşını da göndərilib.[255]
2000-dən çox Suriya Mülki Müdafiə (Ağ Dəbilqəlilər) könüllüləri axtarış və xilasetmə işləri aparmaq üçün bütün zərər çəkmiş bölgələrə göndərilib. Avadanlıq və alət çatışmazlığı səbəbindən onlar dəstək üçün digər humanitar təşkilatlara müraciət etdilər. Rəsmilər fevralın 7-də Həmada xilasetmə və bərpa işlərinin 15 saatdan sonra başa çatdığını elan etdilər.[256] 298.000-dən çox insan evsiz qaldı və hökumətin nəzarətində olan ərazilərdə 180 sığınacaq açıldı. Hələbdə 30 minə yaxın insan sığınacaqlarda yerləşdirilib.
7 fevral 2023-cü ildə Suriya Ərəb Qızıl Aypara Cəmiyyəti Qərb ölkələrini Suriyaya qarşı sanksiyaları ləğv etməyə çağırdı, çünki cəza tədbirləri zəlzələnin bərpası zamanı mülki şəxslərə və humanitar səylərə zərər vurdu. Sanksiyalar 2011-ci ildə vətəndaş müharibəsi başlayandan Avropa İttifaqı, ABŞ, Kanada, Avstraliya, İsveçrə və Ərəb Liqası tərəfindən görülən bir sıra iqtisadi tədbirlərdir. Bunlara neft embarqosu, maliyyə aktivlərinin dondurulması daxildir.[257][258]
Beynəlxalq humanitar yardım fevralın 9-da Türkiyə üzərindən Bab əl-Hava sərhəd keçid məntəqəsi vasitəsilə Suriyanın şimal-qərbinə çatdırılmağa başlayıb. Çadır və sanitar ləvazimatları daşıyan altı yük maşını gəldi. Türkiyə iki əlavə sərhəd keçidinin açılması üçün çalışdığını deyir.
İtaliyanın Mülki Müdafiə Departamenti İtaliya sahillərini vura biləcək sunami dalğaları ilə bağlı xəbərdarlıq edib. Sahil sakinlərinə daha yüksək yerə qaçmaq və yerli hakimiyyət orqanlarına əməl etmək tövsiyə olunub.
Türkiyədə zərər çəkən 10 əyalətdə 29605 nəfər həyatını itirmiş, 80278 nəfər isə yaralanmışdır.[84][259][260] Dağıntılar altında qalan bəzi insanlar sosial şəbəkələrdə canlı yayımda kömək üçün müraciət ediblər.
Diyarbəkirdə dağılmış Galeria Biznes Mərkəzində xilasetmə işləri aparılır. Arxa fonda olan binalardan biri daha sonra zəlzələdən sonra uçub.Prezidentin milli matəm qərarı
Suriya Səhiyyə Nazirliyi Hələb, Həma və Lattakiyada zəlzələ nəticəsində 42 nəfərin öldüyünü qeyd edib; daha 200 nəfər yaralanıb. Suriyanın Atmed kəndində 11 nəfər ölüb.[144]
Türkiyə hakimiyyət orqanlarının ilk hesabatlarında İskəndərun şəhərindəki dövlət xəstəxanası da daxil olmaqla 5600-dən çox binanın dağıdıldığı bildirilir. Türkiyə və Suriyada on minlərlə insan evsiz qalıb və gecəni soyuq havada keçirib. Türkiyədə məscidlər soyuq havada evlərinə qayıda bilməyən insanlar üçün sığınacaq kimi istifadə olunurdu. Qaziantepdə insanlar ticarət mərkəzlərinə, stadionlara, icma mərkəzlərinə və məscidlərə sığınıb.[232]
Bir çox ölkənin liderləri Türkiyə və Suriyaya başsağlığı verib. Fevralın 9-da, zəlzələdən üç gün sonra, 95 ölkə və 16 beynəlxalq təşkilat Türkiyəyə yardım təklif etdi və 56 ölkədən 6479 xilasedici heyət Türkiyəyə göndərildi.[261] Digər tərəfdən, Suriyadakı siyasi vəziyyətə görə, Suriya ilə əlaqə "daha az həvəsli" idi.
Albaniya Türkiyəyə 88 tibb işçisi və axtarış-xilasetmə mütəxəssisləri və 9 xüsusi texnika göndərib.[262]
Əlcəzair Türkiyəyə 89 xüsusi mülki müdafiə personalı göndərdi.[263]
Ermənistan Türkiyə və Suriyaya 57 axtarış-xilasetmə mütəxəssisi göndərərək, Suriyaya əlavə yardım və ərzaq göndərməyi öhdəsinə götürdü.[264]
Azərbaycan Türkiyəyə 758 nəfərlik axtarış-xilasetmə qrupu və 8 baş xüsusi təlim görmüş it göndərib.[265] Nazirlik zərərçəkənlərə yardım üçün ilkin tibbi yardım dəstləri, çadırlar, yataq dəstləri, tibbi ləvazimatlar və digər zəruri avadanlıqları daşıyan daha bir təyyarə göndərib.[266]
Belçika səhra xəstəxanası quraşdırmaq üçün fevralın 8-də B-FAST komandası göndərdi.[267]
Türkiyə fövqəladə vəziyyət elan etdiyi üçün Kanada zəlzələ yardımı üçün “ilkin” 10 milyon dollar göndərəcək.[268]
Çin hər iki ölkəyə pul dəstəyi təklif etdi və yardım işlərində kömək etmək üçün Türkiyəyə əlavə personal göndərdi. Honq Konqdan daha sonra sağ qalanların axtarışına kömək etmək üçün 59 nəfərlik xilasetmə qrupu göndərdilər.[269]
Xorvatiyanın mülki müdafiə xidməti Türkiyəyə 40 təlim keçmiş axtarışçı və 10 itdən ibarət axtarış-xilasetmə qrupu göndərib.[270][271] Xorvatiya Qırmızı Xaç Cəmiyyəti Suriya və Türkiyə üçün ianələr təşkil edib.
Kipr zərər çəkmiş ərazilərdə xilasetmə işlərinə kömək etmək üçün humanitar yardım təklif edib. Kipr Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Demetris Demetriunun dediyinə görə, Türkiyə əvvəlcə Kipr yardımından imtina etdi, lakin sonradan yardımı qəbul etdi.[272]
Yunanıstan 21 yanğınsöndürən, 2 xilasedici it və xüsusi xilasetmə maşını ilə birlikdə bir yanğınsöndürən-mühəndis, 5 həkim və Milli Təcili Yardım Mərkəzindən xilasedicilər göndərdi.[273]
Hindistan Aqrada yerləşən Para Sahə Xəstəxanasından 99 nəfərdən ibarət Hindistan Ordusunun tibbi heyəti ilə birlikdə Milli Fəlakətlərə Müdaxilə Qüvvələri (NDRF) komandasını Türkiyəyə göndərib. Tibbi qrupa ortopedik cərrahiyyə qrupu və ümumi cərrahi mütəxəssis qrupu da daxil olmaqla kritik qayğı mütəxəssisi qrupları daxildir. Hindistan Hərbi Hava Qüvvələrinə aid fəlakətdən xilasetmə materialı və xilasetmə qrupu daşıyan ilk təyyarə Adanaya çatıb. Hindistan Türkiyəyə Humanitar Yardım və Fəlakətlərə Yardım (HADR) ilə daha iki C-17 təyyarəsi göndərəcək. İlk NDRF komandası tibbi ləvazimatlar, qazma maşınları və yardım səyləri üçün tələb olunan digər avadanlıqlar daxil olmaqla, 50 nəfərlik heyətdən və xüsusi təlim keçmiş it dəstəsindən ibarət idi. Fevralın 9-da Hindistan xilasediciləri, it dəstələrini, dərman və avadanlıqları daşıyan cəmi altı IAF C-17 Globemaster III təyyarəsi göndərdi.[274]
İran fevralın 7-də Suriyaya 45 ton dərman, ərzaq, çadır və adyal çatdırdı.[149] Suriya Mülki Aviasiya İdarəsinin rəhbəri Bassem Masour daha çox humanitar yardımın gəldiyini söylədi.
İraq 70 ton ərzaq, tibbi ləvazimat, ədyal və digər yardım ləvazimatlarından ibarət ilk yardım partiyasını çatdırmaq üçün iki təyyarə göndərib. 150 tibb işçisindən ibarət İraq Qızıl Aypara könüllülərindən ibarət bir qrup Türk Qızıl Aypara qruplarına, yardım işlərinə, humanitar yardım qrupları tərəfindən aparılan evakuasiya və xilasetmə fəaliyyətlərinə dəstək olmaq üçün Türkiyəyə endi.[275]
İsrail əsasən Adana və Qaziantep bölgələrinə 430 axtarış-xilasetmə, 15 yük təyyarəsi və humanitar yardım işçisi göndərib. İsrail ordusu 150 nəfərlik heyət göndərib. Birləşmiş Hatzalah Türkiyəyə üçüncü qrup həkim, tibb bacısı, xilasedicilər və psixotravma mütəxəssisi, su təmizləyici qurğular da daxil olmaqla 10 ton avadanlıq və humanitar yardım göndərib. Qaziantepdə İsrail səhra xəstəxanasının yaradılması müdafiə naziri Yoav Gallant tərəfindən təsdiq edilmişdir.[276][277]
Qırğızıstan FHN-nin 67 xüsusi işçisi və 2 axtarış iti göndərib.
Livan Suriyaya Mühəndis Alayından 20 Livan Mülki Müdafiə və 20 Livan Ordusu əsgərini göndərdi. Eyni zamanda Türkiyəyə ordunun mühəndis əsgərlərindən, Livan Qızıl Xaç Cəmiyyətinin həkimlərindən və yanğınsöndürənlərindən ibarət bir qrup göndərdi.[278]
Hollandiya Türkiyəyə 65 nəfər və 8 it daxil olmaqla 4 xilasetmə qrupu yerləşdirib.[279] Yardım və pul toplama kampaniyalarına start verilib. İlk bir neçə gündə bir neçə milyon avro toplandı.[280]
Şimali Makedoniya təxminən 100.000 avro maliyyə yardımı, 10.000 ədyal və 200 sanitar xərək də daxil olmaqla, 40 xilasedici və 22 xüsusi təyinatlıdan ibarət bir qrup göndərdi.[281][282] Əlavə 36 xüsusi təyinatlı göndərildi.
Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti zəlzələ qurbanları üçün 7 günlük milli matəm elan edib və həmçinin zəlzələ zamanı Famaqustadan gələn voleybol komandasının qaldığı Adıyamanda çökmüş otelə xilasedicilər göndərib.[283]
Pakistan qış üçün hazırlanmış çadırlar və ədyallar göndərdi. Təbii fəlakətdən zərər çəkmiş ərazilərdə fəaliyyət göstərmək üçün təlim keçmiş həkimlər, feldşerlər, tibb bacıları və texniklərdən ibarət qruplar da öz avadanlıqları və dərman vasitələri ilə göndərilib. Pakistan həmçinin yardım aparan iki C-130 təyyarəsi və 36 axtarış-xilasetmə personalı göndərib. Dəmir Yolları Naziri (PİA) bir təyyarənin 51 nəfərlik xilasetmə qrupunu İstanbula aparacağını söylədi. Baş nazirlik yardım fondunun yaradılmasını təkrarladı və bir aylıq maaşının yardım fonduna bağışlanacağını açıqladı. Bu, Pakistan xalqı tərəfindən çox tənqid edildi, çünki daşqından zərər çəkmiş Pakistan xalqına hələ də bütün lazımi şəraiti yaradılmadı.[284][285]
Filippin Türkiyə və Suriyaya 85 nəfərlik komanda göndərib. Filippin hökuməti də mühəndislər və səhiyyə işçiləri göndərəcək və digər zəruri yardımları göstərəcək.[286]
Rumıniya, Rumıniya Fövqəladə Hallar üzrə Baş Müfəttişliyinin (İGSU) axtarış-xilasetmə müdaxilələri üzrə ixtisaslaşmış qrupları və 60 nəfərdən ibarət SMURD tibbi qrupları, 4 xilasedici it və müvafiq xüsusi avadanlıqdan ibarət Rumıniya Hərbi Hava Qüvvələrinin üç təyyarəsini göndərib.[287][288]
Rusiya axtarış-xilasetmə qrupu zəlzələdən sonra dağıntıları təmizləyirRusiya Suriyaya xilasetmə qrupları göndərir, burada bu ölkədə yerləşdirilən Rusiya hərbi qüvvələri dağıntıların təmizlənməsi və sağ qalanların axtarışına kömək etmək üçün artıq 300 nəfərdən ibarət 10 bölmə göndərib. Zəlzələdən sonra baş verən genişmiqyaslı yanğınların söndürülməsi üçün Be-200 təyyarəsi göndərilib.[289] Rusiya iki ölkəyə uçmaq üçün təcili xilasetmə İlyushin-76 təyyarələrinin hazır vəziyyətdə olduğunu bildirdi.[290][291]
Səudiyyə Ərəbistanı Kralı və vəliəhd şahzadəsi KSArelief veb-saytı vasitəsilə 500.000 səudiyyəli donordan 47 milyon ABŞ dolları toplanan ictimai yardım kampaniyasına hələ də davam edir. Həmçinin sağlamlıq, sığınacaq, qida və maddi-texniki yardım təmin edən hava körpüsü işlətməklə, xilasetmə qrupları və ağır texnika vasitələri göndərilir.[292][293]
Cənubi Koreya axtarış-xilasetmə qrupları və hərbi personal da daxil olmaqla 118 xilasedici göndərdi.[294]
Sinqapur 7 fevral 2023-cü ildə Sinqapur Mülki Müdafiə Qüvvələrinin (SCDF) ixtisaslaşmış Fəlakətlərə Yardım və Xilasetmə Qrupunu (DART) Aslan Ürək əməliyyatının bir hissəsi olaraq 20 nəfərlik ilkin heyətlə göndərdi..[295] Həmin gün Türkiyənin Sinqapurdakı səfiri Mehmet Burçin Gönenli də “Aslan Ürək” əməliyyatı kontingentinə təşəkkür etmək üçün SCDF qərargahında olub.
İsveçrə İnkişaf və Əməkdaşlıq Agentliyi İsveçrə Humanitar Yardım Bölməsindən, ordu personalından və səkkiz xilasedici itdən ibarət 80 nəfərlik komandanı yerləşdirib. Türkiyədə ümumilikdə 29 İsveçrə ordusunun şəxsi heyəti var. İsveçrənin “Caritas” qeyri-hökumət təşkilatı Suriyadakı doqquz işçisini xilasetmə işlərinə kömək etmək və maliyyə yardımı göstərmək üçün səfərbər edib. Bundan əlavə, Rega havadan xilasetmə təyyarəsi Türkiyəyə on mütəxəssis və altı xilasedici it göndərib.
Tayvan Türkiyəyə 2.000.000 ABŞ dolları bağışlayacağını və ölkəyə bir xilasetmə qrupu göndərəcəyini açıqladı.[296]
Tayland: Fevralın 9-dan etibarən Tayland Hökuməti Türkiyə hökumətinə 5 milyon baht (təxminən 150 min ABŞ dolları) məbləğində ilkin maliyyə dəstəyi bağışladı və Daxili İşlər Nazirliyinin Tayland Fəlakətlərin Qarşısının Alınması və Zərərlərinin Azaldılması Departamentindən 42 nəfərlik bir komanda yerləşdirdi.[297]
Birləşmiş Krallıq fevralın 7-də gələn 77 axtarış-xilasetmə mütəxəssisi və 4 axtarış itindən ibarət bir qrup göndərdi.[298] Onlar həmçinin gigiyena və tibbi dəstlər, çadırlar, ədyallar və ağır iş avadanlığı daxil olmaqla 8 milyon funt sterlinqlik dəstək verməyi öhdələrinə götürmüşlər.[299]
Amerika Birləşmiş Ştatları iki axtarış-xilasetmə qrupu göndərdi: 79 nəfər və 6 itdən ibarət VA-TF1 və 78 üzvü olan CA-TF2.[300]
Vyetnam Yanğından Mühafizə və Xilasetmə Polisi Departamentindən, İctimai Təhlükəsizlik Nazirliyindən və Müdafiə Nazirliyindən 100 xilasedicini avadanlıq və tibbi ləvazimatlarla birlikdə Türkiyəyə göndərib.[301]
Beynəlxalq Türk Mədəniyyət Təşkilatı (TÜRKSOY) da maddi və mənəvi olaraq bu faciəli günlərdə qardaş Türkiyənin yanında idi. TÜRKSOY-un baş katibi Sultan Raevin göstərişi ilə təşkilatın əməkdaşları zəlzələ bölgələrinə gedərək zərərçəkənlərə dəstək veriblər.[302]
Ərəb Liqası
Ərəb Dövlətləri Liqasıbın baş katibi Əhməd Əbul Qeyt “bu humanitar fəlakətdən zərər çəkənlərə kömək etmək üçün beynəlxalq yardıma çağırdı.[303]
Avropa Birliyi (AB)
Türkiyənin üzv olduğu Avropa Birliyinin Avropa Mülki Müdafiə Mexanizmi Türkiyənin tələbi ilə işə salındı.[304] AB 23 üzv dövlətdən Türkiyə və Suriyaya otuz bir xilasetmə qrupu və beş tibbi qrup göndərdi, Türkiyə və Suriyaya müvafiq olaraq 3 milyon avro və 3,5 milyon avro ayırdı və pul toplamaq üçün donor konfransı elan etdi.[305] Kopernik Proqramı həmçinin fövqəladə halların xəritələşdirilməsi xidmətlərini və digər yardımları təmin etmək üçün aktivləşdirildi.
BMT Türkiyə vasitəsilə Suriyaya humanitar yardım göndərib.
Dünya Bankı
Dünya Bankı yardım və bərpa prosesini dəstəkləmək üçün Türkiyəyə 1,78 milyard ABŞ dolları məbləğində yardım edəcəyini bildirib.[310][311]
Digər
Norveç Qaçqınlar Şurası, humanitar, qeyri-hökumət təşkilatı, Suriya daxilində ən çox zərər çəkənlərə birbaşa dəstək verəcəklərini söylədi. Onlar Suriya və Türkiyənin cənubunda kollektiv yardım səylərini dəstəkləmək üçün maliyyə resurslarının dərhal səfərbər edilməsi üçün beynəlxalq ictimaiyyətə müraciət etdilər.[312]
CARE Avstraliya zəlzələlərdən təsirlənənlərə qida, sığınacaq, su və digər həyat xilasedici ləvazimatlar daxil olmaqla təcili yardım göstərmək üçün təcili müraciət başlatdı.[313]
World Jewish Relief xeyriyyə təşkilatı Türkiyəyə təcili yardım göstərmək üçün təcili müraciət başlatdı.[315] Yəhudi Federasiyası Türkiyə üçün pul topladı.[316] 50-dən çox yəhudi icması zəlzələdən xilas olmaq üçün yardım göstərdi.[317]
AHBAP,[318] Türkiyə Xeyriyyə Fondu (ABŞ-da)[319] və Türk Qızıl Aypara (dünyadakı digər BQXK üzvləri ilə yanaşı)[320] kimi bir sıra türk humanitar təşkilatları da qurbanlara yardım üçün təcili müraciətlər etdi.
Alman xeyriyyə təşkilatı Beynəlxalq Axtarış və Xilasetmə (ISAR Germany) bir neçə Alman Federal Polisinin dəstəyi ilə Türkiyəyə 40 xilasedici göndərdi.[225] Deutsche Telekom Almaniya, Türkiyə və Suriya arasında bir həftə ərzində pulsuz zənglər etdi və 1 milyon avro bağışladı.[321]
İraq Qızıl Aypara Cəmiyyəti bildirib ki, İraq Hərbi Hava Qüvvələrinin təyyarələri ilə Suriyaya humanitar yardımın ilk dəstəsi, IRCS-dən bir yardım qrupu və İraq Xarici İşlər Nazirliyindən bir qrupun müşayiəti ilə, ilk yardım dəstəsinə 60 ton ərzaq, yardım və tibbi ləvazimatlar, həmçinin sığınacaqlar, ilk yardım və digər əşyalar daxildir. Digər tərəfdən, İraq Qızıl Aypara Cəmiyyəti könüllülərinin (150) tibb işçisindən ibarət ilk qrupu yardım səyləri üçün Türkiyəyə endi.[322][323]
Beynəlxalq Xilasetmə Komitəsi hər iki ölkədə zərər çəkmiş icmalara dəstək vermək üçün inteqrasiya olunmuş cavab tədbirləri başlatdı. Buraya nağd pul və məişət dəstləri, qadınlar və qızlar üçün dəstlər, dəsmal və yorğanlar daxil olmaqla gigiyena ləvazimatları, eləcə də təsirə məruz qalan ərazilərdə əsas sağlamlıq xidmətləri kimi zəruri əşyalar daxildir.[324]
↑National Earthquake Information Center. "M 4.5 – central Turkey". United States Geological Survey. 6 February 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 February 2023.
↑National Earthquake Information Center. "M 4.3 – Central Turkey". United States Geological Survey. 6 February 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 February 2023.
↑National Earthquake Information Center. "M 4.4 – eastern Turkey". United States Geological Survey. 6 February 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 February 2023.
↑National Earthquake Information Center. "M 5.0 – eastern Turkey". United States Geological Survey. 6 February 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 February 2023.
↑National Earthquake Information Center. "M 4.6 – central Turkey". United States Geological Survey. 6 February 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 February 2023.
↑National Earthquake Information Center. "M 4.3 - Central Turkey". United States Geological Survey. 6 February 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 February 2023.
↑National Earthquake Information Center. "M 5.7 - eastern Turkey". United States Geological Survey. 6 February 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 February 2023.
↑National Earthquake Information Center. "M 6.7 – Central Turkey". United States Geological Survey. 6 February 2023. 6 February 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 February 2023.
↑National Earthquake Information Center. "M 7.8 - Central Turkey - ShakeMap". United States Geological Survey. 6 February 2023. 12 February 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 February 2023.
↑"Yıkıldık Türkiyem" [We're Destroyed My Turkey] (türk). Karar. 6 February 2023. 7 February 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 February 2023.
↑Cheng, Ian. "SCDF to send 20-member team to Türkiye to help with rescue efforts after deadly earthquake". CNA (ingilis). 7 February 2023. 8 February 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 February 2023. The team is from a contingent known as Operation Lionheart. The on standby round-the-clock contingent, with 79 members, was formed in 1990 and has since been deployed on 19 search and rescue or humanitarian relief assistance missions.
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
_1.png)
.png)
