Dop sülaləsi
|
Azərbaycan sülalələri Şah sülalələri
Knyaz sülalələri
Xan sülalələri
|
Dop sülaləsi, Dəfnə sülaləsi və ya Dopyanlar (erm. Դոփյաններ, Դաւփեանք) – XII – XVI əsrlərdə Xaçında hakimiyyətdə olmuş knyaz sülaləsi. Dop sülaləsinin nümayəndələri Yuxarı Xaçın və Zod ərazisinin hakimləri olmuşlar.
Tarixi
redaktə
Dop sülaləsi adını Yuxarı Xaçın knyazı I Həsənin xanımı Dop xatunun (Դաւփ – Dop Dəfnə adının erməni dilinə uyğunlaşdırılmış formasıdır.) adından almışdır.[1] Dop özü isə Sarkis Zaxari-Dolqaruki[1] və Saakanduxt Artsruninin qızı olmuşdur. Əri I Həsənin ölümündən sonra Dop xatun Yuxarı Xaçının (Zar) hakimi olmuşdur.[1] Bu tarixdən sonra Yuxarı Xaçının hakim sülaləsi Dop sülaləsi (Dopyanlar) adlanmışdır[1] ki, bu dünya tarixində qadın adı ilə adlandırılmış çox az sülalələrdən biridir.
Dop sülaləsi çiçəklənmə dövrünü XIII əsrdə — Qafqazda monqol hökmranlığı dövründə yaşamışdır. I Həsən və Dop xatunun oğlu I Qriqor Dop və Saak Sevadanın oğlu birlikdə monqol sərkərdəsi Baycu noyonun Mesopotamiya yürüşündə (1242–1243) iştirak etmişdi.
Sülalənin ən məşhur knyazları II Həsən, II Qriqor və III Həsən hesab olunur. Mənbələrdə "Kiçik Sünikin – Xandaberd və Akanın, yüksək Qeqam dağlarının, Zoddan Şoxaqa qədər ərazilərin hakimi"[3] adlandırılan II Qrioq Dopun ölümündən sonra Dop sülaləsinin siyasi təsir gücü zəifləyir.
Knyaz III Həsən 1386-cı ildə oğlanları ilə birgə Azərbaycana yürüş edən Əmir Teymura qarşı döyüşdə öldürülmüşdü.[4] Lakin Teymurilər Dop sülaləsinin knyazlıq hüququnu saxlamışdı.[5]
1430-cu illərdə Dop sülaləsinin nümayəndələri Azərbaycanda hakimiyyətə gəlmiş Qaraqoyunlu xanədanı tərəfindən əsir alınmışdı. III Həsənin nəvəsi knyaz Aytin Qaraqoyunlu hakimlərinə böyük məbləğdə bac ödəyərək öz ərazilərinin bir hissəsində hakimlik hüququnu qaytarmışdı.
XV əsrin ortalarında Qafqazın çəkişmələr meydanına çevrildiyi dövrdə Yuxarı Xaçın ərazisi də üç məlikliyə parçalandı. Dop sülaləsi Ulubəyoğulları, Aytinoğulları və Doğanoğulları məlik sülalələrinin simasında varlığını davam etdirmişdir. Ulubəyoğulları sülaləsi sonradan Qeqarqunik hakimləri olan, daha sonra isə Vərəndə məliyi hüququnu əldə edən Məlik-Şahnəzərov nəslinə başlanğıc vermişdir.
Dop sülaləsindən olan knyazlar
redaktə- I Həsən (Dop xatunla birgə)
- I Qriqor Dop
- II Həsən
- II Qriqor Dop
II Qriqorun ölümündən sonra Dop sülaləsinin hakimiyyəti zəifləyir və sülalə Xaçın knyazları olan Həsən-Cəlalyan sülaləsinin təsiri altına düşür.
XV əsrin sonunda Dop sülaləsi Ulubəyoğulları, Aytinoğulları və Doğanoğulları nəsillərinə parçalandı. Ulubəyoğulları sülaləsindən Qeqarqunik və Vərəndə hakimləri olan Məlik-Şahnəzərov nəsli başlanğıc almışdı.
Digər nümayəndələri
redaktəSotk məlikləri
redaktəSotk məliklərinin malikanəsi Böyük Məzrə kəndində yerləşirdi.
- Şahənşah (III Həsənin oğlu[7])
- Saytun (Seyti) – XV əsrin əvvəlləri
- Ulubəy
Ulubəyin adı ilə nəslin ondan sonrakı nümayəndələri Ulubəyoğulları (erməni dilinə uyğunlaşdırılmış Ulubəyants) soyadını daşıyırdılar.
- Mirzəcan – 1502-ci ildən[7]
- Məlikbəy – 1580-ci ilə kimi[7]
- Şahnəzər
- Övri – 1621-ci ildə vəfat edib.[7]
- Kamal
- Astvaçapov – 1650-ci ilə kimi[7]
- Məlikbəy – 1670-ci ilə kimi[7]
- Şahnəzər – XVII əsrin sonları[7]
Vərəndə məlikləri
redaktəVərəndə məliklərinin malikanəsi Xocalı rayonunun Çanaqçı kəndində yerləşir.
- Mirzə bəy – XVI əsrin sonları, Sotk hakimi Şahnəzərin qardaşıdır.
- I Məlik Baqi
- I Şahnəzər
- II Məlik Baqi
- Məlik Hüseyin – 1736-cı ildə vəfat edib.[8]
- Hovsep
- II Məlik Şahnəzər
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 4 Levon Chorbajian, Patrick Donabédian, Claude Mutafian. Caucasian knot: the history & geopolitics of Nagorno-Karabagh. Arxivləşdirilib 2023-07-07 at the Wayback Machine — Zed Books, 1994. — С. 66:
As the head of the principality of Tsar, we find at the end of the twelfth century another Prince Hasan, married to another daughter of Sarkis Zakarian, Dop. Probably due to the death of her husband, Dop took over leadership of the domain which grew by virtue of his unification whith Haterk. The fact that she was the sister of Generalissimo (Amir Sipahsalar) Zakare and of the regent (atabek) of Georiga, Ivan, may explain such a transfer. What is remarkable is that her descendants took her name, a woman's name, and called themselves Dopian. At the beginning of the thirteenth century the Dopians controlled all of the north and west of Khachen
- ↑ 1 2 Documenti di Architettura Armena:Khatchkar (English) (Facolta di architettura del Politecnico di Milano. Accademia delle Scienze dell' Armenia S.S.R). 1969: Éditions ARES. Milano. 20.
- ↑ Свод армянских надписей, т. 4, с. 315, 355:
…Գրիգոր իշխան Հայոց՝ տէր եւ պարոն Փոքր Սիւնեաց՝ Հանդաբերդոյ եւ Ականւոյ եւ բարձր լերանց ծովակին Գեղամայ, Սոթից մինչեւ ի Շաղուագայ եւ գաւառք մեր յանուանէ այս է՝ Սոթ Գլուխ եւ Բերդաձոր եւ ճոխանց, Հասկաբակս, Ատրենիս, Կաղեր, Ուռիաձոր եւ Խորուագետ, Դւանոց եւ այլ իւրեանց միջոց մսզրովն ի մեր նախնեաց մնացեալ հայրենիքէ, իւրեանց չորս սահմանովն…
- ↑ Levon Chorbajian, Patrick Donabédian, Claude Mutafian. The Caucasian knot: the history & geopolitics of Nagorno-Karabagh. Arxivləşdirilib 2014-06-22 at the Wayback Machine — Zed Books, 1994. — С. 69.:
Tsar is also mentioned on the sad occasion of the first invasion by Tamerlane in 1386; its fortress were taken and the family of Hasan Dopian was put to the sword.
- ↑ Richard G. Hovannisian. The Armenian People From Ancient to Modern Times: The Dynastic Periods: From Antiquity to the Fourteenth Century Arxivləşdirilib 2014-01-12 at the Wayback Machine. — Palgrave Macmillan, 2004. — Т. I. — С. 270:
The Timurids preserved the Orbelians in Siunik, the Dopians in Tsar, the Proshians in Vayots Dzor and Shahapunik.
- ↑ Б. Улубабян. История Арцаха от начала до наших дней. — Ер., 1994. — С. 121
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Б. Улубабян. История Арцаха от начала до наших дней. — Ер., 1994. — С. 131–132
- ↑ Б. Улубабян. История Арцаха от начала до наших дней. — Ер., 1994. — С. 150–151
