İran azərbaycanlıları

İran azərbaycanlıları və ya cənubi azərbaycanlılar — İran Azərbaycanında yaşayan və ya əslən İran Azərbaycanından olan azərbaycanlılar. İran azərbaycanlılarının sayı müxtəlif mənbələrə görə 20 - 40 milyondur. Bu isə İran əhalisinin 25% - 50%-ni təşkil edir.

Azərbaycanlılar

Məhəmməd Xiyabani Səttar xan Bağır xan Şəhriyar Mirzə Əli Möcüz Mirzə Kazım bəy Əli Nazim Mir Cəlal Paşayev Səməd Behrəngi Əhməd Kəsrəvi Fərəh Pəhləvi Əli Xamenei Əli Dayi Mir Hüseyn Musəvi Seyid Cəfər Pişəvəri Sami Yusuf
Ümumi sayı
20-40 milyon
Dili
Azərbaycan dili
Dini
İslam
Mənşəyi
Oğuz (Türk)
Qohum xalqlar
Türk xalqları

Sayları

SSRİ Elmlər Akademiyasının Nikоlay Nikоlayеviç Mikluхо-Maklay adına Etnoqrafiya İnstitutunun "Dünya xalqları: etnoqrafik oçerklər" seriyasından, 1957-ci ildə Moskvada nəşr edilmiş "Ön Asiya xalqları" kitabında 1956-cı il üçün verilən ehtimala əsasən: bütün İranda təxminən 4.000.000 nəfərədək etnik azərbaycanlı yaşayırdı. Bundan əlavə tayfa bölgüsünü saxlamış, köçəri və yarım köçəri həyat sürən və dil həmçinin mədəniyyət baxımından azərbaycanlılara yaxın olan tayfalara mənsub əhalinin sayı isə təxminən 700.000 nəfər (onlardan: əfşarlar - 400.000 nəfər, şahsevənlər - 180.000 nəfər, qaradağlılar - 75.000 nəfər, qacarlar - 25.000 nəfər və qarapapaqlar - 20.000 nəfər olmaqla) idi.

Yerləşməsi

2010-cu ildə İran Mədəniyyət Nazirliyinin həyata keçirdiyi ölkə miqyaslı sorğuya əsasən danışanların ana dili əsasında İran azərbaycanlılarının (Türklərin) məskun olduqları ostanlar və həmin ostanlarda əhali içində nisbətləri.

İran azərbaycanlılarının yaşadığı ərazilər açıq yaşıl rəngi ilə bilindirilib

Azərbaycanlılar əsasən İranın şimalında, qərbundə və Şərqində yaşayırlar, aborigen xalqdır və əhalinin əsas hissəsini təşkil edirlər. Ərdəbil, Urmiya, Təbriz, Zəncan ostanlarında əhalinin əsas hissəsidirlər.

Bütünlükdə isə farslardan sonra İranda yaşayan xalqlar içində sayca ən çoxdurlar..

• Şərqi Azərbaycan ostanı: 3,750,000 ( Nəfər )
• Qərbi Azərbaycan ostanı: 3,062,000 ( bu əyalətdə ən az 500,000 nəfər Kürd yaşayır)
• Ərdəbil ostanı: 1,262,000
• Zəncan ostanı: 1,000,000
• Qəzvin ostanı: 1,230,000 ( bu əyalətdə 230,000 nəfər Tat və Fars yaşayır )
• Əlburz ostanı: 2,325,000 ( 2,000,000 nəfər Azərbaycanl bu əyalətdə yaşayır)
• Həmədan ostanı : 1,726,000 ( 1,000,000 nəfər Azərbaycanlı bu əyalətdı yaşayır ,Lorlar , Ləklər və Kürdlər bu əyalətin diyər sakinləridilər )
• Tehran ostanı : 12,700,000 ( 6,000,000 nəfər Azərbaycanl bu əyalətdə yaşayır.)
• Gilan ostanı : 2,490,000 ( bu əyalətin Astara , Talış , Ənzəli , Rəşt şəhərlərində 500,000 nəfər Azərbaycanlı yaşayır , ayrıca 200,000 nəfərə yaxın Talış bu əyalətdə Türklərlə iç içə yaşamaqdadırlar. )
• Mərkəzi ostanı : 1,413,000 (bu əyalətin Sava və Ərak şəhərlərində 400,000 nəfər Azərbaycanlı yaşayır )

10 əyalətin toplam əhali sayı: 30,958,000

10 əyalətin toplam Azərbaycanlı əhali sayı: 22,000,000

Görkəmli İran azərbaycanlıları

Hökmdarlar

• Şah İsmayıl Səfəvi
• Şah Abbas Səfəvi
• Nadir şah Əfşar
• Fətəli xan Əfşar
• Ağa Məhəmməd şah Qacar
• Nəsirəddin şah Qacar

Sərkərdə

Babək Xürrəmi — Xürrəmilər hərəkatının ən görkəmli rəhbəri, Ərəb Xilafətinə qarşı Azərbaycandakı üsyana rəhbərlik etmiş böyük sərkərdə.

Siyasi və dövlət xadimləri

• Qulamrza Ağazadə — İran İslam Respublikasının (İİR) vitse-prezidenti, İran Nüvə Enerjisi üzrə Təşkilatının rəisi, Neft naziri, Məsləhət Şurasının üzvü.
• Dadman Rəhman — Yol və Daşımalar naziri (2000-2001).
• Mehdi Bazərqan — İİR müvəqqəti hökumətinin Baş naziri.
• Əbdüləlizadə Əli - İran İslam Respublikasının (İİR) Tikinti və Şəhər İnkişafı naziri (1997-2005), 2 çağırış İslam Şurası Məclisinin nümayəmdəsi, Şərqi Azərbaycan valisi.
• Seyyid Əli Xameneyi — İİR Prezidenti(1981-1989) və Ali Rəhbəri (1989-cu ildən).
• Əli Meşkini- İİR Ekspertlər Məclisinin sədri 1983-2007).
• Əkbər Ələmi- 2 çağırış İslam Şurası Məclisinin nümayəndəsi.
• Mahmud Cəm - İranın Baş naziri.
• Oruc bəy Bayat (Don Juan Persidski) - İspaniya sarayında Səfəvi səfiri(1599—1602).
• Abbas Duzduzani – İİR-in ilk irşad və mədəniyyət naziri, 1,2,3-cü çağırış İslam Şurası Məclisinin nümayəmdəsi.
• Kazempur Ərdəbili, Hüseyn – İİR-in Ticarət naziri (1980-1981), 25 il İİR-in ОPЕК-də nümayəndəsi.
• Kəlantəri, İsa — İİR-in Kənd Təsərrüfatı naziri.
• Mərəndi, Əlirza— İİR-n Səhiyyə naziri (1984-1989, 1994-1997).
• Məhsuli Sadıq — İİR-in daxili İşlər naziri(2008-2009), Rifah və İctimai Təminat naziri (2009-2011).
• Mehrəlizadə Mohsen- Xorasan vilayətinin valisi (1997–2001).
• Mir Tacəddini, Seyid Məhəmməd Rza– İİR Prezidentinin parlament məsələri üzrə müavini, 7,8-ci çağırış İslam Şurası Məclisinin nümayəmdəsi.
• Moridi Rza - Ontario (Kanada) vilayətinin Qanunvericilər Məclisinin nümayəndəsi.
• Mir Hüseyn Musəvi— İİR-in xarici İşlər Naziri (1981) və son Baş naziri (1981-1989).
• Nemətzadə Məhəmməd Rza – İİR-in Sənaye naziri(1981, 1989-1997, 2013=?).
• Pezeşkian Məsud — İİR-in Səhiyyə naziri(2001-2005).
• Mirzə Rza xan Ərfəüddövlə –Ədliyyə naziri (1913), İran ordusunun generalı, diplomat, ictimai-siyasi xadim. Dünya praktikasında ilk dəfə şah nəslinə mənsub olmadığı halda şahzadə tituluna malik idi.
• Məhəmməd Nəccar Mustafa – Müdafiə naziri (2005-2009), Daxili İşlər naziri (2009-2013).
• Məhəmməd Said Marağeyi — İranın Baş naziri (1944, 1948-1950).
• Təqipur Həsən – Müdafiə naziri (2005-2009), Daxili İşlər naziri (2009-2013).
• Torkan Əkbər - İİR-in Müdafiə naziri (1989-1993), Yol və Daşımalar naziri (1993-1997).
• Fəttah Pərviz - İİR-in Energetika naziri (2005-2009).
• Şafeyi Qulam Hüseyn — Kooperasiya naziri, Sənaye Naziri, İİR-n Moskvada səfiri.
• Pərviz Davodi - İran İslam Respublikasının 1-ci vitse-prezidenti (2005-2009).
• Daneş Cəfəri Davud - İİR-in İqtisadiyyat və Maliyyə naziri (2005-2009).
• İskəndəri Məhəmməd Rza - İİR-in kənd təsərrüfatı naziri (2005-2009).
• Nikzad Əli - İİR-in Yol və Daşımalar naziri (2010-2011), Tikinti və şəhər inkişafı naziri (2009-2010), Yollar və şəhər inkişafı naziri (2011).
• Soheyli Əli – İranın Baş naziri (1941-1942).
• Mirzə İbrahim xan Həkimi – 3 dəfə Rza şah Pəhləvi və Məhəmməd Rza şah Pəhləvi dövründə İranın Baş naziri.
• Əmir-Abbas Hoveyda – İranın Baş naziri (1965-1977).
• Mahmud Cəm –Rza şah Pəhləvi dövrünün Baş naziri, 10 dəfə nazir, İranın Misir və İtaliyada səfiri.
• Əhədi Mina – İran Fəhlə Kommunist partiyasının Mərkəzi Komitəsi və Siyasi Bürosunun hazırkı üzvü.
• Seyid Həsən Tağızadə– siyasi xadim, İranda Məşrutə inqilabının iştirakçısı, İranın ilk Məclisinin üzvü, İranın İngiltərə və Fransada səfiri, İran Senatının sədri.
• Nadir Arastə— İranın Pəhləvi zamanında Argentina, Almaniya və Polşada səfiri, Xuzistan, Gilan və İsfahan valisi, Yol naziri və Post,Teleqraf və Telefon naziri.
• Həsən Pirniya (Müşirüddövlə) – 4 dəfə İranın baş naziri, 3 cildlik İranın qədim tarixi əsərinin müəllifi.
• Rza Təqipur -Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları naziri (2009-2012). İran Kosmik Agentliyinin Sədri.
• Mirzə İsmayıl xan Mümtazəddövlə -İranın dövlət xadimi,Maliyyə naziri, Ədliyyə naziri, Post naziri, hüquqşünas. İran Məclisinin üzvü.
• Rza Əfşar - Rza şah Pəhləvi dövründə İranın Yol naziri. Gilan, Kirman, İsfahan valisi. "İraniyen eyrveys" ticarət hava daşımaları xəttlərinin təsisçisi.
• Həmid Çitçian - Prezident Həsən Ruhani tərəfindən təyin olunmuş Energetika naziri.
• Məhəmməd Nəhavəndian - Prezident Həsən Ruhani tərəfindən təyin olunmuş Prezident aparatının və Prezident dəftərxanasının rəhbəri, İran Ticarət palatasının sədri.
• Yəhya Al İshaq - Tehran Ticarət palatasının sədri, keçmiş Ticarət naziri.

Şah xanımlar

• Nuş Afərin Ayrumlu- İran şahı Rza Pəhləvinin anası.
• Tacülmülük-İran şahı Rza Pəhləvinin şah xanımı, son İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvinin anası, general Teymur xan Ayrumlunun qızı.
• Fərəh Pəhləvi — son İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvinin şah xanımı .

Hərbçilər

• Həbibulla Hüseynov – Sovet İttifaqı Qəhrəmanı (1945).
• Abbas Qarabaği –ordu general, şah İranının son Baş Qərargah rəisi.
• Məhəmmədtağı xan Püsyan –polkovnik, Rza şah rejiminin əleyhdarı, təyyarəçi təlimi alan ilk İran vətəndaşı.
• Fəridun Cəm –ordu generalı, Baş Nazir Mahmud Cəmin oğlu, Rza şahın kürəkəni.
• Cavad Fakuri – İran Hərni-Hava güvvələrinin Ordu Generalı, İran-İraq müharibəsi zamanı Hərbi-Hava güvvələrinin komandanı, İİR-in Müdafiə naziri.
• Mehdi Bakeri –ordu generalı, İran-İraq müharibəsi qəhrəmanı, İnqilab Keşikçiləri Korpusunun komandanlarından.
• Həmid Bakeri – İran-İraq müharibəsi qəhrəmanı, İnqilab Keşikçiləri Korpusunun komandanlarından.
• Məhəmmədhüseyn xan Ayrım – Rza şah dövrünün briqada generalı, İran polis qüvvələrinin başçısı.
• Qafur Ceddi Ərdəbili –Ordu Generalı, təyyarəçi.

İnqilabçılar

• Bəhram Ağayev - peşəkar inqilabçı, İranda Məşrutə inqilabı və 1-ci Rusiya inqilabının iştirakçısı , "Ədalət" təşkilatının yaradıçılarından biri və MK-nın sədri. RSDFP-nın üzvü.
• Bağır xan - Səttar Xanın yaxın silahdaşı, İranda Məşrutə inqilabının (1905-1911) rəhbərlərindən biri, Təbriz üsyanı(1905-1911) dövründə yaranmış Ali Hərbi Şuranın beş üzvündən biri.
• Mirzə Əli Siqqətülislam Təbrizi -İran Məşrutə hərakatının rəhbərlərindən biri, tanınmış din xadimi, şair.
• Seyid Cəfər Pişəvəri- İran kommunist partiyasının təsisçilərindən biri, Azərbaycan Demokrat Firqəsinin sədri, Azərbaycan Milli Hökumətinin sədri (1945-1946).
• Səttar xan -İran Məşrutə hərakatının görkəmli xadimi, xalq qəhrəmanı.
• Heydər Xan Əmoğlu - peşəkar inqilabçı, İran Kommunist partiyasının Baş katibi.
• Şeyx Məhəmməd Xiyabani – İran Azərbaycanında milli-azadlıq hərəkatının rəhbəri, mütəfəkkir və siyasətçi.
• Musa Xiyabani – 1970-ci illərdə Pəhləvi rejiminə qarşı mübarizə aparmış İran Xalqının Mücahidləri Təşkilatında (İXMT) ikinci şəxs.
• Zeynəb Paşa – 19-cu əsrin axırlarında Təbrizdə “Tənbəki üsyanı”nın rəhbəri.
• Əli Müsyo – İranda Məşrutə inqilabının (1905-1911) rəhbərlərindən biri,Təbriz üsyanı (1905-1911) dövründə yaranmış Ali Hərbi Şuranın beş üzvündən biri. Təbriz meri (1909). "İctimaiyyun- Amiyyun" ( İran Sosial-Demokrat Partiyası)nın təsisçilərindən biri.

Din xadimləri

• Məhəmməd Kazım Şəriətmədari-Böyük ayətülla, şiələrin təqlid mənbələrindən biri, İran Müsəlman Xalqının Respublika Partiyasının yaradıcısı.
• Əbdülkərim Müsəvi Ərdəbili- Böyük ayətülla, şiələrin təqlid mənbələrindən biri, Ali Məhkəmə Şurasının sədri (1981-1989). Hazırda Mofid Universitetinin rektoru.
• Sadıq Xalxali-ayətülla, İran İnqilab Məhkəmələrinin şəriət qanunu hakimi.
• Seyid Məhəmmədhüseyn Təbatəbai-İslam filosofu (Əllamə ləqəbli).
• Cavad Qərəvi Əliyari-Böyük ayətülla, şiələrin təqlid mənbələrindən biri.
• Musa Şübeyri Zəncani-Böyük ayətülla, şiələrin təqlid mənbələrindən biri.
• Hüseyn Nuri Həmədani-Böyük ayətülla, şiələrin təqlid mənbələrindən biri.
• Əsədülla Bəyat Zəncani-Böyük ayətülla, şiələrin təqlid mənbələrindən biri.
• Məhəmməd Fazil Lənkərani -Böyük ayətülla, şiələrin təqlid mənbələrindən biri.
• Mirzə Cavad Təbrizi-Böyük ayətülla, şiələrin təqlid mənbələrindən biri.
• İzəddin Hüseyni Zəncani-Böyük ayətülla, şiələrin təqlid mənbələrindən biri.
• Seyid Əbülqasim Xoyi-Böyük ayətülla, şiələrin təqlid mənbələrindən biri.
• Müslüm Məlaküti-Böyük ayətülla, şiələrin təqlid mənbələrindən biri.
• Qulamrza Həsəni-Qərbi Azərbaycan vilayətində İİR-in Ali Rəhbərinin nümayəndəsi, Urmiya şəhərinin imam cüməsi.
• Seyyid Məhəmədəli Qazi Təbatəbayi-Pəhləvi sülaləsinin qəddar düşmənlərindən biri, 1979-cu il İran islam inqilabından sonra Təbriz şəhərinin ilk imam cüməsi. 1979-cu ildə "Forqan" təşkilatı tərəfindən terror olunmuşdur.
• Mohsen Müctəhid Şəbüstəri- Şərqi Azərbaycan vilayətində İİR-in Ali Rəhbərinin nümayəndəsi, Təbriz şəhərinin imam cüməsi. 4 çağırış İran İslam Məclisinin nümayəndəsi, 4 çağırış İran Ekspertlər Məclisinin nümayəndəsi.

Hüquq müdafiəçiləri

• Şirin Ebadi- İran hüquq müdafiəçisi, 2003-cü il Nobel Sülh Mükafatı laureatı.

Alimlər

• Mirzə Əliəkbər Dehxuda - ictimai-siyasi xadim, yazıçı, lüğət tərtibçisi, şair. Təxəllüsü Əllamə idi.
• Əli Cavan- Amerika alimi, fizik, ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının üzvü.
• Həmid Nitqi- professor, hüquqşünas, pedaqoq, şair, dilçi və ədəbiyyatşünas alim.
• Mirzə Kazım bəy- Azərbaycan əsilli rus şərqşünası, tarixçı, türkşünas və filoloqu. Rusiya Elmlər Akademiyasının ilk azərbaycanlı üzvü olub.
• Əhməd Kəsrəvi — İran tarixçisi, dilçi və hüquqşünası, intelektual,ictimai və dini islahatşı.
• Cavad Heyət - cərrah-alim, İranda ilk dəfə açıq ürək əməliyyatını (koronar şuntlama) gerçəkləşdirən, Beynəlxalq Cərrahlar Cəmiyyətinin idarə heyətinin və Paris Cərrahlar Akademiyasının üzvü, "Varlıq" dərgisinın təsisçisi, türkologiyaya aid yeddi cildlik kitabın müəllifi, Azərbaycanın müxtəlif universitetlərinin fəxri doktoru və professoru, Türk Dil Qurumunun fəxri sədri, eləcə də İstanbul Universitetinin fəxri doktoru
• Rəhim Sultanov- Şərqşünas alim, professor.
• Tağı Ərani- sol təmayüllü siyasi xadim.
• Lütfi Zadə- azərbaycanlı alim, süni intelellekt sahəsində qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinin banisi, Kaliforniya Berkli Universitetinin professoru. Bu ali təhsil müəssisəsinin ömürlük professoru seçilmiş yeganə şəxsdir. Amerikadakı Azərbaycan diaspor təşkilatlarının fəxri sədridir.
• Firuz Kazımzadə- Amerika tarixçisi, Yeyl Universitetinin tarix üzrə professoru .
• Qulamhüseyn Beqdeli - ədəbiyyatşünas, tərcüməçi, mətnşünas, filologiya elmləri doktoru (1969), professor (1970).
• Məhəmməd Tağı Cəfəri - professor, islam filosofu.
• Məhəmməd Tağı Zehtabı- pedaqoq, ədəbiyyatşünas, tarixçi.
• Həmid Məmmədzadə- ədəbiyyatşünas alim, filologiya elmləri doktoru.
• Rəhim Rəisniya- tarixçi alim, bir çox monoqrafiyaların müəllifi.
• Səməd Sərdarniya- tarixçi alim, bir çox monoqrafiyaların müəllifi.
• Seyid Məhəmmədhüseyn Təbatəbai - islam alimi.
• Tağı İbrahimov (Şahin) - tarixçi alimi, tarix elmləri doktoru.
• Əli Nazim – Azərbaycan sovet tənqidçisi və ədəbiyyatşünası, 1934-cü ildən AYB-nın üzvü.
• Qulam Məmmədli –ədəbiyyatşünas, jurnalist, publisist, teatrşünas, salnaməçi, ci ildən Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvü (1950), Azərbaycanın Əməkdar Mədəniyyət işçisi (1977), Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin "Qızıl qələm" mükafatı laureatı (1972), Azərbaycanın Əmakdar jurnalisti (1984), M.F.Axundov adına ədəbi mükafat laureatı (1989).
• Sadeq Rzazadə Şəfəq-professor, ədib,tərcüməçi. İran ədəbiyyatı və mədəniyyəti haqqında bir sıra əsərlərin müəllifi.
• Bəhram Əmirəhmədian – coğrafiyaşünas, tədqiqatçı alim, elmlər doktoru, bir sıra monoqrafiyaların müəllifi.
• Şihabəddin Yəhya Sührəvərdi- XII əsr filosofu, sufi, İşraqilik fəlsəfi məktəbinin banisi.

Neftçilər

Ağa Nemətulla - SSRİ neft sənayesi yenilikçisi, SSRİ dövlət mükafatı laureatı (1947, 1951).

Mədəniyyət və incəsənət xadimləri

Musiqiçilər

• Araş - müğənni, bəstəkar, prodüser. 2009 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Azərbaycan təmsilçisi Aysel Teymurzadə və özünün ifa etdiyi "Always" mahnısı ilə 3-cü yeri tutmuşdur.
• Arif Arifkiya- müğənni, bəstəkar.
• Daryuş İqbali - müğənni.
• Davud Azad - müğənni.
• Əli Səlimi - "Ayrılıq", "Sizə salam gətirmişəm" kimi məşhur mahnıların bəstəkarı və Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının fəxri üzvü.
• Həbib Mohebbian - Amerika üslublu pop musiqi ifaçısı, gitaraçı.
• Həsən Enami Təbrizi - opera müğənnisi.
• Həsən Səttar - müğənni.
• Hüseyn Əlizadə - müğənni, bəstəkar, sitarçalan.
• Ququş- keçən əsrin 60 və 70-ci illərində İranın ən məşhur və tanınmış müğənni və aktrisası.
• Qulamhüseyn Biqcəxani - musiqiçi, tarzən.
• Mənsur Cəfəri Mamağani - müğənni.
• Mahmud Şatıryan - bəstəkar, tarzən.
• Monir Vəkili - müğənni.
• Nəsrullah Nəsihpur - musiqiçi.
• Rəhim Şəhriyari - müğənni, qarmon çalan.
• Rübabə Muradova- Azərbaycan müğənnisi (messosoprano), Azərbaycan SSR Xalq Artisti (1971).
• Sami Yusuf"- müğənni və bəstəkar (Böyük Britaniya).
• Səfiəddin Urməvi- Şərq aləmində istedadlı musiqiçi və mahir xəttat kimi böyük şöhrət qazanmış alim, musiqi traktatlarının müəllifi.
• Səmin Bağçaban - musiqiçi, bəstəkar, yazar və tərcüməçi, İranda lal-karlar üçün işarə dilinin .

Rəsm, fotoqrafiya

• Aydın Ağdaşlı — rəssam, sənət tarixçisi, sənət tənqidçisi və qrafik dizayner.
• Əhməd Ali - fotoqraf, rəssam.
• Əkbar Behkəlam - rəssam, heykəltəraş.
• Heydər Hatəmi — rəssam, aktyor.
• Mənsur Qəndriz — rəssam.
• Rza Diqqəti — İran-Fransa fotojurnalisti
• Sadıq Şərifzadə- rəssam, Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi.

Kino və teatr

• Atilla Pesiyani - aktyor, Cəmilə Şeyxinin oğlu.
• Babək Nahreyn - aktyor, komediya ustası.
• Bəhruz Vüsuqi – aktyor, Ququşun keçmiş əri.
• Cəfər Pənahi- İran kinorejissoru və ssenaristi. İran kinematoqrafının Yeni dalğa nümayəndələri arasında ən tanınmış şəxslərdən biri.
• Cəmilə Şeyxi - aktrisa.
• Cəmşid Həşəmpur - aktyor.
• Əkbər Əbdi - aktyor, komediya ustası.
• İbrahim Hatəmikia - rejissor.
• Kamal Təbrizi - rejissor.
• Məsud Dehnəməki - rejissor.
• Mustafa Mərdanov- məşhur Azərbaycan aktyoru.
• Pərviz Pərəstui - aktyor.
• Rza Əfqanlı – Azərbaycan aktyoru, xalq artisti (1943), Stalin mükafatı laureatı.
• Rza Naci - aktyor.
• Siyavuş Xeyrəbi - aktyor.
• Şəhəb Abbasi - aktyor.
• Təhminə Milani - rejissor.

Şair və yazıçılar

• Arif Qəzvini - şair.
• Aşıq Abbas Tufarqanlı – aşıq (XVI).
• Aşıq Hüseyn Cavan – aşıq.
• Balaş Azəroğlu - şair.
• Behzad Behzadi - "Azəri" jurnalının redaktoru, ədəbiyyatşünas, tədqiqatçı.
• Bulud Qaraçorlu Səhənd – şair.
• Cahanşah Həqiqi – şair, Qara Qoyunlu hökmdarı.
• Əbülqasım Nəbati - şair.
• Əli Təbrizli – ədbiyyatşünas,tədqiqatçı.
• Əli Tudə – şair.
• Əli Fitrət – şair.
• İzzəddin Həsənoğlu — XIII-XIV əsr şairi.
• Fəthi Xoşginabi – yazıçı.
• Haşım Tərlan – şair.
• Heyran xanım – şairə (XIX əsr).
• Həbib Sahir – şair.
• Həsən Məcidzadə Savalan – şair, tənqidçi.
• Hökumə Billuri – şairə.
• Hüseyn Düzgün (Sədiq) – yazıçı, ədib, pedaqoq, tərcüməçi.
• Hüseyn Məhəmmədxani Güneyli
• Xəstə Qasım - aşıq.
• İrəc Mirzə – məşhur İran şairi.
• Qazi Bürhanəddin – şair, sultan titulunu daşıyırdı.
• Qövsi Təbrizi - şair.
• Oulam Hüseyn Saedi – İranın ən böyük müasir yazıçılarından biri.
• Mahmud Şəbüstəri – şair (13 ə.), filosof, sufi nəzəriyyəçisi.
• Mədinə Gülgün - şairə, Balaş Azəroğlunun xanımı.
• Məhəmməd Bağır Niknam – şair.
• Məhəmməd Biriya – şair.
• Məhəmmədəli Fərzanə – yazıçı.
• Məhəmməd Hüseyn Şəhriyar - şair.
• Mənzuri Xamneyi – yazıçı.
• Mir Cəlal Paşayev – yazıçı, ədib, pedaqoq.
• Mir Hidayət Hisari – şair, yazıçı.
• Mir Mehdi Etimad – şair.
• Mirzə Əli Ləli – XIX əsr şairi.
• Mirzə Əli Möcüz - satirik şair.
• Mirzə İbrahimov - yazıçı.
• Pənahi Makulu - yazıçı.
• Pərvin Etisami – şairə.
• Piruz Dilənçi – şair.
• Rövşən Xiyavi – ədəbiyyatşünas, tədqiqatçı, bir sıra əsərlərin müəllifi.
• Əbülhəsən Raci – şair.
• Əli Kəmali – ədəbiyyatşünas, tədqiqatçı.
• Saib Təbrizi - şair.
• Səid Səlmasi - şair.
• Kərim Məşrutəçi (Sönməz) - şair.
• Səməd Behrəngi - yazıçı, xalq müəllimi.
• Söhrab Tahir – şair.
• Şah İsmayıl Xətai - şair, hökmdar.
• Şah Qasım Ənvar - şair.
• Telim xan – XVIII–XIX əsr şairi.
• Yəhya Şeyda – şair.
• Qətran Təbrizi – XI əsr şairi.
• Xətib Təbrizi – XI əsr şairi.

Maarifçilər

• Mirzə Əbdürrəhim Talıbov - maarifçi, nasir, publicist, intelektual və ictimai islahatçı.
• Hacı Zeynalabdin Marağayi - maarifçi, nasir, İranın Kutaisdə vitse konsulu, İranda Məşrutə inqilabının iştirakçısı.
• Mirzə Yusif xan Müstəşarüddövlə –maarifçi, yazıçı, diplomat, İranın Fransada səfiri (1867-1871) .
• Həsən Rüşdiyyə-maarifçi, İranda yeni təhsil sisteminin təsisçisi, yeni İran mədəniyyətinin atası.
• Cabbar Bağçaban - İranda ilk dəfə uşaq bağçası və lal-karlar məktəbin təsisçisi, Iranda ilk uşaq kitabının müəllifi və naşiri.
• Məhəmmədəli Tərbiyət- jurnalist və dövlət xadimi, İranın Maarif idarəsinin başçısı, Tərbiyət kitabxanasının yaradıcısı, İranda Məşrutə inqilabının fəalı.

İdmançılar

• Qulamrza Təxti - Olimpiya oyunları çempionu (Melbrun, 1956), ikiqat dünya çempionu (Tehran, 1959 və İokoqama 1961), Asiya yay oyunları çempionu (Tokio, 1958).
• Abdulla Movəhhed -1968-ci il Mexiko Olimpiadasının çempionu (sərbəst güləş), 1965, 1966, 1987,1989, 1970-ci illər dünya çempionu.
• Abdullahi Farzad –2011-ci il dünya çempionu (taekvondo) .
• Cəfər Məhəmməd Salmasi - (ağırlıqqaldırma), İran idman tarixində ilk Olimpia medalının sahibi (1948-London, bürünc müdal).
• Əli Dayi- dünya milli yığma komandalarının oyunçuları arasında ən yaxşı bombardir (109 qol). YUNİSEF-in xoş məramlı səfiridir.
• Hadi Sayi Binəkövül- ikiqat olimpiya (2000 -Pekin, 2004-Afina) və 1999, 2005 cu illər iki dəfə dünya çempionu (taekvondo). Asia çempionu (2006).
• Kazım Rəcəbi-2004-cü il Afina və 2008-ci il Pekin Paralimpiya Oyunları qəhrəmanı (ağırlıqqaldırma), 2002, 2006, 2007, 2010-cu illər dünya çempionu.
• Kərim Baqiri-futbol üzrə İran yığma komandasının yarımmüdafiəçisi.
• Yusif Kərəmi -2003, 2011-ci il dünya çempionu (taekvondo), 2004-cü il Afina Olimpiadasında bürünc medal.
• Sədəqiani Hüseyn-futbol üzrə İran yığma komandasının təsisçisi və bu yığmanın ilk məşqçisi, 1915-1926-cı illərdə Fənərbağça (Türkiyə), Şarlerua (Belçika), Rapid (Avstriya) komandalarının hücumçusu olmuşdur.
• Hüseyn Rzazadə - ağırlıqqaldırma üzrə ikiqat olimpiya (2000 -Pekin, 2004-Afina) və dörd dəfə dünya çempionu (2002, 2003, 2005, 2006). Ağır çəkidə çıxış etmişdir.
• Nasir Hicazi- futbol qapıçısı və məşqçi, İran yığma komandasının üzvü və kapitanı. 20-ci əsr Asiyanın ən yaxşı 2-ci qapıçısı.

Xarici keçidlər

• Farsca şeir yarışında Azərbaycan dilində şeir Arxivləşdirilib 2015-10-31 at the Wayback Machine