Xoy xanlığı
Xoy xanlığı — Cənubi Azərbaycan ərazisində (indiki İran ərazisində) xanlıq (XVIII yüzilin ortaları - sonları). Mərkəzi Xoy şəhəri idi. Xoy xanlığı Araz çayı, Naxçıvan, Maku, Urmiya, Təbriz xanlıqları və Osmanlı dövləti ilə hüdudlanırdı.
| Xanlıq | |
| Xoy xanlığı | |
|---|---|
![XVIII — XIX əsrlərdə Xoy xanlığı[1]](/wiki/Fayl:Khoy_Khanate.png) XVIII — XIX əsrlərdə Xoy xanlığı[1] |
|
|
|
|
| Paytaxt | Xoy |
| Rəsmi dilləri |
Azərbaycan dili, fars dili |
| Dövlət dini | İslam (Şiəlik) |
| Əhalisi | azərbaycanlılar, ermənilər, kürdlər, farslar, aysorlar |
| İdarəetmə forması | Mütləq monarxiya |
| Xan | |
| • (1747-1763) | Şahbaz xan Dünbili (ilk) |
| • (1798-1806) | Cəfərqulu xan Xoyski (son) |
Ümumi məlumat
redaktəXoy xanlığının əsasını dünbuli tayfa başçıları qoymuşdu. Dünbuli Əhməd xan XVIII əsrin 60-cı illərində Təbrizdə də möhkəmlənmişdi. Xoy xanlığı İrəvan, Naxçıvan və Qaradağ xanlığını da özünə tabe etmişdi. Qarabağ xanlığı ilə müttəfiqlik hakimiyyətinin möhkəmlənməsinə müsbət təsir göstərdi.
1775-ci ildə Xoy xanı Əhməd xandan Çıldır valisi Süleyman paşaya göndərilən məktubda "Şimali Qafqazın istilasından qüvvət alan Rusiyanın və onunla ittifaq yaradan İrakli xanın təcavüzünə imkan verməməsi üçün Azərbaycan və Qafqaz xanlarının "Dövləti-Aliyyə" (Osmanlı imperiyası - Q.G.) ilə birgə mübarizə aparmasının vacib olduğu bildirilirdi".
Xoy xanlığı ilə Kərim xan Zəndin zərbələrindən sonra dirçəlməyə başlayan Urmiya xanlığı arasında ziddiyyət var idi. Əhməd xan Təbriz xanlığı ilə birləşərək 1783-cü ildə Təbriz şəhəri yaxınlığında Urmiya və Sərab xanlıqlarının birləşmiş qoşununu məğlub etdi. Bu qələbə Xoy xanlığının nüfuzunu xeyli artırdı. Kərim xan Zənd Xoy xanlığının güclənməsindən narahat olub, Əhməd xanı sarsıtmaq üçün tədbirlər görməyə başladı. Bu məqsədlə onun qardaşı Şahbaz xanın oğlanlarını əmilərinə qarşı mübarizəyə hazırlayırdı. Kərim xan Zəndin səpdiyi düşmənçilik toxumu onun ölümündən sonra belə özünü göstərdi. Şahbaz xanın oğlanları Əhməd xana qəsd edib, onu öldürdülər. Qəsdçilər hakimiyyəti ələ keçirməyə nail ola bilmədilər. Cəfərqulu xan Xoylu xilas ola bildi, onları cəzalandırdı və qardaşı Hüseynqulu xanı azad edərək hakimiyyətə gətirdi.
Xoy xanlığı yaranmış vəziyyətdə əvvəlki mövqeyini itirdi. İrəvan xanlığı müstəqillik əldə etdi. İrəvan və Qaradağ xanlığı yalnız Qarabağdan asılı oldu. Təbriz də əldən çıxdı. Xanlıqlar arasında yeni çəkişmələr başlandı. Xoy xanlığı Qacarlardan asılı vəziyyətə düşdü, sonra xanlığa son qoyuldu.
İnzibati qurluşu
redaktəXanlıq inzibati cəhətdən 11 mahala bölünürdü. Bu mahallar aşağıdakılardır:
Xanlar
redaktə| № | Adı | Hakimiyyət illəri |
|---|---|---|
| 1 | Şahbaz xan Dünbili | 1747-1763 |
| 2 | Əhməd xan Dünbili | 1763-1786 |
| 3 | Hüseynqulu xan Dünbili | 1786-1798 |
| 4 | Cəfərqulu xan Dünbili | 1798-?[2] |
Həmçinin bax
redaktəMənbə
redaktə- Ənvər Çingizoğlu, Xoy xanlığı, Bakı: Mütərcim, 2012.
- Cemal Gökce. Kafkasya ve Osmanli Impratorlugunun Kafkasya siyaseti, Istambul, 1979,
- CƏNUBİ AZƏRBAYCAN XANLIQLARI
- ↑ Muriel Atkin. Russia and Iran, 1780—1828. 2nd. ed. Minneapolis:University of Minnesota Press Press. 2008. ISBN 0-521-58336-5.Orijinal mətn (ing.)«In Safavi times, Azerbaijan was applied to all the muslim-ruled khanates of the eastern Caucasian as well as to the area south of the Araz River as fas as the Qezel Uzan River, the latter region being approximately the same as the modern Iranian ostans of East and West Azerbaijan.»
- ↑ Ənvər Çingizoğlu. Cəfərqulu xan Dünbili, "Soy" dərgisi, 12 (32). Bakı, 2009