Maku xanlığı

Maku xanlığıNadir şahın ölümündən sonra Azərbaycanda yaranan xanlıqlardan biri. Mərkəzi Maku şəhəri idi. Xoy, Qaradağ, Naxçıvan, İrəvan xanlıqlarıOsmanlı imperiyası ilə hüdudlanırdı.

Maku xanlığı
17471922
XVIII — XIX əsrlərdə Maku xanlığı[1]
XVIII — XIX əsrlərdə Maku xanlığı[1]
StatusuXanlıq
PaytaxtıMaku
Rəsmi dilləriAzərbaycan dili,
fars dili
Dini
İslam
İdarəetmə formasıMütləq monarxiya
SülaləBayat eli
Xan 
• (1747-1778)
Əhməd Sultan (ilk)
• (1922)
Murtuzaqulu xan Bayat
Tarixi 
• Yaranması
1747
• Süqutu
1922
Ərazisi
• Ümumi
3600 kv.km[2]
Əhalisi
• Təxmini
azərbaycanlılar, kürdlər
Sələfi
Xələfi
Əfşarlar imperiyası
Qacarlar

Ümumi məlumatRedaktə

Maku əyaləti Səfəvi hökmranlığı dövründə Çuxursəd bəylərbəyliyinə daxil olan yarımmüstəqil sultanlıqdan ibarət idi. Onu bayat tayfasından olan nəsli hakimlər idarə edirdi. Maku xanlığı öz ətrafında 30 kəndi birləşdirirdi.

Xanlığın banisi Bayat tayfasından Əhməd Sultan idi. O, xanlığın idarəsi və möhkəmləndirilməsi üçün bəzi tədbirlər gördü. Vaxtilə Nadir Şahın Xorasandakı sərkərdələrindən biri idi. Nadir şahın öldürülməsindən sonra onun arvadlarından biri ilə evlənir. Onun və oğlu Hüseyn xanın haqqında məlumat azdır. Xanlığın içində anklav olaraq Ayrımlı tayfasının 30 kənddən ibarət olan öz Avacıq xanlığı da var idi. Xanın ölümündən sonra torpaqlar oğlanları Həsən və Hüseyn xan arasında bölündü. Həsən xan İrəvanlı Məhəmməd xan Qacardan asılılığa düşdü. Hüseyn xanın Mahmudi və Əbaqiyyə mahalları Osmanlılar tərəfindən tutuldu, lakin bu mahalları tezliklə geri ala bildi. Əli xanın dövründə xanlıq möhkəmlənməyə nail oldu. Hüseyn xanın oğlu Əli xan hamının qibtə etdiyi bir xan olaraq tanınırdı. Əli xan daha sonra İslam dinindən çıxaraq Babın təlimini qəbul etmişdi. Bu xətt Hacı İsmayıl xanın zamanında da davam etdirildi. Teymur Paşa xan 1877-1878-ci illərdə xanlığı gücləndirdi. O, rus generalı Alxazovun Naxçıvan dəstələrilə birgə Təbriz üçün təhlükə yaradan Şeyx Übeydullanın dəstəsini məğlubiyyətə uğratdı. Ona yerli xalq "Azərbaycan Padşahı" ləqəbi vermişdi. Xanlığın son nümayəndəsi Murtuzaqulu xan isə 1922-ci ildə devrildi.[3]

XanlarıRedaktə

Sıra Xan Hakimiyyət illəri Haqqında
1
Əhməd xan Bayat
1747-1778
2
Həsən xan Bayat
1778-1822
3
Hüseyn xan Bayat
1778-1822
4
Əli xan Bayat
1822-1866
5
Hacı İsmayıl xan
1866-1899
6
Teymur Paşa xan
1866-1895
7
Murtuzaqulu xan Bayat[4]
1895-1923

ƏhaliRedaktə

Xanlığın əhalisi Azərbaycan türkləri və kürdlərdən ibarət idi. Əhalinin 900 ailəsi Əhl-Haqq (Yərsanizm) dininə etiqad edirdi. Xalq arasında sünnilər qaraqoyunlu, şiələr isə ağqoyunlu adlanırdı.

Həmçinin baxRedaktə

MənbəRedaktə

  • Ənvər Çingizoğlu, Maku xanlığı, Bakı:Mütərcim, 2019, 168 səh.

İstinadlarRedaktə

  1. Muriel Atkin. Russia and Iran, 1780—1828. 2nd. ed. Minneapolis:University of Minnesota Press Press. 2008. ISBN 0-521-58336-5.
  2. Н. Г. Корсун. Военный обзор Турецкого передового и Причерноморского (на участке Батум-Инеболи) театров с сопредельными районами Закавказья и Персии. Ч.2, вып. 2. Тифлис, 1915. стр. 211
  3. "Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. III cild (XIII-XVIII əsrlə r). Bakı."Elm". 2007. 592 səh" (PDF). 2020-10-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2013-06-04.
  4. "Arxivlənmiş surət". 2017-08-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-12-02.

Vikianbarda Maku xanlığı ilə əlaqəli mediafayllar var.